درمان آلزایمر سالمندان، از چالش‌برانگیزترین موضوعات حوزۀ درمان است؛ زیرا باوجود تعداد قابل توجه افراد مبتلا به این بیماری در جهان، هنوز هیچ روش قطعی برای درمان آن وجود ندارد. اما نااُمید نشوید. دانشمندان، به‌طور پیوسته مشغول تلاش برای یافتن راه قطعی درمان آلزایمر سالمندان هستند و هرچندوقت یکبار، شیوه‌های درمان و داروهای جدیدی برای مهار آن، معرفی می‌شوند.
همین حالا هم راهکارهای زیادی برای کاهش علائم آلزایمر و کُندکردن پیشرفت این بیماری، وجود دارد؛ به‌ویژه اگر در مراحل اولیۀ بیماری، درمان آن آغاز شود. در این مقاله، می‌خواهیم ببینیم که آلزایمر سالمندان چیست، چه عوامل و علائمی دارد و چه کارهایی می‌توانیم برای درمان آلزایمر سالمندان، انجام دهیم. مهم‌تر اینکه چطور می‌توانیم در مراحل اولیه، این بیماری را تشخیص دهیم و چگونه می‌توانیم از یک سالمند مبتلا به آلزایمر، حمایت کنیم.
آلزایمر سالمندان چیست و چرا اهمیت دارد؟
آلزایمر (Alzheimer’s Disease)، شایع‌ترین نوع زوال عقل است؛ یک بیماری پیش‌رونده که به‌مرور، شدیدتر می‌شود.
این بیماری، با سطوح خفیف فراموشی آغاز می‌شود و احتمالاً به‌مرور، منجربه از دست‌دادن توانایی صحبت‌کردن، انجام فعالیت‌های معمول روزانه و واکنش به محیط اطراف شود.
به‌گزارش سایت خبری عصر ایران در مطلبی با عنوان تخمین آمار یک میلیونی مبتلایان به آلزایمر در ایران/۱۰ نشانۀ ابتلا به آلزایمر، به‌نقل از خانم دکتر معصومه صالحی، مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران، بیش‌از ۵۰ میلیون نفر در دنیا به آلزایمر، مبتلا هستند. در ایران، آمار قطعی وجود ندارد؛ اما به‌طور تخمینی، بیش‌از یک میلیون نفر فرد مبتلا به آلزایمر داریم.
چرا آلزایمر در سنین پیری، شایع‌تر است؟
با افزایش سن، مغز ما تغییر می‌کند. پیری طبیعی مغز، ممکن است با تغییرات حافظۀ موقتی و محدودِ مرتبط با سن، همراه باشد. اما برخلاف آن، ابتلا به آلزایمر، باعث ایجاد اختلالات شدید و دائمی در حافظه، تفکر، تکلّم، قضاوت و رفتار سالمند، می‌شود.
بیماری آلزایمر، بخشی طبیعی از فرایند پیری نیست. اکثر سالمندان، بدون ابتلا به آلزایمر، زندگی می‌کنند.
اما سن، از اصلی‌ترین عوامل ریسک برای ابتلا به آلزایمر است. یعنی افراد بالای ۶۵ سال (در ایران، افراد بالای ۶۰ سال)، نسبت‌به بقیه، بیشتر در خطر ابتلا به آلزایمر قرار دارند.
به‌علاوه، تغییراتی مانند ازدست‌دادن همسر، دورشدن فرزندان و بازنشستگی، سبب تنهایی و فقدان هدفمندی در زندگی سالمندان می‌شوند و احتمال افسردگی را افزایش میدهند. افسردگی سالمندان، از عوامل ریسک مهم در ابتلا به آلزایمر است.
چه عواملی باعث آلزایمر در سالمندان می‌شوند؟
هنوز دقیقاً مشخص نیست که دلیل آلزایمر چیست. احتمالاً، این بیماری، علت واحدی ندارد؛ بلکه عوامل متعددی شامل ترکیبی از تغییرات مرتبط با سن در مغز، عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی و سبک زندگی، بر هر فرد، به‌طورمتفاوت، تأثیر می‌گذارند.
اما برخی عوامل، ریسک ابتلا به آلزایمر را افزایش میدهند. این عوامل عبارتند از:
| عامل ریسک | توضیح | نمونه‌ها |
| سن | شناخته‌شده‌ترین عامل خطر برای بیماری آلزایمر | از هر ۱۳ سالمند ۶۵ (در ایران، ۶۰) تا ۸۵ ساله، یک نفر و از هر ۳ سالمند بالای ۸۵ سال، یک نفر آلزایمر دارد. |
| سابقۀ خانوادگی ابتلا به آلزایمر | داشتن ژن بیماری در ابتلا به آلزایمر نقش دارد. اما لزوماً به‌معنای ابتلا به آن نیست. سبک زندگی سالم، می‌تواند خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد. | سابقۀ خانوادگی آلزایمر، ریسک ابتلا را ۵ تا ۱۵ درصد افزایش می‌دهد. |
| شرایط پزشکی | تغییرات مغز | تغییرات ناشی از سن آسیب مغزی در اثر حادثه سکتۀ مغزی |
| بیماری‌های قلبی-عروقی | سکتۀ قلبی فشارخون کنترل‌نشده در میانسالی کلسترول بالا | |
| بیماری‌های متابولیک | دیابت چاقی در میانسالی | |
| بیماری‌های روانشناختی | افسردگی | |
| زوال شناختی | اختلال شناختی خفیف | |
| ازدست‌دادن شنوایی | ||
| سبک زندگی ناسالم | شامل سیگارکشیدنکم‌تحرکیرژیم غذایی ناسالم خواب ناکافی یا بی‌کیفیت گوشه‌گیری مصرف بیش‌ازحد الکلعدم مدیریت مشکلات مزمن مانند فشارخون و قند فعالیت ذهنی محدود | حدود ۴ درصد افراد دارای سبک زندگی سالم و ۲۵ درصد افراد دارای سبک زندگی ناسالم، به زوال شناختی، مبتلا می‌شوند. |
| وجود بیومارکرهای آلزایمر | بیومارکرها ویژگی‌های قابل اندازه‌گیری در بدن هستند که ریسک ابتلا به آلزایمر را افزایش میدهند، اما لزوماً داشتن آن‌ها مترادف با ابتلا به آلزایمر نیست. | پروتئین‌های بتا-آمیلوئید و تائو ژن APOE ɛ۴ ژن APP ژن PSEN1 یا PSEN2 |
| سایر عوامل | مانند سندرم داوننژادجنسیتآلودگی هوا شرایط جامعه و محیط کار |
چه اقداماتی می‌توان برای پیشگیری از آلزایمر سالمندان، انجام داد؟
هیچ دارو، غذا یا بازی ذهنی، برای پیشگیری قطعی از آلزایمر، وجود ندارد.
با این حال، بخشی از عوامل ریسک آلزایمر، عوامل قابل اصلاح هستند و تلاش برای اصلاح آن‌ها در جلوگیری از ابتلا به آلزایمر، نقش دارد. ازجمله:
- کم‌تحرکی
- فشارخون بالا (به‌ویژه در میانسالی)
- دیابت
- سیگارکشیدن
- رژیم غذایی ناسالم
- مصرف بیش‌ازحد الکل
- افسردگی
- ازدست‌دادن شنوایی
- چاقی (به‌ویژه در میانسالی)
- خواب ناکافی
- ضربه به سر
بنابراین، برای پیشگیری از آلزایمر، این توصیه‌ها را جدی بگیرید:
- سیگار را ترک کنید: با این کار، به حفظ سلامت مغز خود کمک می‌کنید.
- فشارخون خود را کنترل کنید و ثابت نگه دارید.
- ورزش کنید. هفته‌ای ۱۵۰ دقیقه پیاده‌روی (یا ۷۵ دقیقه دویدن آرام) و یک ساعت کار با وزنۀ سبک و حرکات کششی برای تقویت عضلات و روزی چند دقیقه تمرینات تعادلی مثل راه‌رفتن متناوب روی پاشته و انگشتان پا داشته باشید.
- وزن خود را با رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی، کنترل کنید. از رژیم‌های سخت کوتاه‌مدت، خودداری کنید.
- به‌اندازۀ کافی بخوابید. سعی کنید با خوابیدن در جای تاریک، ساکت و خنک، کیفیت خواب خود را بهبود دهید.
- اگر دیابت دارید، قند خود را کنترل کنید.
- روابط اجتماعی داشته باشید. با دوستان و خانواده رفت‌وآمد کنید و در فعالیت‌های گروهی، شرکت کنید. به‌این‌ترتیب، ریسک ابتلا به افسردگی را کاهش می‌دهید.
- از مصرف نوشیدنی‌های الکلی بپرهیزید.
- رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید. از پروتئین‌های سالم، چربی خوب مانند روغن زیتون، مقادیر زیاد میوه و سبزیجات (ازجمله انواع توت و اسفناج) و مقداری غلات کامل (مانند نان سبوس‌دار) استفاده کنید. مصرف قند، نمک، چربی‌های ناسالم و غذاهای فرآوری‌شده را کاهش دهید.
- سعی کنید از واردشدن ضربه به سر جلوگیری کنید. در اتومبیل، کمربند ایمنی ببندید. خانه را ایمن کنید تا زمین نخورید و برای فرزندانتان کلاه کاسکت بخرید تا درهنگام بازی، سرشان آسیب نبیند.
- مراقب شنوایی خود باشید. اگر دچار کاهش شنوایی شدید، آن را درمان کنید یا از سمعک، استفاده کنید.
آموزش شناختی نیز، می‌تواند به تأخیر یا کُندکردن زوال شناختی مرتبط با سن، کمک کند. آموزش شناختی، شامل فعالیت‌های ساختاریافته‌ای است که برای تقویت حافظه، استدلال و سرعت پردازش، طراحی شده‌اند و دست‌کم، سرگرم‌کننده هستند. در فعالیت روزمره، می‌توانید:
- کتاب بخوانید.
- جدول حل کنید.
- بازی کنید. چه یک بازی دونفره مثل شطرنج، چه یک بازی گروهی مثل دَبِرنا و چه یک بازی فردی مثل سودوکو.
- یک مهارت یا سرگرمی جدید یاد بگیرید یا مهارتی را که دارید به دیگران یاد بدهید.
استفاده از تکنیک‌های کاهش استرس نیز، به پیشگیری از آزایمر، کمک می‌کند.
- مدیتیشن، مراقبه و تنفس عمیق، روش‌های خوبی برای کاهش استرس هستند.
آلزایمر در سالمندان، چه علائمی دارد؟
افراد مبتلا به آلزایمر، دچار زوال شناختی می‌شوند که در زندگی روزمره اختلال ایجاد می‌کند؛ از جمله اختلال در:
- یادگیری
- حافظه
- تکلّم
- ادراک بصری (فاصله و اندازه)
- شخصیت و رفتار
آلزایمر با مغز چه می‌کند؟
در مرحلۀ بسیار اولیۀ آلزایمر (بیش‌از یک دهه قبل از ظاهرشدن علائم)، تغییراتی مانند تجمع غیرطبیعی پروتئین‌ها در مغز و تشکیل پلاک‌های پروتئین آمیلوئید در فضاهای بین سلول‌های عصبی و گره‌های پروتئین تائو در داخل سلول‌ها رخ می‌دهد و نورون‌های سالم از کار می‌افتند، ارتباط خود را با سایر نورون‌ها از دست میدهند و می‌میرند.
مراحل سه‌گانۀ بیماری آلزایمر و علائم آن‌ها
آلزایمر، یک بیماری پیش‌رونده است که به سه مرحله تقسیم می‌شود:
| توضیح | علائم | مثال |
| مرحلۀ اول یا آلزایمر خفیف | ||
| معمولاً آلزایمر در این مرحله، تشخیص داده می‌شود. بخش مربوط به یادگیری در مغز، آسیب می‌بیند. فرد به‌نظر سالم است؛ اما به‌تدریج مشکلات بیشتری درزمینۀ درک محیط اطراف، پیدا می‌کند. | نخستین علامت هشدار آلزایمر: فراموشی به‌گونه‌ای که زندگی روزمره، مختل شود | گم‌شدن در مکانی آشناتکرار سؤالات فراموش‌کردن چیزهایی که تازه آموخته‌اید |
| قراردادن اشیا در مکان اشتباه و پیدا نکردنشان | گذاشتن جوراب در یخچال و پنیر در کمد لباس | |
| مشکل در تشخیص زمان و مکان | روزهای هفته را گم می‌کنید | |
| مشکل در رسیدگی به مسائل مالی | ناتوانی در انجام کارهای بانکی همیشگی | |
| مشکل در انتخاب کلمات در گفتار یا نوشتن | مثلاً به‌جای «ساعت مچی» می‌گویید «آن چیزی که روی مچ دست می‌بندید تا زمان را نشان دهد» | |
| صرف زمان زیاد برای کارهای معمول | غذاپختن یا غذاخوردنتان طول می‌کشد | |
| مشکل در تکمیل کارهای عادی | مثلاً بیرون‌آمدن از حمام با کف روی سر | |
| مشکل در درک تصاویری که می‌بینید و قضاوت درباره فواصل و اندازه‌ها | زمین‌خوردن به‌دلیل تشخیص نادرست فاصلۀ اشیاافتادن چیزهایی مانند ظروف از دستتان | |
| کاهش قدرت قضاوت که منجربه تصمیمات اشتباه، می‌شود | به‌راحتی قربانی کلاهبرداری می‌شویدتوجه کمتر به بهداشت شخصی | |
| تغییر در خلق‌وخو، شخصیت یا رفتار | ناراحت‌شدن در موقعیت‌های عادی ترس و شکاکی مداوم | |
| از دست دادن انگیزه و ابتکار عمل | ||
| افزایش اضطراب یا پرخاشگری | ||
| مشکل در برنامه‌ریزی و حل مسأله | ||
| مرحلۀ دوم یا آلزایمر متوسط | ||
| آسیب در مناطقی از مغز رخ می‌دهد که تکلّم، استدلال، تفکر و پردازش حسی، مانند توانایی تشخیص صحیح صداها و بوها را کنترل می‌کنند. | تشدید فراموشی | مشکل در شناختن اعضای خانواده و دوستانمشکل در به‌یادآوردن نام اشیاء معمولیمثل میز فراموش‌کردن خاطرات قدیمیتکرار حرکات یا جملات |
| مشکل در یادگیری چیزهای جدید | نمی‌توانید یک بازی جدید را یاد بگیرید | |
| تشدید سردرگمی دربارۀ زمان، مکان و افراد | فراموش‌کردن زمان و مکان و میزبان یک مهمانی | |
| فراموش‌کردن کارکرد اشیا | ازیادبردن چگونگی استفاده از مسواک یا شانه | |
| بروز تغییراتی در الگوی خواب | روزها زیاد می‌خوابید و شب‌ها بی‌قرارید | |
| مشکل در انجام کارهای چندمرحله‌ای | لباس‌پوشیدن، سخت می‌شود | |
| کناره‌گیری از کار یا فعالیت‌های اجتماعی | بی‌میلی برای رفتن به مهمانی‌ها و مراسمی که معمولاً می‌رفتید | |
| مشکل در کنارآمدن با موقعیت‌های جدید | نمی‌توانید به تغییر مکان زندگی یا دیدن آدم‌های جدید، عادت کنید | |
| بروز غیرعادی عواطف | گریه و خندۀ بی‌دلیل | |
| احتمال بروز رفتار تکانشی | برهنه‌شدن در جمع استفاده از الفاظ رکیک | |
| مشکل در سازماندهی افکار و تفکر منطقی | ||
| کم‌شدن توجه | ||
| احتمال بروز توهم، هذیان و پارانویا (بدگمانی) | ||
| مشکل دربارۀ زبان (غیر زبان مادری)، خواندن و نوشتن و کار با اعداد | ||
| بی‌قراری، اضطراب، ترس و سردرگمی، به‌ویژه عصرها و هنگام غروب آفتاب | ||
| ناتوانی در پیداکردن مسیر و گم‌شدن | ||
| گرفتگی گاه‌به‌گاه عضلات | ||
| مرحلۀ سوم یا آلزایمر شدید | ||
| پلاک‌ها و گره‌ها سرتاسر مغز را می‌گیرند و بافت مغز، به‌طور قابل توجهی کوچک می‌شود. | ناتوانی در برقراری ارتباط | |
| آگاه نبودن از اتفاقات اطرافتان | ||
| بی‌میلی به غذا | ||
| مشکلات بلع | ||
| کاهش وزن | ||
| تشنج | ||
| وابستگی کامل به دیگران، برای مراقبت از خود | ||
| زوال فیزیکی عمومی، ازجمله در پوست و دندان‌ها | ||
| بی‌اختیاری ادرار و مدفوع | ||
| ناله و زاری و غرزدن | ||
| خوابیدن بسیار زیاد و گذران زندگی در رختخواب به‌دلیل از کارافتادن بدن | ||
روش‌های ارزیابی و تشخیص آلزایمر در سالمندان
اگر به وجود علائم آلزایمر، مشکوک شدید، لازم است به پزشک متخصص مغز و اعصاب، مراجعه کنید. او برای تشخیص اینکه شخص، مبتلا به آلزایمر است یا بیماری‌هایی دارد که درمانشان راحت‌تر است، اقدامات ذیل را انجام می‌دهد:
| اقدام تشخیصی | توضیح |
| معاینۀ فیزیکی | بررسی توان حرکتیتعادلهماهنگی اندام حواس بویای، بینایی و شنوایی |
| بررسی سوابق | پرسیدن سؤالاتی دربارۀ داروهای مصرفیرژیم غذاییمشکلات پزشکی گذشتهتوانایی انجام فعالیت‌های روزانه تغییرات رفتاری-شخصیتی |
| تست‌های تشخیصی | برای سنجش توانایی‌های شناختیبرای تعیین اینکه آیا افسردگی یا بیماری روانی دیگری باعث ایجاد یا تشدید علائم فرد شده است |
| آزمایش خون | برای بررسی سایر بیماری‌های احتمالی برای اندازه‌گیری سطح پروتئین‌های مرتبط با ایجاد آلزایمر |
| نمونه‌برداری | مایع مغزی-نخاعی |
| اسکن‌های مغزی | پت‌اسکن، سی‌تی‌اسکن، اِم‌آر‌آی برای تعیین علت زمینه‌ای بیماری یا سایر بیماری‌های با علائم مشابه |
بیماری‌هایی که علائم مشابه آلزایمر دارند
علائم کمبود برخی ویتامین‌ها مانند ب۱۲و برخی شرایط پزشکی مانند عفونت‌ها، کم‌کاری تیروئید، هیدروسفالی با فشار طبیعی (یک بیماری عصبی ناشی از تجمع مایع در مغز) و برخی انواع تومور مغزی می‌تواند شبیه آلزایمر باشد. برخی داروها هم، گاهی علائمی شبیه آلزایمر، ایجاد می‌کنند.
درمان آلزایمر سالمندان
آلزایمر، یک بیماری پیچیده است و بنابراین، هیچ دارو یا درمان مشخصی، نمی‌تواند آن را در همۀ افراد مبتلا، درمان کند. درحال حاضر، درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد. اما داروها و راهکارهای درمانی، با هدف قراردادن علل زمینه‌ای، پیشرفت بیماری را کُند و علائم آن را تعدیل می‌کنند.
دربارۀ درمان آلزایمر سالمندان، محتاط باشید! درمان‌های تأییدنشده می‌توانند مُضر باشند یا پول شما را هدر بدهند و حتی ممکن است با درمان‌های پزشکی، تداخل داشته باشند.
اولین قدم برای درمان آلزایمر سالمندان چیست؟
نخستین قدم برای درمان آلزایمر سالمندان، شناخت کافی از علائم و عوامل ریسک آلزایمر و تشخیص زودهنگام بیماری است. هر یک سال تشخیص زودتر و پس‌از آن، درمان دارویی و توانبخشی ذهنی فرد مبتلا، سبب می‌شود تا مشکلات ناشی از بیماری، ۵ سال به‌تعویق بیفتند و روند بیماری کند شود. به‌این‌ترتیب، سالمند می‌تواند زندگی طولانی‌تر و باکیفیت‌تری داشته باشد.
راهکارهای درمان آلزایمر سالمندان
۱. درمان دارویی
داروهای فعلی درمان آلزایمر سالمندان، به‌مدت محدودی باعث بهبود علائم بیماری می‌شوند. اما برای اجتناب از بدترشدن بیماری، باید مصرفشان ادامه یابد.
اهداف درمان دارویی عبارتند از:
- بهبود موقت یا تثبیت حافظه و مهارت‌های تفکر.
- در آلزایمر خفیف تا متوسط، کمک به حفظ طولانی‌تر آسایش، کرامت و استقلال
- در آلزایمر متوسط تا شدید، کمک به حفظ طولانی‌تر توانایی انجام برخی کارها مانند استفاده از توالت
- درمان علائم مشکلات جانبی مانند بی‌خوابی، افسردگی، اضطراب و بی‌قراری
برای درمان آلزایمر سالمندان، از چه داروهایی استفاده می‌شود؟
داروهای تأییدشده برای درمان آلزایمر، دو دسته‌اند:
| دستۀ دارو | داروهای تأییدشده |
| مهارکننده‌های آنزیم کولین استراز: برای افزایش سطح استیل کولین در مغز، استفاده می‌شوند. استیل کولین: یک پیامرسان عصبی که امکان انتقال اطلاعات بین نورون‌های خاص را فراهم می‌کند و در حافظه، نقش دارد. | دونِپزیل (Donepezil) ریواستیگمین (Rivastigmine) گالانتامین (Galantamine) |
| تنظیم‌کننده‌های گلوتامات: برای تنظیم سطح گلوتامات در مغز، استفاده می شوند. گلوتامات: یک پیامرسان عصبی که در یادگیری و حافظه، نقش دارد؛ اما سطوح بالای آن باعث مرگ نورون‌ها می‌شود. | ممانتین (Memantine) |
| جدیدترین داروها برای درمان آلزایمر سالمندان | |
| داروهایی که با هدف قراردادن پروتئین آمیلوئید انباشته‌شده در مغز، پیشرفت آلزایمر خفیف و کاهش شناختی-عملکردی ناشی از آن را حدود ۳۵ درصد، کُند می‌کنند. | آدوکانوماب (Aducanumab)لیکانِماب (Lecanemab)دُونانِماب (Donanemab) |
بیشتر بخوانید: درمان هذیان گویی سالمندان
۲. روش‌های غیردارویی درمان آلزایمر سالمندان
درمان غیردارویی، نمی‌تواند جایگزین درمان دارویی شود؛ اما می‌تواند به‌عنوان مکمل درمان، به‌کار رود و اهداف آن عبارتند از:
- حمایت از بیمار و مراقبین
- حفظ یا بهبود مهارت‌های حرکتی، راه‌رفتن و توانایی انجام فعالیت‌های روزانه
- حفظ یا بهبود کارکردهای شناختی
- کاهش یا حذف رفتار مشکل‌ساز و علائم روانی زوال عقل
- بهبود کیفیت زندگی
- بهبود ارتباط کلامی و غیرکلامی با دیگران، ازجمله مراقبان و پزشک معالج
برخی روش‌های غیرداروییِ درمان آلزایمر سالمندان، عبارتند از:
| روش درمان | شیوۀ انجام | عملکرد |
| تحریک مغز | تحریک مغناطیسی یا الکتریکی مغز | بهبود حافظه، وضعیت ذهنی، توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و عملکرد شناختی در آلزایمر خفیف و متوسط |
| آموزش شناختی | تحریک هدفمند کارکردهای مغز با تمرکز بر توانایی‌های شناختی امکان استفاده در زندگی روزمره:خرید بدون فهرست حل مسائل ریاضی، بدون ماشین حساب حفظ‌کردن شعر یا شمارۀ تلفن نزدیکان | عمدتاً برای مبتلایان آلزایمر خفیف و متوسط که می‌خواهند مهارت‌های شناختی را یاد بگیرند.مؤثر در کُندکردن پیشرفت بیماریکمک به حفظ کیفیت زندگی، ارتقاء روابط اجتماعی، افزایش سلامت ذهنی و توانایی انجام فعالیت‌های روزمرهافزایش لذت موفقیت، عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس |
| آموزش مغز | ترکیب آموزش شناختی و تحریک مغناطیسی مغزشامل تمرین‌ها و فعالیت‌های هدایت‌شده برای بهبود عملکرد مغز | برای افراد مبتلا به آلزایمر خفیف تا متوسط، مؤثر است.اگر آموزش شناختی و تحریک مغز، مربوط به یک ناحیه باشند، ممکن است برخی فعالیت‌های مغزی در عرض ۶ هفته بهبود یابند و چهار ماه و نیم، ماندگار باشند. |
| درمان در اتاق چندحسی | روشی چندمنظوره در محیطی خاص و دلپذیر حواس پنجگانه با محرک‌هایی مثل رایحۀ مطبوع، موسیقی، جلوه‌های نوری، سطوح لمسی و طعم‌های دلپذیر، تحریک می‌شوند. | کمک به ایجاد خاطرات خوشایند و تحریک و فعال‌کردن عادات قدیمی آرامش بدن و ذهن، کاهش پرخاشگری و بهبود خلق‌وخو با ایجاد توانایی آگاهی از محیط اطراف، پاسخ بیماران به محیط اطراف خود را بهبود می‌دهد. |
| موسیقی‌درمانی | به دو روش انجام می‌شود روش فعال: بیمار خودش ساز می‌زند و آواز می‌خواند.روش غیرفعال: بیمار به موسیقی موردعلاقۀ خود گوش می‌کند. | بهبود تعامل اجتماعی، حافظه بلندمدت، احساسات و عواطف مثبت بهبود کیفیت زندگی سالمند مبتلا به آلزایمر با کاهش استرس و علائم اضطراب، افسردگی، تحریک‌پذیری، پرخاشگری و بی‌قراری |
| نوردرمانی | شخص، جلوی جعبۀ نور نشسته و نوری ۳۰ برابر قوی تر از نور روز، به او تابانده می‌شود. | اصلاح چرخۀ خواب و بیداری و کاهش خواب روزانهبهبود سردرگمی، اضطراب و رفتار پرخاشگرانه |
| رایحه‌درمانی | استفاده از روغن‌های ضروری (به‌ویژه بادرنجبویه یا فرنجمشک و اسطخودوس)، برای ماساژ یا افزودن آن‌ها به آب وان حمام یا دستگاه بخور. | آرامش‌بخش و کاهش‌دهندۀ استرسبهبود عملکرد شناختی و خلق‌وخوبهبود رفتار پرخاشگرانهبهبود کیفیت خواب |
| روان‌درمانی | اگر بیماری باعث مشکلات شدید سلامت روان شود، انجام می‌شود. | کمک به افراد برای مقابلۀ بهتر با بیماری و مستقل ماندن در زندگی روزمره، تا زمانی که ممکن است. درمان اختلالات اضطرابی و افسردگی |
| خاطره‌درمانی | گفتگو با سالمند دربارۀ زندگی، فعالیت‌ها، رویدادها و تجربیات گذشته، با استفاده از ابزاری مانند عکس‌ها، اشیا و لوازم قدیمی | بهبود توانایی های ذهنی و کیفیت زندگی و کاهش اثرات روانی آلزایمر، مانند افسردگی بهبود خلق‌وخو و عملکرد ذهنی |
| اعتباردرمانی | به مراقب، تکنیک‌های ارتباطی خاصی آموزش داده می‌شوند تا هنگام تعامل با بیمار، فضایی از صمیمیت و حمایت، ایجاد کند؛ رفتار او را قضاوت نکنند و او و احساساتش را همانطور که هستند، بپذیرند. | ارتقاء همدلی و احساس راحتی و امنیت سالمندکمک به ماندن سالمند در محیط خانه، تاحد امکان بازیابی اعتمادبه‌نفس و کاهش استرس بهبود ارتباط کلامی و غیرکلامی بهبود سلامت جسمانی |
| عروسک‌درمانی | استفاده از عروسک‌های شبیه نوزاد برای تحریک حافظۀ بلندمدت | افزایش سلامتی، خواب خوب، بهبود عادات غذایی، بهبود ارتباطات و جامعه پذیریکاهش بی‌قراری، تحریک‌پذیری، اضطراب، بی‌تفاوتی، افسردگی و پرخاشگری |
| کاردرمانی | مجموعه‌ای از تمرین‌ها و فعالیت‌ها پیشنهاداتی برای تغییر در زندگی روزمرهتمرینات تمرکز و حافظه | یک روش درمانی مؤثر برای آموزش زندگی مستقل و افزایش توانایی انجام کارهای روزمره مانند لباس‌پوشیدن |
| فیزیوتراپی | تمرینات قدرتی، کششی و تعادلیماساژاستفاده از دستگاه‌های فیزیوتراپی | تقویت عضلات وکاهش درد و استرسبهبود تعادل و هماهنگی بین اعضای مختلفبهبود توانایی انجام فعالیت‌های روزانه |
| طب سوزنی | استفاده از سوزن برای تحریک نقاط طب سوزنی مربوط به حافظه و عملکرد | بهبود عملکرد شناختی با کاهش استرسبهبود حافظه و یادگیری |
| ماساژدرمانی | ماساژ بدن با دست | افزایش آگاهی و هوشیاری دربارۀ بدنکاهش سردرگمی، بی‌قراری، اضطراب و افسردگی. |
چه مکمل‌هایی برای پیشگیری یا درمان آلزایمر سالمندان، مفیدند؟
برخی مکمل‌های مفید برای پیشگیری و درمان آلزایمر سالمندان، عبارتند از:
- ویتامین‌های ب ازجمله ب۱۲، ب۹، ب۶ و ب۳ (منبع: گوشت، جگر، مرغ، تخم مرغ، لبنیات، اسفناج)
- ویتامین د (منبع: ماهی چرب، روغن ماهی، قارچ، زردۀ تخم مرغ؛ قابل تولید در بدن با نور مستقیم آفتاب)
- ویتامین ای (منبع: ماهی چرب، آجیل و دانه‌ها، فلفل دلمه‌ای، اسفناج)
- ویتامین آ (منبع: روغن جگر ماهی، هویج، جگر، زردۀ تخم‌مرغ)
- ویتامین ث (منبع: جگر، فلفل دلمه‌ای، کلم بروکلی، مرکبات، گوجه فرنگی)
- سلنیوم (منبع: ماهی، سبوس گندم، کنجد، آجیل)
- منیزیم (منبع: آجیل و دانه‌ها، شیر، موز، ذرت)
- اسیدهای چرب اُمگا۳، ۶ و ۹ (منبع:ماهی، دانه‌ها و آجیل، روغن کانولا، روغن زیتون، تخم مرغ)
- پروبیوتیک‌ها (منبع: ماست و غذاهای تخمیرشده مثل نان دارای خمیرمایه و خیارشور)
- قرص مکمل رزوراترول.
- کپسول جینکوبیلوبا.
- قرص کورکومین (زردچوبه)
- قرص باکوپا مونیری (ناز مردابی)
- قرص مریم گلی
درمان آلزایمر سالمندان با گیاهان دارویی و مواد غذایی
بسیار مهم است که درمان‌های دارویی و غیردارویی تجویزشده توسط پزشک، پیگیری شوند. اما در کنار این درمان‌ها می‌توان با مشورت پزشک، از داروهای گیاهی و مواد غذایی ذیل، برای پیشگیری و کمک به به درمان آلزایمر سالمندان، استفاده کرد:
- مریم گلی
- رزماری
- فرنجمشک
- جلبک دریایی
- جنسینگ
- گیاه آشواگاندا
- انواع ادویه، به‌ویژه زردچوبه، دارچین، زنجبیل
- آجیل و دانه‌ها به‌ویژه گردو، کنجد
- سبزیجات سبزرنگ ازجمله اسفناج ، کلم، کاهو
- انواع میوه‌ها ازجمله توت، تمشک، گیلاس، انگور و انار
- ماهی‌های چرب
- روغن‌های گیاهی، به‌ویژه روغن نارگیل و زیتون
- غلات سبوس‌دار
- چای، چای سبز، قهوه و شکلات تلخ
چگونه می‌توان از یک سالمند مبتلا به آلزایمر، حمایت کرد؟
مراقبت از سالمند مبتلا به آلزایمر در خانه، بهترین حالت برای اوست و جنبه‌های مثبتی برای مراقب نیز، دارد. به‌عنوان مثال، می‌تواند باعث رضایت شخصی از کمک به یکی از اعضای خانواده شود. اما این کار، دشوار است.
آلزایمر، هر روز چالش‌های جدیدی به‌همراه دارد و سطوح توانایی و الگوهای رفتاری بیمار را تغییر می‌دهد. اغلب با بدترشدن بیماری، سالمندان، به مراقبت‌های جدی‌تری نیاز می‌یابند.
توصیه‌هایی برای سالمندانی که تازه به آلزایمر، مبتلا شده‌اند
پس‌از تشخیص آلزایمر، برای درمان و زندگی آیندۀ خود، برنامه‌ریزی کنید. می‌توانید مراحل زیر را انجام دهید:
- دربارۀ آلزایمر، پزشکان و مراکز درمانی، اطلاعات جمع کنید.
- درمان را آغاز کنید.
- مراکز حمایتی و خدماتی را شناسایی کنید.
- برای مسائل قانونی، بیمه، مالی و مراقبت بلندمدت، برنامه‌ریزی کنید.
- هروقت لازم شد، برای کارهای روزمرۀ خود، کمک بگیرید.
- محیط خانه را ایمن کنید.
- برای مصرف مرتب داروهایتان از جعبه‌های نگهدارندۀ دارو استفاده کنید.
- اسباب و اثاثیۀ اضافی را از محیط زندگی خود، خارج کنید.
- برای مواقع احتمالی گم‌شدن:
- یک کارت شامل اطلاعات پزشکی و شمارۀ تماس ضروری به‌همراه داشته باشید.
- از دستگاه‌های ردیاب استفاده کنید تا یک فرد مورد اعتماد، از مکان شما باخبر باشد.
- اگر رانندگی می‌کنید، به‌محض سردرگمی یا گم شدن، با پزشک دربارۀ ادامۀ رانندگی، مشورت کنید.
- فعالیت فیزیکی، روابط اجتماعی و رژیم غذایی سالم داشته باشید.
- به مکان‌های آشنا بروید، با افراد آشنا معاشرت کنید و فعالیت روتین روزانه داشته باشید.
- اگر تنها زندگی می‌کنید:
- یک نفر باید به‌طور مرتب به شما سر بزند و درصورت نیاز، بتوان با او تماس گرفت.
- از کاردرمانی برای بهبود توانایی انجام کارهای روزمره، کمک بگیرید.
- اگر کار می‌کنید:
- ساعات کار را کم کنید یا بار کاری را کاهش دهید.
- از مرخصی استعلاجی استفاده کنید و ببینید آیا مشمول بیمۀ ازکارافتادگی هستید یا خیر.
نکاتی برای مراقبان
مراقبت از سالمند مبتلا به آلزایمر، می‌تواند سال‌ها ادامه یابد؛ توانایی شما را برای مراقبت از خود محدود کند و ریسک اضطراب، افسردگی و اُفت کیفیت زندگی را برایتان، افزایش دهد.
برای ادامۀ حمایت از سالمند، مراقب سلامت جسمی و ذهنی خود باشید.
این توصیه‌ها را جدی بگیرید:
- استراحت‌های کوتاه، نقش مهمی در حفظ سلامتی شما دارند. مدت کوتاهی پرستار بگیرید و استراحت کنید، از سرگرمی‌های مورعلاقۀ خود، لذت ببرید یا به یک سفر کوتاه بروید.
- بپذیرید که لازم نیست بار مراقبت را تنها به‌دوش بکشید. از کمک‌گرفتن از خانواده و دوستان، خجالت نکشید.
- اگر به‌دلیل بار مراقبت بیش‌ازحد، احساس افسردگی یا اضطراب می‌کنید، حتماً به متخصصان سلامت روان، مراجعه کنید.
- اگر نتوانستید استراحت کنید، دست‌کم یک گروه حمایتی پیدا کنید که تجربیات مشابه خود را با شما به‌اشتراک بگذارند و شما را درک کنند.
- برای وقتی که به هر دلیلی قادر به مراقبت از سالمند، نیستید، یک فرد جایگزین، داشته باشید و هرآنچه را باید درباره سالمند، آلزایمر و نحوۀ مراقبت بداند، برایش بنویسید.
- غذای سالم بخورید؛ ورزش کنید و به‌طور مرتب، سلامتی خود را بررسی کنید.
نکاتی برای کنارآمدن با چالش‌های منحصربه‌فرد نگهداری از سالمند مبتلا به آلزایمر:
- گاهی ممکن است او شما را نشناسد. این موضوع، ربطی به شما و میزان علاقۀ او به شما ندارد.
- سعی کنید او را با آلزایمر، بپذیرید. حرف‌هایش را دربارۀ زمان، مکان یا چیزهای دیگر، اصلاح نکنید. این کار باعث بی‌اعتمادی او می‌شود.
- مبتلایان آلزایمر با چیزهای آشنا راحت‌ترند. از ایجاد تغییرات عمده، اجتناب کنید و چیزهای جدید را به‌آرامی وارد زندگی او کنید.
- تغییرات رفتاری را با پزشک درمیان بگذارید. برخی رفتارها مانند پرخاشگری، می‌توانند نتیجۀ درد درمان‌نشده یا عارضۀ جانبی داروها باشند.
- اطلاعات خود را دربارۀ علائم بیماری، روش‌های ارتباطی و راه‌حل مشکلاتی که ممکن است با آن مواجه شوید، بالا ببرید.
چگونه با سالمند مبتلا به آلزایمر، ارتباط برقرار کنیم؟
برقراری ارتباط، برای مبتلایان آلزایمر، دشوار است؛ چراکه آن‌ها خیلی چیزها را فراموش می‌کنند و ممکن است در یافتن کلمات مناسب یا به‌خاطرآوردن چیزی که می‌خواهند بگویند، دچار مشکل شوند.
برای برقراری ارتباط بهتر، نکات زیر را رعایت کنید:
| کارهایی که باید بکنید | کارهایی که نباید بکنید |
| با او تماس چشمی برقرار کنید و اسمش را صدا بزنید P | از صدا و کلام بچگانه استفاده کنید × |
| مراقب نحوۀ نگاه‌کردن و زبان بدنتان باشید P | با لحن عصبانی یا بلند صحبت کنید × |
| به نگرانی‌های او گوش کنید و همدلی کنید P | طوری درباره‌اش حرف بزنید که انگار حضور ندارد × |
| به او زمان بدهید تا بتواند پاسخ بدهد P | با او حرف نزنید × |
| موضوع بحث ناراحت‌کننده را هوشمندانه تغییر دهید P | حرفش را قطع کنید یا با او بحث کنید × |
| اگر منظورتان را نفهمید از عبارات دیگری استفاده کنید P | از عبارت «مگه نگفتم …» استفاده کنید × |
| سؤالاتی با جواب بله یا خیر بپرسید. مثل «یک فنجان چای میخوری؟» به‌جای «چی میخوری؟» P | از او بپرسید «فلانی رو یادت میاد؟» یا «فلان چیز رو یادت میاد؟» × |
چه زمانی سالمندی که دچار آلزایمر شده باید به پزشک مراجعه کند؟
درصورت وجود و تکرار سه مورد از شرایط ذیل در شما یا کسی که از او مراقبت می‌کنید، به‌ویژه اگر عوامل ریسک آلزایمر، مانند سن بالای ۶۵ سال، سابقۀ آلزایمر پدر و مادر، سابقۀ ضربه به سر و مشکلات قلبی-عروقی را دارید و سیگار می‌کشید، لازم است بلافاصله برای تشخیص و آغاز درمان بیماری، به متخصص مغز و اعصاب، مراجعه کنید:
- فراموشی
- چالش‌برانگیزشدن فعالیت‌های روزمره
- سردرگمی دربارۀ زمان و مکان
- تغییرات بینایی و اشتباه در تخمین فواصل و اندازه‌ها
- مشکل در یافتن کلمات مناسب برای صحبت‌کردن
- گم‌کردن وسایلتان
- کناره‌گیری از اجتماع
- تغییرات خلق‌وخو
خدمات پناه
آلزایمر یک بیماری تخریبی و پیش‌رونده است که بررسی منظم تاریخچه پزشکی و حفظ سلامت جسمی، روحی-روانی و ذهنی سالمندان، نقش مهمی در تشخیص به‌هنگام و حتی به‌تأخیرانداختن آن دارد. شما می‌توانید با ثبت‌نام و پُرکردن فرم تاریخچه پزشکی بیمار در سایت پناه و درخواست ویزیت در منزل یا ویزیت آنلاین دوره‌ای توسط پزشک، از سلامت عزیز سالمندتان مطمئن شوید.
حفظ فعالیت بدنی و ذهنی، رژیم غذایی مناسب و رفع مشکلات شنوایی و بینایی، برای به‌تأخیرانداختن، کاهش عوارض و کُندکردن پیشرفت علائم آلزایمر اهمیت زیادی دارند. متخصصان تغذیه، فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی، شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی، می‌توانند به‌صورت آنلاین یا با مراجعه به منزل سالمند، خدمات مورد نیاز را ارائه کرده و موارد لازم برای اصلاح سبک زندگی و افزایش ایمنی محیط زندگی سالمندان را گوشزد کنند.
سالمندان مبتلا به زوال عقل، گاهی با عوارض روانشناختی مانند توهم، هذیان‌گویی، بی‌قراری و بدبینی مواجه می‌شوند. در سایت پناه، امکان ویزیت آنلاین توسط روانشناس و روانپزشک، برای این عزیزان مهیا شده است. همچنین، به‌دلیل عوارض مذکور و ناتوانی‌های حرکتی و عوارض جسمی ناشی‌از پیشرفت زوال عقل، مراقبت از سالمندان مبتلا به آلزایمر، اجتناب‌ناپذیر و گاهی بسیار سخت و طاقت‌فرساست. کمک پرستاران حاذق در امور مراقبتی، می‌تواند بار روانی و فیزیکی مراقبت را برای خانواده‌ها کاهش دهد و به حفظ سلامت جسمی و روحی-روانی سالمندان کمک کند.
سخن پایانی
آلزایمر، یک بیماری پیش‌رونده است که از فراموشی خفیف آغاز می‌شود و تا جایی پیش می‌رود که بیمار برای انجام همۀ کارهای روزمره، متکی‌به دیگران است. در این مقاله، تعاریف، عوامل، علائم و پیامدهای آلزایمر را بررسی و راه‌های پیشگیری و درمان آلزایمر سالمندان را بیان کردیم. گفتیم که تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، می‌تواند پیشرفت بیماری را کُند کرده و علائم آزارندۀ آن را بهبود دهد. اگر متوجه علائم ذکرشدۀ آلزایمر سالمندان شدید و به‌خصوص، اگر عوامل ریسک ابتلا به آلزایمر هم دربارۀ او صادق هستند، بهتر است همین حالا برای کمک به او اقدام کنید.
مهمترین عوامل ریسک که احتمال ابتلا به آلزایمر را افزایش میدهند، کدامند؟
سن، ژنتیک، آسیب به مغز، ناراحتیهای قلبی-عروقی کنترل نشده، سبک زندگی ناسالم
بهترین اقدامات برای پیشگیری از آلزایمر سالمندان، کدامند؟
اصلاح سبک زندگی شامل ورزش، رژیم غذایی سالم، روابط اجتماعی، ترک سیگار، کنترل فشارخون، دیابت، وزن و شنوایی.
چه زمانی ضرورت دارد که برای درمان آلزایمر سالمندان، به پزشک مراجعه کنیم؟
زمانی که عوامل ریسک با چند علامت هشداردهندۀ تکرارشونده مانند فراموشی، گم‌کردن وسایل، سردرگمی دربارۀ زمان و مکان، مشکل در یافتن کلمات مناسب برای صحبت کردن، کناره‌گیری از اجتماع و تغییرات خلق‌وخو همراه شوند.
