درمان خانگی زخم بستر سالمندان، می‌تواند برای کسانی که از یک سالمند عزیز، مراقبت می‌کنند، چالشی دلهره‌آور باشد. اما با کسب اطلاعات کافی دربارۀ زخم بستر، به‌راحتی می‌توانید از آن جلوگیری کنید و درصورت بروز، آن را درمان و مدیریت نمایید. اگر از عزیزی مراقبت می‌کنید که درمعرض خطر ابتلا به زخم بستر است، باید بدانید چه چیزی باعث ایجاد زخم بستر می‌شود؛ این عارضه، چه پیامدهایی برای سلامتی سالمند دارد و لازم است چه اقداماتی برای پیشگیری از آن انجام دهید. همچنین، باید علائم و نشانههای زخم بستر را تشخیص دهید تا درصورت لزوم، بتوانید اقدامات لازم را فوراً انجام دهید و تصمیم بگیرید که درمان خانگی زخم بستر سالمندان را آغاز کنید یا به پزشک، مراجعه کنید. همۀ این موارد، در این مقاله، گردآوری شده‌اند. پس با ما همراه باشید تا پرده از اسرار زخم بستر برداریم.
زخم بستر در سالمندان چیست و چرا اهمیت دارد؟
زخم بستر (Bedsore) ضایعه‌ای است که به‌دلیل فشار مداوم و بلند‌مدت، در پوست و بافت‌های زیرین، ایجاد می‌شود و معمولاً پوست نواحی استخوانی مانند لگن، پاشنه و دنبالچه را درگیر می‌کند.
در حالت عادی، همۀ ما در تختخواب یا صندلی، هر چند دقیقه یکبار وضعیت خود را تغییر می‌دهیم. این موضوع، یکی از مکانیسم‌های محافظ طبیعی بدن برای جلوگیری از فشار مداوم بر روی پوست و بافت‌های زیرین است.
هرکسی که زمان زیادی را در یک وضعیت بگذراند، درمعرض خطر زخم بستر است و سالمندان، به‌دلیل گذراندن زمان بیشتر در تختخواب، بیش از سایرین، زخم بستر را تجربه می‌کنند.
گاهی سالمندانِ مبتلا به بیماری حاد یا لاعلاج، به‌دلیل گردش‌خون ضعیف و تغذیۀ نامناسب، حتی ظرف ۲ ساعت، دچار زخم بستر می‌شوند. بیشتر زخم‌ها با درمان بهبود می‌یابند، اما برخی هرگز کاملاً بهبود نمی‌یابند.
زخم بستر، بیشتر در کدام قسمت بدن، اتفاق می‌افتد؟
زخم بستر، بسته به نحوۀ قرارگیری سالمند، در قسمت‌های مختلف بدن، اتفاق می‌افتد و اگر ناحیۀ آسیب‌دیده، همچنان در تماس با تخت یا ویلچر بماند، شدیدتر می‌شود.
عوامل مؤثر در ایجاد و تشدید زخم بستر در سالمندان
عوامل زخم بستر، عبارتند از:
- نیروهای فشاری: فشار طولانی‌مدت ناشی‌از وزن بدن بر روی نواحی استخوانی مانند لگن و پاشنه، می‌تواند باعث اختلال خون‌رسانی به این نواحی و آسیب‌دیدن بافت‌ها شود.
- اصطکاک: مالش یا اصطکاک، به‌ویژه اگر سالمند، پوست حساسی داشته باشد، می‌تواند باعث شکسته‌شدن لایه‌های پوست شود. مثلاً اگر برای جابه‌جایی سالمند، نواحی استخوانی بدن او را بگیریم، پوست، آسیب خواهد دید.
- نیروهای بُرشی: زمانی رُخ می‌دهد که دو سطح بر روی هم بلغزند. مثلاً اگر برای جابه‌جایی به‌جای بلندکردن بدن، خود را بکشید، دنبالچه به جلو سُر می‌خورد اما پوست، به‌دلیل اصطکاک، در جای خود ثابت است. لغزیدن دنبالچه و سطح داخلی پوست بر روی هم، به‌مرور، باعث آسیب پوست می‌شود.
عوامل خطرساز برای ابتلا به زخم بستر
- ماندن طولانی‌مدت در بستر یا ویلچر.
- ناتوانی از تغییر وضعیت بدن (مثلاً در سالمندان دارای مشکلات حرکتی یا در مراحل شدید آلزایمر).
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع. به‌دلیل آلودگی و رطوبت پوست، خطر عفونت در پوست آسیب‌دیده را افزایش می‌دهد.
- سوءتغذیه و کم‌آبی باعث کاهش سلامت پوست و آسیب بافت‌ها می‌شود.
- بی‌حسی به‌دلیل شرایطی مثل آسیب نخاعی. اگر نتوانید درد یا ناراحتی را احساس کنید، متوجه علائم زخم و نیاز به تغییر وضعیت، نمی‌شوید.
- ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای اثرگذار بر جریان خون مانند دیابت و کم‌خونی خطرات زخم بستر را تشدید می‌کند.
- پوست نازک و حساس
- سابقۀ ابتلا به زخم بستر
- مصرف برخی داروها مثل داروهای سرطان و استروئید
- سیگارکشیدن باعث اختلال در اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها شده و آن‌ها را آسیب‌پذیرتر می‌کند.
- سن بالای ۷۰ سال
تأثیرات زخم بستر بر سلامت جسمی و روانی سالمندان
زخم بستر سالمندان، می‌تواند پیامدهای جدی وبعضاً مُهلک داشته باشد؛ ازجمله:
- اگر زخم بستر، به‌درستی درمان نشود، ممکن است به نوعی سرطان به‌نام کارسینوما تبدیل شود.
- در موارد نادر، زخم بستر منجر به سپسیس (مسمومیت خون) می‌شود.
- عفونت پوستی که باعث قرمزی و تورم ناحیه می‌شود.
- گسترش عفونت به مفاصل و استخوان‌ها.
همچنین، درگیری طولانی‌مدت با زخم بستر، می‌تواند باعث احساس ناراحتی، انزوای اجتماعی و افسردگی بیمار شود.
چه اقداماتی می‌توان برای پیشگیری از زخم بستر در سالمندان انجام داد؟
زخم بستر می‌تواند منجربه عوارض شدید شود. بنابراین، پیشگیری از آن، بسیار مهم است. اگر از سالمندی مراقبت می‌کنید که مجبور است مدت زیادی در بستر یا ویلچر بماند (یا خودتان مجبور به ماندن در بستر یا ویلچر هستید؛ اما بدنتان، قدرت کافی دارد)، برای جلوگیری از ابتلا به زخم بستر، این کارها را انجام دهید:
- تغییر وضعیت بدن هر ۲ ساعت یکبار در بستر و هر ۱۵ دقیقه یکبار در ویلچر. قراردادن سر در زاویۀ ۳۰درجه یا کمتر، فشار وارده به گردن و بقیۀ بدن را کاهش می‌دهد. از تشک اضافی و بالش‌های نرم برای کاهش فشار، استفاده کنید. اگر می‌توانید از ویلچرهایی با پشتی قابل تنظیم، استفاده کنید.
- مراقبت از پوست. اگر پوست با ادرار یا مدفوع در تماس بوده، آن را با حولۀ تمیز و آب گرم، تمیز و خشک کنید. برای جلوگیری از تحریک پوست، از کرم‌های محافظ دربرابر رطوبت و برای جلوگیری از خشکی و اصطکاک پوست از مرطوب‌کننده‌ها و پودر بچه استفاده کنید. هر روز، پوست را برای یافتن علائم زخم بستر، وارسی کنید.
- مدیریت استرس. با استفاده از تکنیک‌های آرامش مثل مدیتیشن و یوگا. برای گوش‌دادن به فایل تن‌آرامی، اینجا کلیک کنید.
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت.
- اگر سالمند، هنوز قادربه حرکت است، بهترین راه پیشگیری از زخم بستر، فعال‌ماندن است و اگر قادر به حرکت نیست، مراقبان باید به او کمک کنند تا در تختخواب، روزی چندبار سر، دست‌ها و پاهای خود را یک‌به‌یک بالا بیاورد و ۱۰ ثانیه (یا درحد توان) بالا نگه دارد. اگر بالاتنۀ سالمند قدرت دارد، روی ویلچر، روزی چندبار با تکیه بر دستۀ ویلچر، بدن خود را از سطح ویلچر، بالا ببرد. اگر سالمند، توان بدنی دارد و پزشک معالج اجازه می‌دهد، تمرینات سادۀ طراحی‌شده برای بستر یا صندلی را انجام دهد. نمونه‌هایی از این تمرینات عبارتند از:
- نوشیدن آب کافی و داشتن رژیم غذایی سرشار از پروتئین، ویتامین‌های ث و آ و مواد معدنی مثل آهن و روی (زینک) تا با تقویت پوست، احتمال ایجاد یا تشدید زخم‌ها را کاهش یابد. گوشت، ماهی، انواع کلم، اسفناج، تخمه کدو، بادام هندی و میوه‌های فصل، مفید هستند.
- اجتناب از سیگار. سیگار با مختل کردن اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها احتمال زخم بستر را افزایش می‌دهد.
زخم بستر در سالمندان چه علائمی دارد؟
اکثر سالمندان، به‌دلیل کاهش حس، قادر به تشخیص زخم بستر نیستند یا به‌دلیل مشکلات ارتباطی نمی‌توانند آن را توضیح دهند . بنابراین، لازم است مراقبان با علائم زخم بستر آشنا باشند تا به‌موقع، برای درمان زخم بستر احتمالی، اقدام کنند. برخی از علائم زخم بستر در سالمندان، عبارتند از:
- حساس یا دردناک‌بودن بخشی از پوست
- تغییر در بافت و رنگ پوست
- تورم پوست
- سردتر یا گرم‌تربودن پوست، درمقایسه با مناطق اطراف
- ترشحات چرکی
- ضایعات پوستی و خشکی پوست
- پوسته‌پوسته‌شدن، دَلَمه یا تاول
زخم بستر، براساس عمق و شدت آسیب بافتی به ۴ درجه، تقسیم‌بندی می‌شود که هریک، علائم مختص خود را دارند:
| درجات زخم بستر | علائم |
| درجۀ ۱ | فقط لایۀ بیرونی پوست، درگیر شده و زخم باز وجود ندارد پوست، قرمز، آبی یا سیاه است و با فشاردادن، سفید نمی‌شود ممکن است ناحیۀ آسیب‌دیده، گرم و حساس باشد یا خارش و سوزش داشته باشد |
| درجۀ ۲ | یک زخم باز کم‌عمق یا تاول ایجاد شده؛ اما به لایۀ بیرونی پوست، محدود می‌شود تاول‌ها ممکن است ترشح داشته باشندممکن است پوست اطراف زخم، قرمز، متورم یا حساس باشد. |
| درجۀ ۳ | زخم در عمق پوست و بافت‌های عضله یا چربی زیرین، گسترش یافته و احتمالاً به‌شکل دهانۀ آتشفشان است احتمال دارد زخم، بدبو باشد زخم عفونی با تب و لرز، همراه است درصورت مرگ بافت‌ها، رنگ زخم یا اطراف آن سیاه است |
| درجۀ ۴ | زخم تمام لایه‌های پوست و عضلات، استخوان‌ها، مفاصل و تاندون‌ها را درگیر کرده است ممکن است استخوان یا سایر ساختارها دیده شوند احتمال عفونت زخم و انتشار عفونت به استخوان و خون، وجود دارد احتمالاً چرک زیادی از زخم، خارج می‌شود رنگ زخم و اطراف آن سیاه است احتمالاً زخم، به‌شدت دردناک است. |
| بدون درجه | تعیین عمق و درجۀ زخم یا میزان آسیب بافتی به‌دلیل وجود اِسکار (پوشش خشک زخم) یا اِسلاف (پوشش نرم و چسبندۀ زخم) در داخل زخم، ممکن نیست. شاید برای تعیین ابعاد زخم، نیاز به برداشتن اِسکار یا اِسلاف و تصویربرداری باشد. زخم می‌تواند خرمایی، قهوه‌ای یا سیاه باشد اِسلاف می‌تواند زرد، خرمایی، سبز یا قهوه‌ای باشد |
| آسیب فشاری بافت عمیق | مثل زخم درجۀ ۱، زخم باز وجود ندارد، اما عمق پوست، آسیب دیده است وجود یک ناحیۀ قرمز تیره یا بنفش از پوست که با فشاردادن، ناپدید نمی‌شود وجود یک زخم تیرۀ عمیق یا تاول پر از خون |
ارزیابی و تشخیص زخم بستر
تشخیص زودهنگام زخم بستر به درمان سریع آن با استفاده از روش‌های درمان خانگی زخم بستر سالمندان، کمک می‌کند.
پزشک، با بررسی پوست، تشخیص می‌دهد که زخم بستر دارید یا خیر. سپس، با تعیین درجۀ زخم بستر براساس میزان آسیب بافتی، بهترین درمان زخم، مشخص می‌شود.
روش‌های درمانی زخم بستر
درمان زخم بستر، شامل اقدامات ذیل است:
| راهکار درمانی | زیرمجموعه‌ها |
| کاهش فشار وارده به محل آسیب‌دیده | تغییر وضعیت بدنی (هر ۲ ساعت یکبار در بستر و ۱۵ دقیقه یکبار در ویلچر)استفاده از پدها، تشک‌های مواج و بالشتک‌هایی برای کاهش فشار |
| رسیدگی به زخم | تمیزکردن زخم با استفاده از محلول نمکی (سالین). پانسمان زخم برای حفظ رطوبت زخم، خشک ماندن اطراف آن و جلوگیری از عفونت.تحریک الکتریکی، وکیوم‌تراپی و درمان با اکسیژن پرفشار برای تحریک رشد بافت تخریب‌شده و بسته‌شدن زخمدر موارد حاد، جراحی برای برداشتن بافت مرده، بستن محل زخم و پیوند پوست |
| جلوگیری یا درمان عفونت | آنتی‌بیوتیک‌ها کرم‌های موضعی مدیریت بی‌اختیاری ادرار و مدفوع |
| مدیریت رژیم غذایی | تنظیم رژیم غذایی به‌منظور دریافت پروتئین، ویتامین و املاح کافی برای کاهش زخم‌ها و تسریع بهبودیمصرف آب کافی |
| کنترل درد | ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی مثل ناپروکسن (به‌ویژه قبل‌از تغییر وضعیت بیمار)ضددردهای موضعی (به‌ویژه قبل‌از شستشوی زخم و تعویض پانسمان)در شرایط حاد، مُسکّن‌های مخدّر |
روش‌های مدیریت و درمان خانگی زخم بستر سالمندان
بسته به درجۀ زخم بستر، می‌توان از روش‌های ذیل برای درمان خانگی زخم بستر سالمندان، استفاده کرد:
| درجات زخم بستر | روش درمان خانگی زخم بستر سالمندان | راه‌های کاهش درد |
| درجۀ ۱ | فشار را از روی محل درگیر، برداریدتغییر وضعیت مرتب بیماراستفاده از تشک‌ها و بالش‌های اضافی محل زخم را با آب، تمیز کنید و کاملاً خشک کنید درصورت بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، از پماد محافظ استفاده کنیدمدیریت رژیم غذایی و آب مصرفی | معمولاً درد این مرحله، قابل تحمل است و نیاز به مُسکّن ندارد. |
| درجۀ ۲ | بهتر است درمان خانگی زخم بستر سالمندان در این مرحله با مشورت پزشک، انجام شود انجام همۀ موارد ذکرشده برای زخم درجۀ ۱ اگر لازم بود، از چسب شفاف زخم یا پانسمان مرطوب، برای بستن زخم، استفاده کنیدمراقب نشانههای عفونت (تب، چرک و قرمزی) باشید و درصورت مشاهده، سریع به پزشک، مراجعه کنید. | مُسکّن‌های بدون نسخهمراجعه به پزشک درصورت ادامه‌دار بودن درد |
| درجۀ ۳ | در این مرحله، درمان پزشکی فوری لازم است که عبارتند از:پاک کردن کامل چرک و بافت‌های مرده پانسمان حفرۀ زخم برای ایجاد یا حفظ رطوبت بهینه محافظت از زخم در برابر عفونت تجویز آنتی‌بیوتیک و مُسکّناگر بیمار بی‌حرکت باشد، توصیه به استفاده از تشک مواج یا تخت مخصوص برای کاهش فشار وارده به ناحیۀ آسیب‌دیده وظایف مراقبان خانگی در این مرحله، عبارتند از:انجام همۀ موارد ذکرشده برای زخم درجۀ ۲ مدیریت مصرف داروها | ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی مُسکّن موضعی مراجعه به پزشک درصورت تشدید و قطع نشدن درد |
| درجۀ ۴ | در این مرحله، درمان خانگی زخم بستر سالمندان، غیر ممکن است و بیمار باید در بیمارستان، بستری شود. درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد: جلوگیری از عفونت استخوان و انتشار عفونت ازطریق خون جراحی برای برداشت بافت مرده یا پیوند پوست تمام درمان‌های ذکرشده در مراحل قبل | ضدالتهاب‌های غیراستروئیدیمُسکّن‌های مخدّر |
چگونه می‌توان از سالمندی که زخم بستر دارد، در خانه مراقبت کرد؟
درمان خانگی زخم بستر سالمندان مبتلا به زخم‌های درجۀ ۱ یا ۲ تقریباً مشابه شیوه‌های پیشگیری از زخم بستر است.
- مرتباً وضعیت بدن سالمند را تغییر دهید و مطمئن شوید که کاملاً احساس راحتی کند.
- برای جابه‌جاکردن سالمند، به پوست او فشار نیاورید. سعی کنید جاهایی از بدن او را بگیرید که عضلات بیشتری دارند یا از ملافه‌های مخصوص برای جابه‌جا کردن او استفاده کنید.
- پوست سالمند را تمیز و خشک نگه دارید.
- به سالمند کمک کنید تاحد امکان دامنۀ حرکتی خود را حفظ کند.
- حداقل یکبار در روز، پوست سالمند را وارسی کنید.
- از پارچه‌های نرم، جاذب و طبیعی برای ملحفه و لباس‌های سالمند، استفاده کنید. مراقب باشید دکمه و زیپ لباس یا چین‌های ملحفه، زیر مناطق تحت فشار، قرار نگیرند.
- رژیم غذایی و نوشیدن آب کافی توسط سالمند را مدیریت کنید.
بهبود زخم بستر، چقدر طول می‌کشد؟
پس از اقدامات درمانی، مدتی لازم است تا زخم بستر، بهبود یابد. اگر زخم، عفونت کند، درمان طولانی‌تر خواهد شد.
| درجات زخم بستر | زمان بهبودی |
| درجۀ ۱ | ۲ تا ۳ روز |
| درجۀ ۲ | ۳ روز تا ۳ هفته |
| درجۀ ۳ | ۱ تا ۴ ماه |
| درجۀ ۴ | ۳ ماه تا ۲ سال |
بیشتر بخوانید: درمان زونای سالمندان
چه زمانی سالمند باید به پزشک مراجعه کند؟
درصورت مشاهدۀ علائم زخم بستر که پس از تغییر وضعیت و کاهش فشار ناحیۀ درگیر، ظرف ۴۸ ساعت، برطرف نمی‌شوند، با پزشک مشورت کنید.
درصورت وجود زخم باز، نشانههای عفونت (چرک، بوی بد، تغییر رنگ، تورم، گرمای پوست و تب) یا درد شدید و مداوم، فوراً به متخصص زخم، مراجعه کنید. در موارد حاد، لازم است بیمار در بیمارستان، بستری شود.
خدمات پناه
درمان زخم بستر سالمندان در مراحل پیشرفته، مستلزم بستری‌شدن در بیمارستان است؛ اما بهتر است با اقدامات تشخیصی، درمانی و مراقبتی مناسب، از رسیدن سالمندان به این مرحله جلوگیری شود. اگر در وارسی پوست سالمند، متوجه علائمی مانند قرمزی و تورم نواحی تحت فشار بدن شدید، می‌توانید با ثبت‌نام در سایت پناه از خدمات ویزیت در منزل توسط پزشک بهره‌مند شوید. درصورت تشخیص زخم بستر، بسته به میزان پیشرفت آن، داروهایی تجویز می‌شوند که مدیریت مصرف آن‌ها بسیار مهم است. درمان زخم بستر، مستلزم رژیم غذایی مناسب و مصرف کافی مایعات، تحرک و تغییر وضعیت مرتب بدن، درمان یا مدیریت بی‌اختیاری ادرار و مدفوع و مهم‌تر ازهمه، مراقبت صحیح از زخم‌ها (تعویض مرتب پانسمان، شستشو، خشک‌کردن، جلوگیری از عفونت و درمان عفونت احتمالی) است.
پرستاران حاذق پناه می‌توانند با مراجعه به منزل شما به مراقبت از سالمندان مبتلا به زخم بستر کمک کنند. همچنین، امکان ویزیت آنلاین توسط متخصصان تغذیه، ویزیت در منزل توسط متخصصان فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی و تهیه وسایل کمکی نظیر تخت‌های قابل تنظیم، تشک مواج و پدهای مخصوص نیز در سایت پناه مهیا شده است.
سخن پایانی
زخم بستر، عارضه‌ای شایع در سالمندانی است که وقت زیادی را در بستر یا ویلچر می‌گذرانند. هدف از درمان خانگی زخم بستر، کاهش فشار وارده به محل زخم، درمان زخم، جلوگیری از عفونت، کنترل درد و مدیریت رژیم غذایی بیمار است. اگر سالمند عزیزی که از او مراقبت می‌کنید، دچار زخم بستر شده است، لازم است فوراً برای درمان او اقدام کنید تا زخم، تشدید نشود و جان او را به‌خطر نیندازد. در این مقاله، عوامل، علائم و عوارض زخم بستر را بیان کردیم و به بررسی روش‌های پیشگیری و درمان خانگی زخم بستر سالمندان، پرداختیم.
آیا درمان خانگی زخم بستر سالمندان، ممکن است؟
اگر زخم بستر، از نوع درجۀ ۱ یا ۲ باشد، بله. مرتباً وضعیت بیمار را تغییر دهید. از تشک و بالش اضافی برای کاهش فشار به مناطق درگیر، استفاده کنید. پوست او را تمیز و خشک نگه دارید. بدنش را فعال نگه دارید و رژیم غذایی و نوشیدن آب توسط او را مدیریت کنید. با مشورت پزشک، زخم را بشویید و پانسمان کنید و از مُسکّنهایی مثل ناپروکسن برای رفع درد، استفاده کنید.
چه غذاهایی برای پیشگیری و درمان زخم بستر مفیدند؟
غذاهای سرشار از پروتئین، ویتامینها و املاح معدنی مانند گوشت و ماهی، انواع کلم، بادام هندی و تخم کدو.
چه زمانی ضرورت دارد که برای درمان زخم بستر سالمندان، به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر زخم باز، درد شدید مداوم و نشانههای عفونت مانند ترشح چرکی و بدبو، تب، گرمای پوست درگیر، تورم و قرمزی وجود داشت، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
