راهکارهای موثر برای درمان بی حالی سالمندان
با ما همراه باشید تا علت‌ها، علائم و راه‌های پیشگیری و درمان بیحالی سالمندان را بررسی کنیم.
درمان بی حالی سالمندان، از آن موضوعات به‌ظاهر پیش‌پا افتاده‌ای است که معمولاً از آن غافل می‌شویم. اما بیحالی مداوم، اگر چند هفته طول بکشد، می‌تواند کیفیت زندگی و سلامت سالمندان عزیزمان را تحت‌تأثیر قرار دهد. بیحالی می‌تواند پاسخ طبیعی بدن به فعالیت بدنی، فشار عاطفی، بی‌حوصلگی یا کمبود خواب باشد؛ اما همیشه به همین سادگی نیست و گاهی می‌تواند نشان‌دهندۀ مشکلات روحی-روانی یا جسمی جدی‌تری باشد. بنابراین، درمان بیحالی سالمندان، درصورت طولانی‌شدن این عارضه، باید جدی گرفته شود. با ما همراه باشید تا علت‌ها، علائم و راه‌های پیشگیری و درمان بیحالی سالمندان را بررسی کنیم.
چرا بی حالی در سالمندان شایع است؟
بیحالی در همۀ افراد به اَشکال گوناگون دیده می‌شود؛ اما سالمندان را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگرچه بیحالی در دوران سالمندی، تاحدی طبیعی است؛ اما درصورت تداوم آن، لازم است درمان بیحالی سالمندان را جدی بگیرید و به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا این وضعیت، می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینهای باشد. پزشک، می‌تواند با کشف علت بیحالی، علاوه‌بر درمان بیماری زمینهای احتمالی، راه‌حل مناسب درمان بیحالی سالمندان را نیز پیدا کند.
به گزارش انتشارات حوزۀ سلامت دانشگاه هاروارد در سپتامبر ۲۰۲۳، بین ۴۰ تا ۷۴ درصد از سالمندان مبتلا به بیماری مزمن، با بیحالی و خستگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
خواب، رژیم غذایی و میزان فعالیت بدنی و اجتماعی، همگی می‌توانند در ایجاد بیحالی سالمندان، نقش داشته باشند.
سالمندان، بیشتر مستعد بیخوابی هستند. براساس وبسایت مؤسسه ملی سالمندی ایالات متحده در مارس ۲۰۲۳، سالمندان مبتلا به بیحالی، هم برای به‌خواب‌رفتن و هم برای در خواب‌ماندن مشکل دارند و این مشکل، می‌تواند مدت‌ها طول بکشد.
همچنین، در دوران سالمندی، به دلایل مختلفی مثل بی‌میلی به غذا یا مشکلات دهان و دندان، این احتمال هست که سالمندان، رژیم غذایی مناسبی نداشته باشند و کمبود کالری و موادمُغذّی بر سطح انرژی آن‌ها تأثیر بگذارد.
علت ضعف و بی حالی در سالمندان چیست؟
در حالت عادی، ممکن است احساس بیحالی، ناشی از عوامل خارجی مثل کمبود خواب باشد یا بدن و ذهن ما در اثر فعالیت طولانی یا استرس مداوم، فرسوده شده باشند. در این حالت، احساس بیماری نداریم و در داخل بدن، همه چیز عادی است و غدد و اندام‌ها به‌درستی کار می‌کنند.
اما گاهی بیحالی، نخستین نشانۀ وجود مشکلی در بدن است. بیحالی می‌تواند علت‌های واضح یا مبهم مختلفی داشته باشد که برخی از آن‌ها جدی هستند. بخشی از علل بیحالی عبارتند از:
| علت‌های ضعف و بیحالی سالمندان | ||
| علت‌ها | زیرمجموعه‌ها | نمونه‌ها |
| سبک زندگی | عادات نادرست خوابیدن | خوابیدن در روز و بیدارماندن در شب خواب ناکافی |
| نوشیدن بیش‌ازحد نوشیدنی‌های کافئین‌دار بهویژه در ساعات پایانی روز | قهوه چای کوکاکولا | |
| مصرف الکل | ||
| رژیم غذایی ناسالم | مصرف ناکافی پروتئین، ویتامین و املاح معدنی (گوشت کم‌چربی، میوه‌جات و سبزیجات) مصرف غذاهای مضر (غذای فرآوری‌شده، فست‌فود، سرخ‌کردنی، شیرینی‌جات و چربی‌های ناسالم) | |
| افراط و تفریط در ورزش | ||
| برخی مشکلات پزشکی | شیوۀ درمان برخی بیماری‌ها | شیمی‌درمانی پرتودرمانی |
| نقاهت پس‌از جراحی | ||
| عفونت‌ها | ||
| بیماریهای رایج | آلرژی سرماخوردگی آنفولانزا | |
| بیماریهای مزمن یا درمان‌نشده | دیابت بیماری قلبی بیماری کلیوی بیماری کبدی اختلالات تیروئید بیماری انسدادی مزمن ریه فیبرومیالژیا ام‌اس آرتریت روماتوئید انواع کمخونی (بهویژه فقر آهن) اختلال تنفسی در خواب و سایر اختلالات خواب سکتۀ مغزی اخیر بیماری پارکینسون | |
| دردها به‌خصوص دردهای مزمن | ||
| مصرف برخی داروها | داروهای ضدافسردگی آنتی‌هیستامین‌ها داروهای ضدتهوع داروهای مسکّن | |
| فرسودگی عاطفی | بیماریهای روحی-روانی | اضطراب افسردگی |
| عواطف منفی شدید | غم ازدست‌دادن اعضای خانواده یا دوستان استرس ناشی از مشکلات مالی یا شخصی احساس اینکه دیگر کنترلی بر زندگی خود ندارید | |
بی‌حوصلگی هم می‌تواند باعث احساس بیحالی شود. اگر در سال‌های کاری خود بسیار فعال بوده‌اید، شاید در زمان بازنشستگی ندانید که چگونه وقت خود را سپری کنید. شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و سازنده‌ای که برایتان لذت‌بخش هستند، می‌تواند حالتان را بهتر کند.
بهتر است دربارۀ هرگونه نگرانی از بیحالی با پزشک صحبت کنید. همچنین، اگر فکر می‌کنید که سلامت روانتان بر خواب شما تأثیر گذاشته و شما را خسته و بی‌حال کرده است، این موضوع را با پزشک، درمیان بگذارید. تشخیص و درمان مشکلات زمینهای، می‌تواند به درمان بی حالی سالمندان کمک کند.
عوارض عدم درمان بی حالی سالمندان
احساس بیحالی مداوم، می‌تواند عوارض جانبی زیادی برای سالمندان داشته باشد.
علاوه‌بر کاهش تحرک و استقلال فرد سالمند در انجام فعالیت‌های روزانه، دست‌وپنجه نرم‌کردن با بیحالی مداوم، باعث می‌شود که بسیاری از سالمندان، افسردگی، نوسانات خلقی و عصبانیت را تجربه کنند.
چه اقداماتی می‌توان برای پیشگیری از بیحالی سالمندان انجام داد؟
۱. در فعالیت‌های اجتماعی، شرکت کنید
این کار، کمک می‌کند تا احساس بی‌حوصلگی و درنتیجه بیحالی نداشته باشید. فعالیت خیریه، آموزش آنچه می‌دانید به دیگران و یادگرفتن یک هنر جدید، می‌توانند مفید باشند.
۲. ورزش کنید
۱۵ دقیقه پیاده‌روی هم می‌تواند انرژی شما را افزایش دهد. با تمرینات کوچک شروع کنید و به‌آرامی زمان و شدت ورزش را افزایش دهید. تمرینات ترکیبی تعادل و تنفس مثل تای‌چی، تمرینات کششی، تمرین با وزنه و ورزش‌های هوازی مثل پیاده‌روی و ایروبیک برای افزایش انرژی مفیدند.
۳. سیگار نکشید و از الکل بپرهیزید
سیگار با بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان، بیماریهای قلبی و مشکلات تنفسی، مرتبط است که همگی در ایجاد بیحالی، نقش دارند. نوشیدنی‌های الکلی هم علاوه‌بر تداخل با داروها سطح انرژی را کاهش می‌دهند.
۴. رژیم غذایی سالم داشته باشید
رژیم غذایی سالم و متعادل، انرژی شما را افزایش می‌دهد و کمک می‌کند شب‌ها بهتر بخوابید. میوه، سبزیجات و پروتئین مصرف کنید و شکر و غذای فرآوری‌شده را محدود کنید.
۵. آب و مایعات کافی مصرف کنید
کم‌آبی بدن می‌تواند باعث ایجاد احساس خستگی و بیحالی شود.
۶. خواب کافی و منظم داشته باشید
هر روز سر ساعات مشخصی به رختخواب بروید و از خواب بیدار شوید و ۶ تا ۹ ساعت بخوابید. قبل از خواب، با خواندن کتاب یا گوش‌دادن به موسیقی آرام شوید (برای شنیدن فایل تن‌آرامی، اینجا کلیک کنید). از چُرت‌زدن طولانی خودداری کنید قبل‌از خواب به صفحه نمایش نگاه نکنید. گوشی خود را کنار بگذارید و تلویزیون را خاموش کنید.
علائم و نشانه‌های بیحالی در سالمندان
علائم بیحالی سالمندان، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- شکایت از خستگی و بی‌رمقی
- خوابیدن بیش‌ازحد درطول شب و چُرت‌زدن درطول روز
- نوسانات خلقی
- طغیان عصبانیت
- افسردگی
- کمبود انگیزه برای فعالیت‌های زندگی روزمره
روش‌های تشخیص بیحالی در سالمندان
پزشک معالج، برای درمان بی حالی سالمندان ، اقدامات ذیل را انجام خواهد داد:
- پرسیدن سؤالاتی دربارۀ خواب، فعالیت‌های روزانه، اشتها و ورزش
- معاینۀ فیزیکی
- آزمایشات تشخیصی برای تشخیص مشکلات زمینهای
شاید تشخیص یک بیماری مزمن، برای سالمند، دلهره‌آور باشد؛ اما درمان این بیماری‌ها ضرورت دارد و به مدیریت علائم آن‌ها و ازجمله درمان بی حالی سالمندان، کمک خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: درمان پنومونی سالمندان
روش‌های درمان بی حالی سالمندان
درمان بی حالی سالمندان ، براساس سوابق پزشکی و نتایج معاینات و آزمایشات تشخیصی، انجام می‌شود.
درمان بی حالی سالمندان ، می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:
- تجویز دارو برای درمان بیماریهای زمینهای مانند کمخونی یا اختلالات تیروئید
- درمان روانشناختی یا تجویز دارو برای کاهش افسردگی و اضطراب
- توصیه به داشتن رژیم غذایی متعادل و برنامۀ ورزشی
- استفاده از راهکارهای درمانی برای بهبود خواب
- توصیه به انجام تمرینات مدیریت استرس، مانند یوگا و مدیتیشن
- توصیه‌هایی برای تغییر سبک زندگی
اصلاح سبک زندگی برای کمک به درمان بی حالی سالمندان در خانه
پس‌از اینکه پزشک به این نتیجه رسید که سالمند، بیماری زمینهای ندارد یا پس از تشخیص بیماری، درمان آن را آغاز کرد، وقت آن است که با ایجاد تغییرات کوچکی در سبک زندگی، به درمان بی حالی سالمندان کمک کنیم. این توصیه‌ها را جدی بگیرید:
| توصیه | توضیحات |
|---|---|
| ورزش منظم | به‌طور منظم ورزش کنید. ورزش با افزایش جریان خون به عضلات و اندام‌ها، ترشح مواد شیمیایی حس خوب (اندورفین) و افزایش سطح اکسیژن در بدن، کمک می‌کند تا بدن، عملکرد بهتری داشته باشد و انرژی خود را به‌طور مؤثرتری استفاده کند. ورزش متوسط، ازجمله پیاده‌روی، اشتها، کیفیت خواب، انرژی و دیدگاه شما دربارۀ زندگی را بهبود می‌دهد. |
| استفاده از تکنیک‌های آرامش | از تکنیک‌های آرامش، استفاده کنید. روش‌هایی مثل مدیتیشن و تنفس عمیق، با کاهش استرس به افزایش انرژی و رفع بیحالی کمک می‌کنند. |
| روال خواب منظم | روال خواب منظمی داشته باشید و از چُرت‌زدن‌های طولانی (بیش از ۳۰ دقیقه) در اواخر روز، خودداری کنید. عادات خواب سالم‌تر می‌تواند به رفع بیحالی کمک کند. خواب خوب شبانه برای احساس شادابی و انرژی‌داشتن، مهم است. چُرت‌زدن کوتاه در ساعات اولیۀ روز برای افزایش انرژی مفید است؛ اما چُرت‌های طولانی روزانه می‌توانند خوابیدن در شب را سخت‌تر کنند و باعث بیحالی شما شوند. |
| درخواست کمک | کمک بخواهید. وقتی کارهای زیاد و سختی برای انجام دادن دارید، حتی فکرکردن به آن‌ها باعث می‌شود احساس بیحالی کنید. با کمک دیگران، کارها سریع‌تر پیش می‌روند و سرگرم‌کننده‌تر می‌شوند. از نزدیکانتان بخواهید در نظافت خانه، آشپزی و خرید خواروبار به شما کمک کنند. |
| شرکت در فعالیت‌های لذت‌بخش | در فعالیت‌هایی که برایتان لذت‌بخش هستند، شرکت کنید. معاشرت با دوستان و خانواده یا فعالیت خیریه، می‌توانند به شما کمک کنند تا درطول روز، احساس مفیدبودن و کارایی بیشتری داشته باشید. |
| تغذیه سالم | غذای سالم و مُغذّی بخورید. خوردن غذاهای مُغذّی به‌خصوص در وعدۀ صبحانه، می‌تواند درطول روز به شما انرژی بدهد و به خواب خوب شبانه کمک کند. مصرف میوه‌های تازه، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب و اجتناب از غذاهای شیرین، برای این هدف، ایده‌آل است. |
| مصرف آب و مایعات | آب و مایعات کافی بنوشید. کم‌آبی می‌تواند باعث احساس بیحالی شود. اگر طعم آب را دوست ندارید، دمنوش‌های گیاهی و آب‌میوه برای دریافت مایعات، عالی هستند. |
| استفاده صحیح از کافئین | از کافئین، به درستی بهره ببرید. در ساعات اولیۀ روز، کافئین قهوه، چای سیاه و سبز یا نوشیدنی‌های گازدار مثل کوکاکولا کمک می‌کند سرحال و پرانرژی باشید. اما در ساعات پایانی روز، الگوی خواب را مختل می‌کند و باعث بیحالی در روز بعد می‌شود. |
| ثبت زمان‌های بیحالی | یک دفتر یادداشت برای ثبت زمان‌های بیحالی داشته باشید. این کار می‌تواند کمک کند تا برای فعالیت‌هایی که باعث افزایش انگیزه و انرژی شما می‌شوند، برنامه‌ریزی کنید. |
درمان بی حالی سالمندان با گیاهان دارویی و مکمل‌ها
در کنار درمان‌های پزشکی و با مشورت پزشک معالج، می‌توانید برای بهبود بیحالی از گیاهان دارویی ذیل که عمدتاً به‌صورت قرص‌های مکمل، دردسترس هستند، استفاده کنید:
- آشواگاندا
- رادیولا روزیا
- چای سبز
- جنسینگ
- ریشۀ ماکا یا جنسینگ پرویی
- جنسینگ سیبری
- ریحان مقدس
- فورسکولین
- پودر میوۀ شیساندرا
- قارچ دارویی کوردیسِپس (سرچُماقی)
- نعنا فلفلی یا سوسنبر (هم به‌صورت دمنوش و هم استفاده از روغن آن برای رایحه‌درمانی)
مکمّل‌های ویتامین باید حتماً با تجویز پزشک، مصرف شوند؛ زیرا مقادیر بالای آن‌ها می‌تواند منجر به مسمومیت دارویی و عوارض جدی برای سلامتی شود.
ویتامین‌ها و املاح ضروری برای افزایش انرژی و رفع بیحالی عبارتند از:
- آهن. منابع غذایی سرشار از آهن عبارتند از: گوشت و ماهی، تخم‌مرغ، برنج، انواع لوبیا، میوه‌هایی مثل زردآلو و انگور و سبزیجاتی مثل کرفس، کلم و اسفناج
- ویتامین ب۱۲: منابع غذایی غنی از این ویتامین، عبارتند از: انواع گوشت و ماهی، جگر، تخم‌مرغ، حبوبات و لبنیات
- ویتامین د. منابع غذایی سرشار از این ویتامین عبارتند از انواع گوشت و ماهی، زردۀ تخم‌مرغ، قارچ و لبنیات و قرار دادن مستقیم پوست، زیر نور آفتاب
- ملاتونین. هورمونی که به‌طور طبیعی در بدن تولید می‌شود تا خواب را تنظیم کند.
نقش خانواده و مراقبین در مدیریت بیحالی سالمندان
اعضای خانواده می‌توانند با اقدامات ذیل، به بهبود عزیزان خود کمک کنند:
- تشویق سالمند به ترک سیگار و الکل و محدودکردن مصرف کافئین (بهویژه قهوه)
- تشویق سالمند به قدم‌زدن به‌جای چُرت‌های طولانی در ساعات پایانی روز
- فراهم کردن مواد غذایی و نوشیدنی‌های سالم و مُغذّی
- کمک به سالمند برای انجام کارهای روزمره درصورتی که تنها زندگی می‌کند
- تشویق سالمند به ورزش و فعالیت اجتماعی
- پیگیری وضعیت سلامت سالمند و تشویق او به مراجعه به پزشک
چه زمانی سالمند باید به پزشک مراجعه کند؟
اگر سالمندی به‌مدت چند هفته، بدون دلیل، بی‌حال یا کم‌انرژی بوده، لازم است به پزشک مراجعه کنید.
اگر بیحالی با علائم زیر همراه شد، لازم است فرد سالمند، فوراً مورد معاینه قرار بگیرد:
- تغییرات وزن
- سردردهای مکرر
- درد مزمن
- ضعف عضلانی
- تنگی نفس
- ناتوانی در میانۀ روز
- مشکلات حافظه
- تغییرات خلقوخو
- مشکلات خواب مانند بیخوابی یا خواب‌آلودگی شدید
خدمات پناه
بیحالی در سالمندان تا حدی عادی است، اما اگر شدت یابد، لازم است علائم و تاریخچه پزشکی بیمار توسط پزشک به‌دقت بررسی شود تا بیماریهای زمینهای احتمالی مانند دیابت و اختلال تیروئید، شناسایی و درمان شوند و در موارد حاد، بیمار به پزشک متخصص ارجاع داده شود.
البته معمولاً دلیل بیحالی، اختلال خواب، رژیم غذایی نامناسب، بی‌تحرکی یا فعالیت بیش‌ازحد است. برای درمان اختلال خواب و دریافت رژیم غذایی مناسب سالمند، می‌توانید از ویزیت آنلاین توسط روانپزشک و متخصصان تغذیه بهره‌مند شوید.
گاهی دلیل بیحالی، وجود مشکلی در دهان یا دندان‌هاست که مانع غذاخوردن سالمند می‌شود. در سایت پناه، امکان انجام برخی اقدامات محدود دندانپزشکی مانند ترمیم شکستگی دندان مصنوعی یا قالب‌گیری و ساخت دندان جدید فراهم شده است.
متخصصان فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی نیز می‌توانند با مراجعه به منزل سالمند، برنامه ورزشی مناسب وضعیت جسمانی فرد را توصیه کنند. گاهی در موارد بیحالی شدید، سالمند برای انجام فعالیت‌های روزانه، نیازمند کمک و مراقبت فرد دیگری‌ست. در این‌گونه موارد، پرستاران پناه آماده ارائه مراقبت‌های خانگی هستند.
سخن پایانی
اکثر افراد، درک درستی از بیحالی سالمندان ندارند و آن را صرفاً بخشی طبیعی از فرایند پیری می‌دانند. اما در بسیاری از موارد، بیحالی، علت خاصی دارد که کشف آن برای کمک به آسایش سالمند، ضروری است. پساگر سالمندی را می‌شناسید که برای مدت طولانی با بیحالی دست‌وپنجه نرم می‌کند، برای کمک به او اقدام کنید. در این مقاله، به بررسی بیحالی سالمندان، علل، علائم و راه‌های پیشگیری و درمان بی حالی سالمندان، پرداختیم.
جدیترین دلایل بیحالی بلندمدت سالمندان کدامند؟
بیماریهای زمینهای مانند کمخونی، دیابت، اختلال تیروئید، بیماریهای قلبی، کلیوی، کبدی و ریوی.
بهترین اقدامات برای درمان بی حالی سالمندان در خانه کدامند؟
اصلاح سبک زندگی شامل خواب کافی و منظم، رژیم غذایی مُغذّی، ورزش متوسط، ترک سیگار و الکل و فعالیت اجتماعی.
چه زمانی ضرورت دارد که برای درمان بیحالی سالمندان، به پزشک مراجعه کنیم؟
زمانی که بیحالی، بیدلیل و بلندمدت باشد و بهویژه با علائم دیگری مثل سردرد، بیخوابی، درد مزمن، تغییرات خلقوخو، تنگی نفس و ضعف عضلانی همراه شود.
