درمان نفخ سالمندان، کمک می‌کند تا با حذف یک احساس نامطبوع و آزاردهنده، کیفیت زندگی این عزیزان، بهبود یابد. نفخ، یک مشکل رایج است که خطری برای زندگی سالمند، محسوب نمی‌شود؛ اما میتواند باعث آزار و ناراحتی او شود و حتی بر تمایل او برای خروج از خانه و حضور در اجتماع، تأثیر بگذارد. اصلاح رژیم غذایی برای پیشگیری و اقدام به‌موقع برای درمان نفخ سالمندان، میتواند آسایش بیشتری را برای آنان فراهم کند. در این مقاله به بررسی دلایل شایع نفخ در سالمندان و بیان علل و عوامل تشدیدکنندۀ آن می‌پردازیم. سپس، علائم و راهکارهای پیشگیری و درمان نفخ سالمندان را بیان خواهیم کرد. با ما همراه باشید!
نفخ چیست و چرا درمان نفخ سالمندان اهمیت دارد؟
نفخ (Bloating)، زمانی اتفاق می‌افتد که دستگاه گوارش با هوای بلعیده‌شده یا گاز تولیدشده در فرایند هضم غذا پر شود. این گاز میتواند باعث احساس پری، دلدرد و گرفتگی عضلات شکم، بادکردن شکم، آروغ‌زدن و دفع گاز از روده شود.
نفخ در هر سنی اتفاق می‌افتد؛ اما در سالمندان، میتواند در توانایی آن‌ها برای کار یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، اختلال ایجاد کند. بنابراین، درک علل نفخ و راهکارهای کاهش آن برای اطمینان از آسایش و کیفیت زندگی سالمندان، ضروری است.
با افزایش سن، سیستم گوارشی دستخوش تغییرات طبیعی می‌شود و سالمندان ممکن است عوامل مختلفی را تجربه کنند که منجربه نفخ میشوند؛ ازجمله کاهش تولید آنزیم‌های گوارشی، هضم کندتر، تغییرات مکانیسم دفع و بیماریهای مرتبط با سن.
دلایل شایع نفخ در سالمندان
نفخ، دلایل متعددی دارد که از حساسیت سادۀ غذایی تا بیماریهای جدی زمینه‌ای را شامل می‌شود.
تغییرات هضم و گوارش با افزایش سن
با افزایش سن، تغییرات طبیعی زیر در دستگاه گوارش، اتفاق می‌افتند:
| تغییر دستگاه گوارش | توضیح |
| کاهش عملکرد گوارش | کاهش تولید آنزیم‌های گوارشی و هضم کندتر منجربه تجزیۀ ناقص غذا و تجمع گاز می‌شود |
| حساسیت غذایی | افزایش حساسیت به غذاهایی مثل فیبر برخی میوه‌ها و سبزیجات، گلوتن و لاکتوز |
| کاهش اسید معده | تجزیۀ پروتئین را دشوار کرده و باعث تولید گاز می‌شود. برای غلبه بر این مشکل، می‌توان از پروتئین گیاهی به جای پروتئین حیوانی، استفاده کرد. |
| رژیم غذایی نامناسب | سالمندانی که از غذاهای فرآوری‌شده، نان سفید، نوشیدنی‌های شیرین و غذاهای چرب استفاده می‌کنند، بیشتر مستعد نفخ هستند. |
| ازدست‌دادن عضلات | با افزایش سن، کاهش توده عضلانی، باعث کاهش متابولیسم می‌شود و بر عملکرد دفع نیز، تأثیر می‌گذارد. این امر، خطر یبوست سالمندان را که یکی از دلایل اصلی نفخ است، افزایش می‌دهد. |
| کاهش فعالیت | کم‌تحرکی باعث افزایش گاز معده می‌شود. به عبارت دیگر، هرچه بیشتر حرکت کنید، دستگاه گوارش شما بهتر کار می‌کند و بالعکس. |
بیماریهای مزمن و اختلالات گوارشی
برخی از بیماری‌ها و اختلالاتی که می‌توانند باعث نفخ شوند، عبارتند از:
| بیماری یا اختلال گوارشی | توضیح |
| یبوست | سالمندان، ممکن است به دلیل اُفت عملکرد دفع یا دریافت فیبر ناکافی دچار یبوست شوند. تجمع مدفوع در روده میتواند باعث نفخ شود. |
| سندرم روده تحریک پذیر | یک اختلال مزمن گوارشی که با دلدرد، نفخ و تغییر عادات دفع، همراه است. در سالمندان مبتلا به این بیماری، نفخ، بیش از سایر علامت‌ها تجربه می‌شود. |
| بیماریهای کبدی | برخی بیماریهای کبدی مانند سیروز یا کبد چرب، می‌توانند هضم غذا را مختل کرده و باعث نفخ در سالمندان شوند. |
| اختلالات گوارشی | برخی اختلالات گوارشی مثل بیماری التهابی روده و ریفلاکس معده، می‌توانند باعث نفخ شوند. |
| بیماری دیورتیکول | با افزایش سن، احتمال ایجاد حفره‌های کوچکی در دیوارۀ رودۀ بزرگ (دیورتیکول) وجود دارد که می‌توانند باعث نفخ شوند. این عارضه بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال شایع است. |
| خروپف و آپنه (اختلال تنفسی در خواب) | باعث بلعیدن هوا می‌شود که اگر خارج نشود، تولید نفخ می‌کند. آپنه در سالمندان و افراد دارای اضافه‌وزن، بیماریهای قلبی و دیابت، شایع‌تر است. |
| عفونت معده | درکنار علائم دیگری مانند تهوع و درد، میتواند باعث نفخ شود. |
| تکثیر بیش‌ازحد باکتری‌های رودۀ کوچک | برهم‌خوردن تعادل باکتری‌ها در معده یا روده، میتواند باعث افزایش باکتری‌های مضر در رودۀ کوچک شود. |
| یائسگی | تغییرات هورمونی منجربه عدم تحمل برخی غذاها شده و میتواند باعث نفخ شود. |
| مشکلات کف لگن | میتواند منجربه اُفت هماهنگی و عملکرد دستگاه گوارش و درنتیجه، یبوست و نفخ شود. |
مصرف داروها و تأثیرات جانبی آن‌ها
با افزایش سن، احتمال ابتلا به بیماریهای مزمن مانند فشار خون بالا یا بیماری قلبی که نیاز به دارو دارند، بیشتر می‌شود. بسیاری از این داروها می‌توانند باعث مشکلات گوارشی شوند؛ ازجمله:
- برخی مسکن‌ها
- مکمل‌های آهن
- برخی داروهای ادرارآور
- آنتی‌بیوتیک‌ها
چگونه از از بروز نفخ در سالمندان پیشگیری کنیم؟
برخی از روش‌های جلوگیری از نفخ در سالمندان، عبارتند از:
- تغییر رژیم غذایی. به غذاهایی که باعث نفخ میشوند، توجه کرده و مصرف آن‌ها را محدود کنید. فیبر کافی بخورید و آب کافی بنوشید.
- ورزش منظم. به کاهش احتمال احتباس مایعات، دفع گاز و بهبود عملکرد دفع مدفوع، کمک می‌کند.
- انجام منظم سنجش تنفسی هیدروژن برای غربالگری اختلالات گوارشی
- ترک سیگار
علائم و نشانههای نفخ در سالمندان
برخی از علائم همراه با نفخ در سالمندان، عبارتند از:
- احساس تورم و پری
- بزرگ‌شدن شکم
- دلدرد و تهوع
- گاز معده و روده و آروغ‌زدن
- یبوست یا اسهال و تغییر در الگوی دفع مدفوع
- کاهش اشتها
روش‌های تشخیص نفخ در سالمندان
تشخیص نفخ، براساس علائم بیمار و معاینات بالینی انجام می‌شود؛ اما متخصص گوارش، گاهی برای تشخیص دقیق‌تر علت نفخ، آزمایش‌های تکمیلی و تخصصی را توصیه می‌کند. اقدامات تشخیصی عبارتند از:
آزمایش خون و مدفوع. برای تشخیص التهاب، عفونت یا مشکلات ایجادکنندۀ نفخ و عدم تحمل غذایی
رادیولوژی، سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن برای بررسی دقیق‌تر ساختارهای داخلی شکم و تشخیص هر گونه انسداد یا ناهنجاری
سنجش تنفسی هیدروژن برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز یا رشد بیش‌ازحد باکتری‌ها در رودۀ کوچک
آندوسکوپی برایمشاهدۀ مستقیم داخل دستگاه گوارش و برداشتن نمونه‌های بافتی
روش‌های درمان نفخ سالمندان
برای درمان نفخ سالمندان، می‌توان از روش‌های مختلف خانگی و اصلاح سبک زندگی استفاده کرد. اگر نفخ با این درمان‌ها قابل رفع نباشد، در کنار بررسی دلایل اصلی ایجاد نفخ و درمان آن‌ها می‌توان از داروها برای درمان نفخ سالمندان، استفاده کرد.
راهکارهای تغذیه‌ای برای درمان نفخ سالمندان
همه غذاها باعث ایجاد نفخ در همۀ افراد نمی‌شوند. ردیابی غذاهایی که باعث نفخ شما میشوند و حذف آن‌ها از رژیم غذایی میتواند به شما کمک کند. البته بسیاری از غذاها ازجمله حبوبات و نوشابه‌های گازدار، در همه و به‌ویژه در افرادی که حساسیت یا عدم تحمل غذایی دارند، باعث مشکلات گوارشی مانند نفخ میشوند. ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی میتواند به کاهش علائم نفخ کمک کند.
غذاهای نفّاخ و غذاهای ضدنفخ
برخی از مواد غذایی مثل کربوهیدرات‌ها معمولاً باعث ایجاد نفخ میشوند. پروتئین‌ها و چربی‌ها هم به‌میزان کمتری، نفخ ایجاد می‌کنند. در جدول زیر، سایر مواد غذایی که احتمالاً می‌توانند باعث ایجاد نفخ شوند و همینطور غذاهای ضدنفخ، آمده‌اند:
غذاهای نفّاخ:
| دسته‌بندی | غذاها/مواد نفّاخ |
|---|---|
| سبزیجات | انواع کلم، مارچوبه، سیر و پیاز، کنگرفرنگی، نخودفرنگی، سیب‌زمینی، ذرت |
| غذاهای فرآوری شده | غلات صبحانه، کراکر و چیپس، آب‌نبات و بستنی، غذاهای منجمد یا آماده، نان سفید، رشته‌فرنگی و سوپ نیمه‌آماده، نوشابه‌ها و سایر نوشیدنی‌های شیرین، محصولات آردی مثل پیتزا، کیک و شیرینی، سوسیس، کالباس و ژامبون، ناگت، کنسرو |
| غلات و حبوبات | گندم، سبوس جو دوسر، عدس، لوبیا |
| مواد غذایی سرشار از فروکتوز یا سوربیتول | آب‌میوه‌ها، آدامس و آب‌نبات بدون قند، شیرین‌کننده‌های مصنوعی |
| لبنیات | شیر، خامه |
غذاهای ضدنفخ:
| دسته‌بندی | غذاها/مواد ضدنفخ |
|---|---|
| سبزیجات | نعنا، کرفس، خیار |
| گیاهان دارویی | زنجبیل، زردچوبه، چای سبز |
| مادۀ لبنی | ماست |
| تنقلات | آدامس طبیعی (سقز) |
نکات مربوط به رژیم غذایی
- وعده‌های غذایی را بیشتر و کوچکتر کنید. این کار به جلوگیری از پرخوری کمک می‌کند و حجم غذای موجود در معده را کاهش می‌دهد، هضم غذا را آسان‌تر می‌کند و احتمال نفخ را به حداقل می‌رساند.
- مصرف فیبر را افزایش دهید. مصرف غذاهای فیبردار مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات، باعث هضم بهتر، دفع راحت‌تر، جلوگیری از یبوست و کاهش نفخ می‌شود.
مصرف فیبر را به‌تدریج افزایش دهید تا بدن به آن عادت کند.
لازم است همراه فیبر، آب و مایعات بیشتری مصرف شود.
- از مصرف غذاهایی که باعث نفخ شما میشوند، خودداری کنید. هر فردی ممکن است با غذاهای خاصی نفخ کند. بنابراین شناسایی و اجتناب از آن‌ها ضروری است.
- مقدار زیادی آب بنوشید. مصرف آب کافی برای حفظ عملکرد روده و جلوگیری از یبوست که میتواند باعث نفخ شود، ضروری است. هر فرد معمولاً باید روزانه حدود ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشد؛ مگر اینکه پزشک، توصیۀ دیگری داشته باشد.
- غذا را به‌آهستگی بخورید و زیاد بجوید. درمیان غذا آب نخورید و صحبت نکنید (برای اجتناب از بلعیدن هوا) و بلافاصله پس از صرف غذا دراز نکشید.
- برای نوشیدن آب یا سایر مایعات، از بطری یا نی استفاده نکنید و نوشیدنی خیلی سرد یا داغ ننوشید.
راهکارهای خانگی و طبیعی برای درمان نفخ سالمندان
معمولاً درمان نفخ سالمندان، در خانه به راحتی امکان‌پذیر است. در ادامه به روش‌های درمان خانگی نفخ خواهیم پرداخت.
استفاده از گیاهان دارویی
بهترین داروهای گیاهی برای درمان نفخ سالمندان، عبارتند از:
| داروی گیاهی | توضیح |
| روغن نعنا یا عرق نعنا | یک مکمل گیاهی که خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی دارد و حاوی ال-منتول است که گرفتگی عضلات روده را رفع و به بهبود مشکلات گوارشی کمک می‌کند. |
| زنجبیل | معمولاً به‌عنوان مکمل برای تسکین ناراحتی‌های گوارشی و درمان حالت تهوع، استفراغ و تهوع صبحگاهی مصرف می‌شود و میتواند به رفع نفخ نیز کمک کند. |
| روغن دارچین | به‌طور گسترده در طب سنتی برای درمان انواع بیماریهای گوارشی ازجمله نفخ استفاده می‌شود. |
| بابونه | به‌دلیل خواص ضدالتهابی و آرام‌بخش، در تسکین دردها و ناراحتی‌های گوارشی همچون نفخ، مؤثر است. |
| رازیانه | دانه‌های رازیانه، به‌طور سنتی برای تسکین مشکلات گوارشی مانند نفخ و سوءهاضمه استفاده میشوند و به دفع گاز معده کمک می‌کنند. |
| زیره | مصرف دمنوش زیرۀ سبز و سیاه به‌دلیل خواص ضدنفخ، بسیار مفید است. |
تکنیک‌های ساده برای کاهش نفخ و درمان نفخ سالمندان
مدیریت استرس
استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند تمرین‌های تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن یا شرکت در فعالیت‌های لذتبخش، با کاهش استرس و بهبود هضم غذا به درمان نفخ سالمندان، کمک می‌کند.
ماساژ
شکم خود را با حرکات دایره‌ای در جهت عقربه‌های ساعت، با نوک انگشتانتان با فشار ملایم، ماساژ دهید. از ناف شروع کنید و به‌سمت راست و پایین شکم (استخوان لگن) بروید. ظرف یک دقیقه به‌آرامی به‌سمت بالا بروید تا به دنده برسید. حالا ظرف یک دقیقه، به‌سمت چپ شکم بروید و دوباره ظرف یک دقیقه به‌سمت پایین تا استخوان لگن برگردید و این مسیر را در ناف تمام کنید. می‌توانید این ترتیب را به‌مدت ۱۰ دقیقه تکرار کنید.
ورزش سبک
ورزش ملایم با تحریک انقباضات روده، به عملکرد دفع، کمک می‌کند و نفخ را تسکین می‌دهد. فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی برای این هدف، مناسب است.
تمرین یوگای پاوان موکت آسانا نیز میتواند به کاهش ناراحتی ناشی از نفخ و گاز و همچنین تحریک روده‌ها و بهبود گوارش، کمک کند.
برای انجام این حرکت:
- صاف به‌پشت دراز بکشید و پاهای خود را دراز کنید.
- پاها را به‌آرامی بلند کنید و زانوی راست را تا قفسۀ سینه بالا ببرید و با بازوهای خود نگه دارید.
- ۲۰ نفس بشمارید و زانو را به‌آرامی رها کنید و دوباره پای خود را دراز کنید
- همین کار را با پای چپ تکرار کنید.
- یک‌بار دیگر این کار را برای هردوپا با هم، انجام دهید.
بیشتر بخوانید: درمان بواسیر سالمندان
درمان‌های دارویی برای نفخ در سالمندان
داروهای متعددی برای درمان نفخ وجود دارد که هرکدام مکانیسم اثرگذاری متفاوتی دارند. این داروها باید توسط متخصص گوارش تجویز شوند و نباید سرخود مصرف شوند.
| دارو | تاثیر دارو | |
| داروهای تجویزی | سایمتیکون | به تسکین نفخ ناشی از گاز اضافی در روده کمک می‌کند. |
| لاکتاز | یک آنزیم طبیعی که به تجزیۀ لاکتوز (قند شیر) به قندهای ساده کمک می‌کند و میتواند علائم عدم تحمل لاکتوز مانند نفخ را تسکین دهد. | |
| آنتی‌اسیدها | با خنثی‌کردن اسید معده. علائمی مثل سوزش سر دل و نفخ را کاهش می‌دهند. | |
| بیسموت سالیسیلات | یک عامل ضد اسهال است که به رفع نفخ ناشی از اسهال، کمک می‌کند. | |
| پروکینتیک‌ها مثل متوکلوپرامید | هدف آن‌ها بهبود تخلیۀ معده و تسکین علائم فلج معده، ازجمله نفخ است. | |
| ضداسپاسم‌ها مثل هیوسین | انقباضات دردناک عضلانی در روده را که ممکن است باعث نفخ و درد شوند، متوقف می‌کنند. | |
| داروهای بدون نسخه | مُلیّن‌ها مثل پسیلیوم (اسفرزه) | می‌توانند نفخ ناشی از یبوست یا عدم اجابت مزاج را تسکین دهند. |
| پروبیوتیک‌ها | نوعی باکتری مفید که در روده یافت میشوند و به رفع نفخ، گاز و ورم شکم کمک می‌کنند. | |
| آنزیم‌های گوارشی | به تجزیه مواد مغذی موجود در غذاها به ترکیبات کوچکتر کمک می‌کنند تا به هضم غذا کمک کنند و به این ترتیب، نفخ را کاهش می‌دهند. | |
| مکمل‌ها | ویتامین د | درصورت کمبود این ویتامین، ممکن است مصرف آن به کاهش نفخ کمک کند. |
چه زمانی برای درمان نفخ سالمندان به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر نفخ همراه با علائم ذیل باشد، لازم است فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید:
- شروع ناگهانی نفخ شدید
- تب
- مدفوع خونی
- دلدرد شدید
- مشکل در بلع
- استفراغ مکرر
در شرایط ذیل نیز، برای بررسی دلیل اصلی نفخ که میتواند یک بیماری زمینه‌ای پنهان باشد، به متخصص گوارش، مراجعه کنید:
- نفخ شدید و مداوم
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
خدمات پناه
نفخ سالمندان به دلایل مختلفی مثل رژیم غذایی نادرست، کم‌تحرکی، یبوست، مشکلات گوارشی، بیماری کبدی، یائسگی، مشکلات تنفسی در خواب و عوارض جانبی داروها و مکمل‌ها ایجاد می‌شود. معمولاً درمان نفخ سالمندان، با اصلاح رژیم غذایی و مصرف مایعات کافی، ورزش و اقداماتی مانند ماساژ مرتب شکم قابل رفع است. شما می‌توانید با ثبت‌نام در پناه از خدمات ویزیت آنلاین توسط متخصص تغذیه برای دریافت رژیم غذایی مناسب و ویزیت در منزل توسط متخصصان فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی برای افزایش تحرک سالمند و دریافت برنامه ورزشی مناسب او استفاده کنید.
پرستاران حاذق پناه می‌توانند با ارائه خدمات مراقبتی خانگی، به رفع نفخ و سایر مشکلات گوارشی سالمندان کمک کنند. در شرایطی که نفخ بسیار شدید و آزاردهنده باشد یا مدت زیادی طول بکشد، می‌توانید از ویزیت در منزل توسط پزشک بهره‌مند شوید تا با بررسی علائم سالمند، دلایل اصلی نفخ را شناسایی و داروهای مناسب برای درمان آن را تجویز کند؛ مصرف سایر داروها را متوقف کند یا دوز مصرفی آن‌ها را کاهش دهد و یا درصورت لزوم، بیمار را به پزشک مربوطه ارجاع دهد.
سخن پایانی
درمان نفخ سالمندان و مدیریت علل زمینه‌ای آن برای بهبود سلامت کلی سالمندان، حیاتی است. پساگر علائم نفخ، شما یا سالمند عزیزی را که از او مراقبت می‌کنید، اذیت می‌کند، منتظر نمانید تا اوضاع بدتر شود و همین حالا برای درمان، اقدام کنید. در این مقاله، عوامل و علائم نفخ در سالمندان را بررسی کردیم و به بیان روش‌های پیشگیری و درمان نفخ سالمندان پرداختیم.
علائم و نشانههای نفخ در سالمندان، کدامند؟
نفخ، علاوهبر احساس بادکردن و پُری معده، میتواند با علائم و مشکلات دیگری مثل دلدرد، گاز معده و روده، آروغ زدن، یبوست، اسهال، تهوع، کاهش اشتها، گرفتگی عضلات شکم و تغییر در الگوی دفع مدفوع همراه باشد.
چه عواملی باعث نفخ در سالمندان میشوند؟
تغییرات طبیعی ناشی از پیری در سیستم گوارش؛ بیماریهای مرتبط با سن و مشکلات گوارشی؛ عوارض مصرف داروها.
کدام گیاهان دارویی برای درمان نفخ سالمندان، مفید هستند؟
نعنا، زنجبیل، رازیانه، زیره، بابونه و دارچین.
