شناسایی به‌موقع و درمان دلیریوم در سالمندان، اهمیتی حیاتی دارد، زیرا دلیریوم یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده زندگی است که درصورت بروز، باید به‌سرعت درمان شود. در بسیاری از موارد دلیریوم یا روان‌آشفتگی، خودبه‌خود پس‌از مدتی برطرف میشود؛ اما عدم شناسایی و درمان دلیریوم، گاهی منجربه عوارض خطرناک و حتی مرگ می‌گردد. به‌همین دلیل، آشفتگی روانی و تغییر رفتار ناگهانی سالمندان، نیاز به ارزیابی فوری پزشکی در مراکز درمانی دارد. در این مقاله، عوامل مختلفی را که می‌توانند در ایجاد دلیریوم در سالمندان نقش داشته باشند، بررسی خواهیم کرد و سپس به بیان علائم، روش‌های پیشگیری، تشخیص و درمان روان‌آشفتگی در سالمندان و نحوه مواجهه درست با آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید!
دلیریوم در سالمندان چیست؟
دلیریوم (Delirium) یا روان‌آشفتگی که به‌دلیل تغییرات سریع ذهنی، گاهی آن را نارسایی حاد مغزی می‌نامند، عبارت است از تغییر ناگهانی وضعیت روانی – درعرض چند ساعت یا چند روز – که طی آن، تغییر سطح هوشیاری، تغییر ادراکات حواس پنجگانه و اُفت عملکرد شناختی (حافظه، تمرکز، توجه و تفکر)، منجربه آشفتگی روانی و کاهش آگاهی از محیط اطراف میشود.
دلیریوم یک فوریت پزشکی است و لازم است به‌محض بروز تغییرات ناگهانی در وضعیت روانی و رفتار سالمند (مانند بی‌تفاوتی، بی‌قراری و خستگی شدید) به پزشک مراجعه شود تا بررسی‌های کاملی برای اطمینان از عدم وجود دلیریوم انجام شود.رفتار سالمندان مبتلابه دلیریوم، اغلب آنقدر تغییر می‌کند که اطرافیان سالمند، ممکن است حس کنند که دیگر او را نمی‌شناسند. به‌دلیل اهمیت دلیریوم، فدراسیون بین‌المللی انجمن‌های دلیریوم، روز ۱۳ مارس را روز جهانی آگاهی از دلیریوم نامیده است.
دلیریوم در سالمندان چقدر شایع است؟
دلیریوم، ممکن است برای هر کسی که از سلامت جسمی، ذهنی یا روانی کافی برخوردار نیست، اتفاق بیفتد؛ اما در سالمندان بالای ۶۵ سال، مردان و مبتلایان زوال عقل و بیماریهای حاد یا لاعلاج، شایعتر است و بیشتر در محیط‌های بیمارستانی یا آسایشگاه‌ها دیده میشود.
میزان متوسط ابتلا به دلیریوم در مکان‌های مختلف:
- ۱۵ درصد سالمندان (معمولاً بالای ۸۵ سال) در محیط زندگی خود؛
- ۳۰ درصد سالمندان بستری در آسایشگاه‌های سالمندان؛
- ۲۰ درصد سالمندان بستری در بیمارستان:
- ۴۵ درصد موارد شکستگی لگن؛
- ۳۵ درصد سالمندانی که جراحی داشته‌اند؛
- ۱۵ درصد سالمندان بستری؛
- در بخش مراقبت‌های ویژه:
- ۷۰ درصد سالمندان نیازمند دستگاه‌های تنفسی؛
- ۳۵ درصد سالمندانی که نیاز به دستگاه‌های تنفسی ندارند.
دلیل بروز دلیریوم در سالمندان چیست؟
دلیریوم زمانی رخ می‌دهد که فرایند ارسال و دریافت پیام‌های عصبی در مغز مختل شود. این اختلال ممکن است یک یا چند علت داشته باشد؛ اما گاهی دلیل مشخصی برای آن پیدا نمی‌شود. شایع‌ترین دلایل دلیریوم، عفونت‌های شدید و عوارض جانبی داروهای مصرفی هستند؛ اما گاهی مشکلات ساده‌ای مثل یبوست یا احتباس ادراری نیز می‌توانند باعث ایجاد دلیریوم شوند.
عوامل افزایش‌دهنده احتمال ابتلای سالمندان به دلیریوم
برخی عوامل به‌خودی‌خود باعث دلیریوم نمی‌شوند، اما احتمال ابتلا به آن را افزایش می‌دهند و درصورت ابتلا، بهبودی کامل را به‌تأخیر می‌اندازند. بنابراین درمان دلیریوم در سالمندان، مستلزم شناسایی آن‌هاست:
- سن (احتمال دلیریوم در افراد بالاتر از ۶۵ سال بیشتر است)؛
- جنسیت (احتمال دلیریوم در مردان بیشتر است)؛
- اختلال شناختی و زوال عقل؛
- اختلال روانی، ازجمله افسردگی؛
- اختلال حواس (ضعف شدید یا ازدست‌دادن بینایی و/یا شنوایی)؛
- سابقه دلیریوم، سکته مغزی و زمین‌خوردن؛
- ابتلای همزمان به بیماریهای متعدد، به‌ویژه نارسایی ارگان‌های حیاتی و بیماریهای لاعلاج مثل سرطان؛
- تحلیل قوای بدنی و بی‌تحرکی به‌دلیل ناتوانی؛
- زخم بستر؛ درد مزمن؛ کم‌خونی؛ سوءتغذیه؛
- بی‌خوابی مزمن و بلندمدت؛
- انزوای اجتماعی؛
- مصرف همزمان داروهای متعدد؛
- اعتیاد به الکل یا مواد مخدر.
عوامل اصلی ایجاد دلیریوم در سالمندان
عوامل محرک دلیریوم، عواملی هستند که اجتناب از آن‌ها تا حدی از بروز دلیریوم پیشگیری می‌کند و درمان روان‌آشفتگی در سالمندان، مستلزم اصلاح آن‌هاست. برخی از این عوامل عبارتند از:
- عوارض جانبی دارو (مصرف داروی جدید؛ افزایش دوز دارو یا قطع ناگهانی) برخی داروها مانند:
- الکل و مواد مخدر؛
- آنتی کولینرژیک‌ها (داروهای ضدروان‌پریشی، شل‌کننده‌های عضلات و آنتی‌هیستامین‌هایی مثل دیفن‌هیدرامین)؛
- مُسکّن‌ها (به‌ویژه مُسکّن‌های مخدر)؛
- خواب‌آورهای آرام‌بخش؛
- داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی (ازجمله بنزودیازپین‌ها و داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای)؛
- داروهای ضدپارکینسون و ضد تشنج؛
- داروهای آسم؛
- ضدالتهاب‌های کورتیکواستروئیدی (کورتون) و غیراستروئیدی؛
- داروهای ضدتهوع مثل متوکلوپرامید؛
- داروهای فشارخون؛
- آنتی‌بیوتیک‌ها (مثلاً داروی مالاریا)؛
- ضدویروس‌ها؛
- شرایط پزشکی، مانند:
- بیماریهای عصبی حاد، مثل سکته مغزی؛
- حمله قلبی و سایر مشکلات حاد قلبی – عروقی و ریوی؛
- هرگونه بیماری حاد یا شدید؛
- جراحی یا سایر اقدامات مستلزم بیهوشی؛
- ضربه به سر، شکستگی استخوان (به‌ویژه لگن)؛
- اختلالات تیروئید؛
- عدم تعادل الکترولیت‌هایی مثل سدیم یا کلسیم؛ اُفت شدید قند خون؛
- کم‌آبی بیش‌ازحد بدن (به‌دلیل مصرف کم مایعات، خونریزی یا اسهال و استفراغ)؛
- اُفت اکسیژن خون؛
- تب یا درد شدید؛
- یبوست یا احتباس ادراری؛
- عفونت‌هایی مانندمننژیت، ذات الریه، آنفولانزا، اِچ‌آی‌وی و عفونت دستگاه ادراری (به‌ویژه در سالمندان)؛
- مشکلات عاطفی یا روانشناختی، مانند:
- اضطراب و استرس؛
- ناراحتی شدید و حوادث ناخوشایند؛
- عوامل محیطی، مانند:
- قرارگرفتن درمعرض سمومی، مثل مونوکسیدکربن و سیانید؛
- بستری‌شدن طولانی در بیمارستان و به‌خصوص بخش مراقبت‌های ویژه؛
- کم‌تحرکی به‌دلیل عوامل محدودکننده درمانی (مثلاً سوند ادراری)؛
- برهم‌خوردن چرخه خواب؛
- سروصدای زیاد؛ نورپردازی نامناسب محیط و محرومیت از نور طبیعی؛ دمای نامناسب محیط؛
در محیط‌های بیمارستانی (حتی هنگام درمان دلیریوم در سالمندان)، احتمال دلیریوم افزایش می‌یابد که برخی از دلایل آن، عبارتند از:
- کاهش محرک‌های حسی و شناختی (چیزهای آشنای همیشگی)؛
- مصرف داروهای متعدد و جدید؛
- جراحی و سایر اقدامات مستلزم بیهوشی؛
- بی‌تحرکی (به‌دلیل وجود سوندهای ادراری و سایر عوامل محدودکننده حرکت)؛
- تغییر چرخه خواب به‌دلیل شرایط محیطی مثل عدم وجود نور طبیعی، سروصدای ملاقات‌کنندگان و جابه‌جایی مرتب بیمار؛
- اضطراب و استرس انجام آزمایش‌ها و اقدامات درمانی؛
- ناراحتی ناشی‌از حضور در بیمارستان.
عوارض دلیریوم در سالمندان
برخی از عوارض جبران‌ناپذیر عدم درمان روان‌آشفتگی در سالمندان، عبارتند از:
- اُفت عمومی سلامتی؛ ازدست‌دادن توانایی جسمی؛ افسردگی و استرس؛
- افزایش میزان زمین‌خوردن و شکستگی، عفونت‌های بیمارستانی، زخم بستر و بی‌اختیاری ادرار و مدفوع؛
- تسریع زوال عقل در سالمندانی که مشکلاتی در زمینه حافظه و تفکر دارند (مراحل اولیه و قبل‌از تشخیص زوال عقل)؛
- کاهش سرعت و کیفیت بهبودی، پس‌از اعمال جراحی و افزایش مدت بستری بودن؛
- ناتوانی در زمینه مراقبت شخصی و نیاز به مراقبت طولانی‌مدت یا اقامت در آسایشگاه سالمندان؛
- افزایش خطر مرگ.
علائم و نشانه‌های دلیریوم در سالمندان
علائم دلیریوم از فردی به فرد دیگر متفاوتند. برخی از افراد، پریشان و بی‌قرار و برخی دیگر، خواب‌آلود و کسل می‌شوند. اما ویژگی مشترک همه مبتلایان دلیریوم این است که آگاهی و واکنش کمتری نسبت‌به محیط اطرافشان دارند.
ویژگی‌های علائم دلیریوم
- معمولاً طی چند ساعت یا چند روز بروز می‌یابند؛
- درطول روز، چند بار ظاهر شده و ازبین می‌روند؛
- غالباً شب‌ها و در محیط‌های ناآشنا مانند بیمارستان، تشدید می‌شوند؛
- معمولاً پس‌از رفع عامل بیماری برطرف می‌شوند.
علائم اولیه دلیریوم، عبارتند از:
| علائم | توضیح |
| کاهش آگاهی از محیط اطراف | کاهش توجه |
| کاهش هوشیاری | |
| کاهش یا فقدان واکنش به اتفاقات محیط اطراف | |
| عدم تشخیص زمان، مکان و افراد | |
| تضعیف مهارت‌های شناختی | کاهش توانایی تفکر |
| تضعیف حافظه | |
| مشکل در تمرکز روی یک موضوع | |
| مشکل در خواندن یا نوشتن | |
| مشکل در تکلم | مشکل در پیگیری مکالمات؛ انحراف مکرر از موضوع |
| مشکل در درک گفتار | |
| ناتوانی از یافتن کلمات برای بیان افکار | |
| حرف‌های بی‌ربط یا نامفهوم | |
| کاهش تعامل با اطرافیان | |
| تغییرات رفتاری | تغییرات سریع رفتار |
| فریادزدن، ناله‌کردن یا تولید صداهای دیگر | |
| سکوت و در خود فرورفتن (به‌ویژه در افراد سالخورده) | |
| پرخاشگری و خشم | |
| بی‌تفاوتی و بی‌علاقگی | |
| کاهش فعالیت و کندی حرکات | |
| بی‌قراری حرکتی و راه‌رفتن یا تکان‌خوردن مداوم | |
| کاهش ناگهانی توانایی انجام فعالیت‌های معمول (مثلاً راه‌رفتن یا غذاخوردن) | |
| بی‌حالی، خستگی، خواب‌آلودگی یا کسل‌بودن شدید | |
| تغییر در عادات خواب (بیداری در شب و خوابیدن در روز) | |
| تغییرات روانی | تغییر شخصیت |
| تغییرات سریع خلق‌وخو | |
| افسردگی | |
| شادی بی‌دلیل | |
| بی‌قراری روانی؛ پریشانی، اضطراب | |
| ترس یا بی‌اعتمادی به دیگران | |
| بدبینی و هذیان‌گویی (باور قوی به چیزهای نادرست، مثلاً اینکه پرستار عامل مافیاست) | |
| توهم (مثلاً دیدن چیزهایی که دیگران نمی‌بینند) |
انواع دلیریوم بر اساس علائم
درمان دلیریوم در سالمندان، مستلزم تشخیص نوع دلیریوم است. براساس الگوی علائم، انواع دلیریوم به ۳ دسته تقسیم می‌شوند:
- دلیریوم بیش‌فعال: تشخیص آن از سایر انواع ساده‌تر است. علائم شایع آن عبارتند از:
- بی‌قراری حرکتی یا روانی (به‌دلیل افزایش هوشیاری نسبت‌به حالت طبیعی)؛
- اضطراب و نوسانات شدید خلق‌وخو و رفتار؛
- مقاومت یا واکنش تهاجمی نسبت‌به مراقبان؛
- عدم تشخیص زمان و مکان؛
- بی‌اعتمادی و احتیاط بیش‌ازحد؛
- هذیان‌گویی و توهم.
- دلیریوم کم‌فعال: تشخیص آن سخت‌تر است و فقط با گفتگو و درک تغییرات شخصیتی سالمند توسط نزدیکانش ممکن است. درمان روان‌آشفتگی در سالمندان، در این نوع از دلیریوم ساده‌تر است، اما عوارض آن شدیدترند. علائم رایج آن عبارتند از:
- کسل‌بودن و خواب‌آلودگی غیرعادی (به‌دلیل کاهش هوشیاری نسبت‌به حالت طبیعی)؛
- در خود فرورفتن، بی‌حالی یا خستگی؛
- گیجی، سردرگمی و عدم تمرکز هنگام بیداری؛
- کاهش تحرک، فعالیت و تعامل با اطرافیان؛
- کاهش تمایل به غذا و آب.
- دلیریوم مختلط: سالمندان مبتلا به این نوع از دلیریوم، علائم هر دو نوع قبلی را دارند و ممکن است یکی از دو وضعیت ذیل را داشته باشند:
- نوسان سطح آگاهی و هوشیاری، بدون تغییر در فعالیت‌های روزمره؛
- تغییروضعیت سریع از حالت بی‌قراری به حالت کسل‌بودن و برعکس. مثلاً ممکن است سالمند، روزها کسل و بی‌حال باشد و شب‌ها بی‌قرار و پرخاشگر شود.
آشنایی با تفاوت‌های دلیریوم و زوال عقل
علائم روان‌آشفتگی، شباهت‌هایی با بیماریهای دیگر، ازجمله انواع زوال عقل (خصوصاً زوال عقل اجسام لِوی) دارند و کسانی که سالمند را نشناسند (کادر درمان)، ممکن است دلیریوم را با زوال عقل اشتباه بگیرند.
| بیماری | دلیریوم | زوال عقل |
| ظهور علائم | چند ساعت تا چند روز | چند ماه تا چند سال |
| تغییرات علائم | به‌سرعت تغییر می‌کنند | معمولاً ثابت هستند |
| خلق‌وخو | نوسان دارد | نوسان دارد |
| طول درمان | حاد؛ قابل درمان در کوتاه‌مدت | مزمن؛ تخریبیِ پیش‌رونده؛ غیرقابل درمان |
| میزان هوشیاری | به‌سرعت تغییر می‌کند | تا مراحل پیشرفته ثابت است |
| میزان خودآگاهی | احتمال آگاهی از تغییرات شناختی؛ نوسان دارد | احتمال پنهان‌کردن یا ناآگاهی از زوال شناختی |
| فعالیت روزمره | معمولاً ثابت است؛ گاهی تغییر می‌کند | با پیشرفت بیماری تغییر می‌کند |
روش‌های پیشگیری از دلیریوم در سالمندان
به‌دلیل پیامدهای خطرناک دلیریوم برای سالمندان، پیشگیری از آن اهمیت زیادی دارد. سالمندان و مراقبان آن‌ها می‌توانند با اقدامات ذیل به پیشگیری از دلیریوم یا درمان دلیریوم در سالمندان و جلوگیری از تکرار آن، پس‌از ترخیص از بیمارستان کمک کنند:
- آشنایی با علائم دلیریوم و مراجعه به پزشک، درصورت هرگونه تغییر ناگهانی رفتار یا خلق‌وخو؛
- پیروی کامل از دستورات پزشک و مصرف منظم داروهای تجویزشده؛
- فعالیت جسمی حداقل ۳ بار در هفته، هربار ۱۰ تا ۲۰ دقیقه. ساده‌ترین و مفیدترین نوع فعالیت بدنی پیاده‌روی است؛
- اگر سالمند بیمار است یا تازه از بیمارستان مرخص شده، پزشک باید نوع فعالیت جسمی را تعیین کند؛
- رژیم غذایی متعادل و مصرف آب و مایعات کافی، نقش مهمی در پیشگیری و درمان روان‌آشفتگی در سالمندان دارد؛
- سالمندان بیمار باید درطول روز به میزان کافی کالری دریافت کنند؛
- فعالیت ذهنی و اختصاص زمانی از روز به فعالیت‌های تحریک‌کننده ذهن مانند حل جدول، مطالعه، تعامل اجتماعی، گفتگو درباره اخبار و گوش‌دادن به موسیقی؛
- اختلال حواس، نقش جدی در بروز دلیریوم دارد و درصورت لزوم باید از عینک و سمعک استفاده شود؛
- اطرافیان سالمند باید هنگام گفتگو، از عبارت کوتاه، ساده و واضح استفاده کنند و محیط را به‌اندازه کافی (متناسب با ساعات شبانه‌روز) روشن کنند؛
- خواب کافی و باکیفیت: تحرک، محدودکردن زمان چُرت روزانه، برخورداری از نور طبیعی، عدم مصرف کافئین (قهوه، چای، شکلات، کولا)، انجام یک فعالیت آرام‌بخش مانند گوش‌دادن به موسیقی قبل‌از خواب و خوابیدن در محیط ساکت، تاریک و خنک، به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کنند؛
- تا حد امکان نباید از داروهای خواب‌آور استفاده شود.
پیشگیری از دلیریوم در بیمارستان
حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد دلیریوم بیمارستانی با انجام اقدامات هدفمند پیشگیرانه توسط کادر درمان، قابل پیشگیری هستند.
| اقدام پیشگیرانه | کاهش احتمال دلیریوم |
| مدیریت چندجزئی غیرپزشکی | تا ۳۰ درصد |
| مراقبت حمایتی در بخش تخصصی سالمندان | تا ۲۰ درصد |
| مشاوره پیشگیرانه و بررسی وضعیت روانی سالمندان، پیش از جراحی | حدود ۲۰ درصد |
| بررسی مرتب علائمی که معمولاً پیش از بروز دلیریوم رخ می‌دهند | |
| حضور و کمک یک همراه دائمی (از خانواده یا نزدیکان) در مراقبت از سالمند |
مدیریت چندجزئی غیرپزشکی (که توسط کادر درمان انجام میشود) هم در پیشگیری و هم در درمان دلیریوم در سالمندان، بسیار کارآمد و شامل اقدامات ذیل است:
- بررسی عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به دلیریوم در سالمندان، به‌محض ورود به بیمارستان؛
- ارزیابی مداوم وضعیت جسمانی و روانی سالمندانی که احتمال دلیریوم در آن‌ها بالاست و تشخیص و درمان زودهنگام عوارض پس‌از جراحی، مانند عفونت؛
- رفع عوامل ایجاد دلیریوم؛
مراقبت حمایتی یعنی فراهم کردن محیطی آرام و راحت برای درمان روان‌آشفتگی در سالمندان که نیازهای جسمی و روحی-روانی سالمند را برآورده کند:
- اجتناب از تغییرات غیرضروری در محیط اطراف و تحریکات حسی نامطلوب، مثل سروصدا، نور و دمای نامناسب محیط؛
- افزایش محرک‌های حسی آشنا (مثلاً با قراردادن اشیاء آشنا در محیط) و کمک‌گرفتن از نزدیکان سالمند برای مراقبت؛
- تشویق بیمار به استفاده از عینک و سمعکبرای کمک به پردازش اطلاعات محیطی؛
- تحریک فعالیت ذهنی (مثلاً گفتگو درباره اخبار خانوادگی)؛ یادآوری زمان و مکان؛ قراردادن تقویم و ساعت اطراف بیمار؛
- یادآوری مرتب اینکه شما چه کسی هستید (شاید بیمار، حتی نزدیکان خود را نشناسد)؛
- بهینه‌سازی چرخه خواب با تنظیم نور (ترجیحاً نور طبیعی)، صدا و دمای محیط؛ عدم مزاحمت هنگام خواب بیمار؛
نقش خانواده و مراقبان در پیشگیری از دلیریوم سالمندان در بیمارستان
اطرافیان سالمند با کمک به حفظ ارتباط سالمند با دنیای اطراف، نقش مهمی در پیشگیری و درمان دلیریوم در سالمندان بستری در بیمارستان دارند.
- همراهی، ملاقات و رفتار همدلانه: صحبت‌کردن با صدای آرام، اجتناب از بحث و مشاجره، خصوصاً درباره توهمات بیمار، نوازش و توجه عاطفی به سالمند؛
- گفتگو با سالمند درباره موضوعاتی که دوست دارد (درگیر کردن حافظه و حفظ آگاهی سالمند)؛
- قراردادن عکس اعضای خانواده و اشیاء آشنا در محیط (حفظ ارتباط سالمند با محیط اطراف)؛
- در دسترس قراردادن عینک، سمعک و دندان مصنوعی سالمند؛
- سرگرم‌کردن سالمند با کارهایی مثل شطرنج، حل پازل و تماشای تلویزیون (فعال نگه‌داشتن ذهن سالمند)؛
- کمک به سالمند برای برخاستن از تخت و قدم‌زدن گاه‌به‌گاه با توصیه پزشک (حفظ تحرک سالمند)؛
- همراهی سالمند برای غذاخوردن و فراهم‌کردن غذاها و نوشیدنی‌های موردعلاقه (جلوگیری از سوءتغذیه و کم‌آبی)؛
- توضیح مکرر دلیل بستری‌شدن سالمند با عبارات ساده و واضح و قراردادن تقویم و ساعت با اعداد درشت، در محیط (حفظ آگاهی سالمند از مکان و زمان)؛
- توضیح بیماری‌ها، مشکلات حافظه و فهرست داروهای سالمند برای کادر درمان (کمک به شناسایی عوامل دلیریوم).
چگونه دلیریوم در سالمندان تشخیص داده میشود؟
درمان روان‌آشفتگی در سالمندان، مستلزم تشخیص آن و تشخیص دلیریوم، مستلزم غربالگری سالمندان است. یکی از بهترین ابزار این کار، روش ارزیابی آشفتگی ذهنی (CAM) است که بخش اصلی آن، شامل سوالاتی برای بررسی ۴ ویژگی در سالمند است:
- ویژگی ۱: شروع ناگهانی و نوسان رفتار و خلق‌وخو:
- آیا شواهدی مبنی‌بر تغییر حاد وضعیت روانی بیمار نسبت‌به شرایط معمول وجود دارد؟
- آیا رفتار غیرطبیعی بیمار، درطول روز نوسان دارد (مرتباً ظاهر میشود و ازبین می‌رود یا کم‌وزیاد میشود)؟
- ویژگی ۲: بی‌توجهی:
- آیا بیمار به‌سختی میتواند توجه خود را بر یک موضوع متمرکز کند (مثلاً به‌راحتی حواسش پرت میشود)؟
- ویژگی ۳: آشفتگی ذهنی:
- آیا تفکر بیمار به‌هم‌ریخته و نامنسجم است (مثلاً حرف‌های نامفهوم می‌زند یا نمی‌تواند منظور خود را بیان کند)؟
- ویژگی ۴: تغییر سطح هوشیاری (هر پاسخی به‌غیر از طبیعی، به‌معنای وجود این ویژگی است):
- به‌طورکلی، سطح هوشیاری بیمار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- برانگیخته (بیش‌ازحد هوشیار)؛
- طبیعی (هوشیار)؛
- بی‌حال (خواب‌آلود، به‌راحتی هوشیار میشود)؛
- نیمه‌هوشیار (به‌سختی هوشیار میشود)؛
- در کما (اصلاً هوشیار نمی‌شود).
- به‌طورکلی، سطح هوشیاری بیمار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وجود دو ویژگی ۱ و ۲ به‌همراه یکی از ویژگی‌های ۳ و ۴، به‌معنای احتمال وجود دلیریوم است.
درمان دلیریوم در سالمندان، در وهله اول بر رفع عامل ایجاد آن متمرکز است. بنابراین، پس‌از تأیید دلیریوم، پزشک، اقدامات ذیل را برای شناسایی عامل یا عوامل آن انجام می‌دهد.
- بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی؛
- معاینه عصبی: بررسی وضعیت بینایی، تعادل، هماهنگی و رفلکس‌های بدن و تشخیص عواملی مانند سکته مغزی؛
- ارزیابی وضعیت روانی: تست سنجش آگاهی، توجه و تفکر؛
- آزمایشات تکمیلی خون و ادرار: به‌عنوان مثال برای بررسی احتمال عفونت مجاری ادراری؛
- تصویربرداری از مغز: برای تشخیص آسیب‌های مغزی.
نقش خانواده و مراقبان در تشخیص دلیریوم سالمندان
مهم‌ترین بخش تشخیص دلیریوم، توجه به تغییرات ناگهانی وضعیت روانی و رفتار سالمند است. این کار معمولاً برای پزشک و سایر پرسنل درمانی ممکن نیست، زیرا شناختی از رفتار و ویژگی‌های شخصیتی همیشگی سالمند ندارند. خانواده، دوستان و مراقبان که سالمند را به‌خوبی می‌شناسند، اغلب بهتر می‌توانند این کار را انجام دهند.
روش‌های درمان روان‌آشفتگی در سالمندان
درمان دلیریوم، دستورالعمل مشخص و ثابتی ندارد و دو گام اصلی را شامل میشود:
- گام اول: شناسایی و رفع عوامل دلیریوم؛
- گام دوم: مراقبت حمایتی و فراهم کردن محیط مناسبی برای التیام بدن، آرامش ذهن و بهبودی مغز سالمند.
بهتر است تاحد امکان از مداخلات غیرضروری (داروها، تجهیزات پزشکی) اجتناب شود و درمان دلیریوم بر مداخلات چندجزئی غیرپزشکی و مراقبت حمایتی متمرکز باشد.
درمان دارویی
لازم است پیش از هرگونه درمان دارویی، درصورت لزوم، مصرف داروهای فعلی بیمار متوقف شود یا دوز مصرفی آن‌ها کاهش یابد. بهتر است برای درمان روان‌آشفتگی، به‌غیر از موارد ضروری، از تجویز دارو خودداری شود. درصورت ضرورت، پس‌از رفع علائم، باید داروها قطع شوند یا در دوزهای پایین‌تر تجویز شوند.موارد احتمالی تجویز دارو عبارتند از:
- استفاده از دارو برای درمان و رفع عوامل ایجاد دلیریوم:
- آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت؛
- داروهای مُسکّن برای کنترل درد؛
- استفاده محدود و کوتاه‌مدت از دارو برای تسکین علائم دلیریوم بیش‌فعال:
- داروهای ضدروان‌پریشی برای موارد حاد توهم، پرخاشگری، هذیان‌گویی و بی‌اعتمادی (معمولاً فقط وقتی که وضعیت بیمار مانع انجام اقدامات درمانی شود یا خطر جدی آسیب‌رساندن به خود یا دیگران وجود داشته باشد)؛
- داروهای آرام‌بخش برای تنظیم چرخه خواب در موارد حاد بی‌خوابی.
نقش مشاوره و حمایت روانی در درمان دلیریوم در سالمندان
مشاوره و حمایت روانی، میتواند به شیوه‌های مختلف به درمان دلیریوم کمک کند:
- ارزیابی وضعیت روانی سالمندان؛
- مشاوره پیشگیرانه: ارزیابی اطلاعات بیمار و نزدیکانش از دلیریوم و رفع نگرانی آن‌ها با توضیح ساده دلیریوم؛
- حمایت عاطفی: تأیید احساسات سالمند و اطمینان‌دادن به او (و اطرافیانش) درباره موقتی‌بودن علائم و همراهی نزدیکان و تیم پزشکی درطول دوره درمان؛ حمایت روانی از مراقبان، آموزش روش‌های مدیریت دلیریوم و معرفی منابع پشتیبانی؛
- مشاوره‌دادن به تیم پزشکی و اطرافیان: ایجاد محیطی آرام که ذهن سالمند را فعال نگه دارد و مانع انزوای او شود؛
- همکاری با تیم پزشکی: رفع عوارض روانشناختی دلیریوم مانند هذیان‌گویی، توهم، بی‌تفاوتی و پرخاشگری؛
- پیگیری و نظارت: ارزیابی منظم روند بهبودی (به‌ویژه پس‌از ترخیص از بیمارستان) و برقراری جلسات مشاوره، درصورت بروز افسردگی یا استرس پس‌از سانحه.
نقش خانواده و مراقبان در درمان روان‌آشفتگی در سالمندان
مراقبت‌های حمایتی دقیق و ادامه نظارت بر وضعیت روانی و رفتار سالمند در منزل، به بهبودی او کمک می‌کند. مهم‌ترین نکات برای تسریع روند بهبودی و جلوگیری از بازگشت دلیریوم، عبارتند از:
- رعایت کامل دستورات پزشک و مصرف صحیح داروها؛
- تغذیه و آبرسانی مناسب؛
- کمک به تحرک و فعالیت ذهنی سالمند؛
- بررسی مرتب علائم و اقدام سریع درصورت بروز یا تشدید تغییرات رفتاری یا عوارضی مثل عفونت.
درمان روان‌آشفتگی سالمندان چقدر زمان میبرد؟
در بسیاری از سالمندان، علائم دلیریوم پس‌از رفع عامل آن، طی چند ساعت یا چند روز بهبود می‌یابند. اما گاهی در افراد سالخورده، مبتلایان زوال عقل یا پس‌از جراحی‌های گسترده، دلیریوم و عوارض آن برای مدت طولانی ادامه می‌یابند و بهبود کامل، ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد. مدت لازم برای بهبودی و میزان بازیابی سلامتی، تاحد زیادی به وضعیت سلامتی سالمند، قبل‌از شروع علائم دلیریوم بستگی دارد.
مثلاً درصورت تأخیر در تشخیص و درمان دلیریوم سالمندان مبتلا به زوال عقل یا بیماریهای جدی، طولانی‌مدت یا لاعلاج، ممکن است مهارت‌های فکری یا عملکردی، هرگز به وضعیت پیش از آغاز دلیریوم برنگردند.
بیشتر بخوانید: درمان آلزایمر سالمندان
چه زمانی برای درمان دلیریوم در سالمندان به پزشک مراجعه کنیم؟
دلیریوم یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده زندگی است. درصورت مشاهده هرگونه تغییر ناگهانی در وضعیت روانی، خلق‌وخو و رفتار سالمند، بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کنید. اگر علائم را در سالمندی که در محیط‌های درمانی یا مراقبتی است، مشاهده کردید، بلافاصله به تیم پزشکی گزارش دهید؛ زیرا ممکن است آن‌ها به‌دلیل ناآشنایی با بیمار، متوجه تغییرات رفتاری و شناختی او نشده باشند.
پس‌از ترخیص فرد مبتلا به دلیریوم از بیمارستان، درصورت بروز تغییرات شدید در علائم حیاتی (دمای بدن، تپش قلب، فشارخون، تنفس) یا رفتار به‌شدت پرخاشگرانه و خطرناک، لازم است بیمار مجدداً در بیمارستان بستری شود.
خدمات پناه
دلیریوم یک وضعیت حاد اورژانسی است و درمان آن، مستلزم بستری‌شدن سالمند در بیمارستان است. دلیریوم کاملاً قابل پیشگیری نیست! اما کنترل منظم سلامت جسمانی، روحی-روانی و ذهنی سالمند از طریق ویزیت دوره‌ای توسط پزشک، نقش مهمی در پیشگیری از بسیاری از موارد آن دارد. شما می‌توانید برای این کار یا برای رفع نگرانی از عوارض یا تشدید مجدد علائم دلیریوم، پس‌از ترخیص از بیمارستان، با ثبت‌نام و پُرکردن فرم تاریخچه پزشکی بیمار در سایت پناه، درخواست ویزیت در منزل یا ویزیت آنلاین توسط پزشک را ثبت کنید.
درمان کامل دلیریوم، مستلزم مدیریت مصرف داروهای مربوط به سایر بیماری‌ها، مصرف کامل و منظم داروهای تجویزشده برای عفونت یا درد و اتمام دوره درمان با داروهای مربوط به اختلالاتی مثل توهم و بی‌خوابی و همچنین، تغذیه مناسب و رفع کم‌آبی بدن سالمند است.
پرستاران زُبده پناه می‌توانند با ارائه خدمات مراقبتی در منزل، به مدیریت مصرف داروها و رفع کم‌آبی با سرم‌درمانی کمک کنند. بسیاری اوقات پس‌از بهبود دلیریوم، سالمند به‌دلیل افسردگی یا اضطراب ناشی‌از بیماری، نیاز به جلسات روان‌درمانی دارد که میتواند از طریق ویزیت آنلاین در سایت پناه کمک‌های لازم را دریافت کند. عوامل دیگری مانند حفظ فعالیت جسمی و ذهنی، رژیم غذایی مناسب، مصرف مایعات کافی و درمان اختلالات حواس پنجگانه نیز نقش مهمی در پیشگیری و درمان دلیریوم سالمندان دارند.
شما می‌توانید از جلسات مشاوره آنلاین برای دریافت رژیم غذایی مناسب سالمند و از خدمات ویزیت در منزل توسط متخصصان فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی و متخصصان شنوایی‌سنجی و بینایی‌سنجی، برای بهبود توانایی حرکتی، دریافت برنامه ورزشی مناسب و رفع مشکلات شنوایی و بینایی سالمند استفاده کنید.
سخن پایانی
دلیریوم یک وضعیت اورژانسی رایج است که سالمندان را بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و میتواند عوارض جبران‌ناپذیری داشته باشد. تشخیص و درمان به‌موقع، میتواند احتمال بهبودی سریع و کامل را افزایش دهد. اگر متوجه علائم روان‌آشفتگی در سالمند عزیزی که از او مراقبت می‌کنید شده‌اید، لازم است همین حالا برای درمان اقدام کنید.
آیا دلیریوم باعث زوال عقل میشود؟
زوال عقل یک تخریب عصبی تدریجی است که ممکن است پیش از دلیریوم آغاز شده باشد، اما علائم آن ظاهر نشده باشند. دلیریوم طولانی و شدید میتواند روند زوال شناختی در این افراد را افزایش دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به دلیریوم هستند؟
دلیریوم در سالمندان، مردان و مبتلایان بیماریهای حاد یا لاعلاج و زوال عقل شایعتر است.
آیا درمان دلیریوم در منزل امکان‌پذیر است؟
دلیریوم در اکثر موارد، نیاز به درمان در بیمارستان دارد. گاهی پس‌از بهبود نسبی، ادامه درمان و بهبود کامل بیمار در خانه امکان‌پذیر است و حتی نتایج بهتری دارد.
