درمان زونای سالمندان و علائم و روش‌های آن

درمان زونای سالمندان، به‌دلیل درد و ناراحتی بسیار زیادی که به‌همراه دارد و همچنین، به‌دلیل عوارض خطرناک آن برای سالمندان بسیار مهم است. خیلی از ما در دوران کودکی، آبله‌مرغان گرفته‌ایم و تقریباً به‌راحتی درمان شده‌ایم. به‌ندرت اتفاق می‌افتد که کسی دوباره آبله‌مرغان بگیرد. اما همان ویروسی که در کودکی (و گاهی در بزرگسالی) یک بار ما را دچار یک بیماری نسبتاً راحت کرده است، در دوران بزرگسالی با چهره‌ای بسیار خشن‌تر و درقالب بیماری جدیدی به‌نام زونا بازمی‌گردد که بسیار سخت‌تر و دردناک‌تر است و به‌ویژه، درصورت بی‌توجهی به درمان زونای سالمندان، عوارض بیشتر، خطرناک‌تر و ماندگارتری برای این عزیزان درپی دارد.

در این مقاله آنچه را که باید درباره عوامل، علائم و عوارض زونای سالمندان بدانید، با هم مرور می‌کنیم و به بیان راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان زونای سالمندان خواهیم پرداخت. با ما بمانید!

زونای سالمندان چیست؟

زونا (Shingles)، یک بیماری ویروسی و نتیجه فعال‌شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر (عامل بیماری آبله‌مرغان) است که پس‌از ابتلا به آبله‌مرغان، در داخل سلول‌های عصبی پنهان شده و با افزایش سن یا ضعیف‌شدن سیستم ایمنی، بیماری و استرس، دوباره فعال می‌شود.

زونا معمولاً با ضایعات پوستی دردناک و تاول‌زا همراه است که به‌صورت نواری در سطح پوست، در یک طرف بدن ایجاد می‌شوند؛ اما علاوه‌بر پوست، می‌تواند اعصاب، ارگان‌های داخلی بدن، سر و صورت، چشم و گوش را نیز گرفتار کند.

هرکسی که در زندگی آبله‌مرغان گرفته باشد، احتمال دارد دچار زونا شود (و خیلی‌ها به‌اشتباه، فکر می‌کنند که هرگز آبله‌مرغان نگرفته‌اند). سالمندان (پس‌از ۶۰ سالگی)، به‌دلیل تضعیف سیستم ایمنی، بیشتر درمعرض خطر ابتلا به زونا و تجربه عوارض شدید ناشی‌از آن هستند و تقریباً نیمی از موارد زونا در آن‌ها رخ می‌دهد. بیشتر سالمندان، در دهه ۷۰ سالگی زونا می‌گیرند و تقریباً از هر ۳ سالمند، یک نفر به زونا مبتلا می‌شود.

زونا در سالمندان چگونه ایجاد می‌شود؟

ویروس واریسلا زوستر، پس‌از فعال‌شدنِ دوباره، تکثیر می‌شود و درطول اعصاب، به سمت پوست بازمی‌گردد و به این ترتیب، درد و ضایعات پوستی، در انتهای مسیرهای عصبی ایجاد می‌شوند. به‌عنوان مثال اگر ویروس، عصب سه‌قلو را که نقش انتقال پیام‌ها بین مغز و بخش‌هایی از صورت و چشم‌ها را برعهده دارد، درگیر کند، فرد دچار درد و ضایعات پوستی در اطراف یا داخل چشم‌ها و فلج عضلات صورت خواهد شد.

آیا زونا کُشنده است؟

زونا دردناک و آزاردهنده است، اما معمولاً کُشنده نیست. با این‌حال، عدم درمان زونای سالمندان، می‌تواند باعث ایجاد عوارضی شود که برخی از آن‌ها تهدیدکننده زندگی هستند. درمان زونای سالمندان، در نزدیک‌به ۴ درصد موارد (معمولاً در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف)، به‌دلیل شدت عوارض، مستلزم بستری‌شدن در بیمارستان است و در برخی موارد، منجربه مرگ می‌شود.

آیا زونا مُسری است؟

ویروس واریسلا زوستر (عامل آبله‌مرغان و زونا) مُسری است؛ اما زونا ازطریق تماس با فرد مبتلا به زونا یا لمس اشیائی که او لمس کرده، منتقل نمی‌شود (و به سایر نقاط بدن نیز، گسترش نمی‌یابد)، بلکه کسی که با فرد مبتلا به زونا در تماس باشد، اگر قبلاً آبله‌مرغان نگرفته باشد یا واکسن آن را نزده باشند، دچار آبله‌مرغان و احتمالاً بعدها دچار زونا می‌شود.

عوامل محرّک فعال‌شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر

مکانیسم دقیق فعال‌شدن دوباره ویروس واریسلا زوستر مشخص نیست؛ اما عوامل ذیل در افزایش احتمال آن نقش دارند:

• افزایش سن (زونا در افراد بالای ۵۰ سال بیشتر است)؛
• سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به زونا؛
• استرس؛
• عوامل تضعیف‌کننده سیستم ایمنی، شامل:
  • پیوند مغزاستخوان یا پیوند اعضا؛ انواع سرطان و شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی؛
  • بیماری‌های عفونی، مانند اِچ‌آی‌وی؛ بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید و داروهای سرکوب‌گر سیستم ایمنی که برای درمان این بیماری‌ها استفاده می‌شوند؛
  • بیماری‌های مزمن، مانند دیابت، آسم، بیماری التهابی روده و بیماری‌های قلبی-عروقی یا کلیوی.

آیا زونا در سالمندان قابل پیشگیری است؟

افرادی که آبله‌مرغان نگرفته‌اند، می‌توانند با تزریق واکسن آبله‌مرغان، مانع ابتلا به آبله‌مرغان (و زونا در آینده) شوند. همچنین، بیماری زونا در افرادی که آبله‌مرغان گرفته‌اند، با تزریق واکسن زونا پس‌از ۵۰ سالگی قابل پیشگیری است. واکسن زونا باعث می‌شود:

1. احتمال ابتلا به زونا تا بیش‌از ۹۰ درصد کاهش یابد؛
2. درصورت ابتلا به زونا، علائم و عوارض بیماری، خفیف‌تر خواهند بود.

توصیه می‌شود، سالمندان ۷۰ تا ۷۹ ساله یا افراد بالای ۵۰ سال که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، حتماً واکسن زونا بزنند. بهتر است حتی سالمندانی که قبلاً زونا گرفته‌اند، واکسن بزنند؛ زیرا احتمال ابتلای دوباره به آن وجود دارد. واکسن برای سالمندان ۸۰ ساله یا بالاتر توصیه نمی‌شود؛ مگراینکه سیستم ایمنی بدن آن‌ها بیش‌ازحد ضعیف باشد.

همچنین، با توجه به عوامل محرّک ذکر شده در بخش قبل، اقدامات ذیل نیز می‌توانند در پیشگیری از زونا نقش داشته باشند:

• تقویت سیستم ایمنی با رژیم غذایی سرشار از مواد مُغذّی؛ نوشیدن آب کافی؛ ورزش منظم روزانه و استراحت کافی؛
• کنترل فشارخون، کلسترول و دیابت و درمان بیماری‌های مزمن؛
• اجتناب از موقعیت‌های استرس‌زا و مدیریت استرس با تکنیک‌های تن‌آرامی، تنفس عمیق و مدیتیشن.

عوارض احتمالی زونا در سالمندان

سالمندان بیشتر درمعرض عوارض خطرناک زونا هستند. عوارض زونا، بستگی به این دارند که کدام بخش بدن، درگیر ویروس شده باشد (درواقع بستگی به این دارند که اعصاب درگیر ویروس، ارتباط مغز را با کدام قسمت بدن برقرار می‌کنند). اقدام به‌موقع برای درمان زونای سالمندان، می‌تواند مانع ایجاد این عوارض شود یا از شدت آن‌ها بکاهد.

عوارض پوستی زونا

ضایعات پوستی و تاول‌های زونا، ظرف ۲ تا ۴ هفته بهبود می‌یابند؛ اما:

• درصورت کندن پوسته روی تاول‌ها، احتمال باقی‌ماندن جای زخم و تغییر رنگدانه‌های پوست وجود دارد.
• درصورت خاراندن پوست، ممکن است تاول‌ها باز شوند و با ایجاد امکان ورود باکتری‌ها (معمولاً استافیلوکوک یا استرپتوکوک) به پوست، باعث عفونت پوستی شوند.

عوارض عصبی زونا

ازآنجا که ویروس زونا در داخل اعصاب، زندگی و فعالیت دارد، عوارض عصبی این بیماری می‌توانند تا مدت‌ها پس‌از بهبودی زونا ادامه داشته باشند:

• شایع ترین عارضه زونا، نورالژی پس از هرپس است که مشخصات آن عبارتند از:
  • درد عصبی مزمنِ مداوم یا متناوب، در مناطقی از پوست که درگیر زونا شده‌اند. معمولاً درد نورالژی پس‌از هرپس، بسیار شدید است و می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند؛ مثلاً ممکن است یک هنرمند دیگر نتواند نقاشی کند؛ برخی افراد نتوانند به‌راحتی راه بروند؛ حمام‌کردن یا لباس‌پوشیدن، سخت شود و سالمند، برای خوابیدن، دچار مشکل شود.
  • درد پس‌از بهبود تاول‌ها نیز ادامه می‌یابدو معمولاً، ظرف یک سال از زمان شروع بهبود می‌یابد؛ اما در برخی افراد، بیشتر ادامه می‌یابد یا حتی تا پایان عمر باقی می‌ماند.
  • درد می‌تواند به‌صورت احساس سوزش، درد شدید ناگهانی، احساس فرورفتن خنجر به پوست یا تیرکشیدن باشد و ممکن است پوست آسیب‌دیده، حتی به لمس‌شدن خیلی آرام یا یک نسیم ملایم هم حساس شود.
  • حدود ۱۸ درصد افراد مبتلا به زونا (معمولاً سالمندان)، نورالژی پس‌از هرپس را تجربه می‌کنند.
• در برخی موارد، خارش پس‌از هرپس هم گزارش شده است.
• ممکن است زونا باعث فلج عضلانی شود.

عوارض زونای چشم

ضایعات پوستی زونا در داخل چشم یا نزدیک چشم، در پیشانی یا در بینی، می‌توانند باعث عوارض ذیل شوند:

• درد، سوزش، خارش، التهاب و خشکی چشم؛
• بی‌حسی قرنیه؛ زخم قرنیه؛
• آب‌مروارید؛ آب‌سیاه؛ دوبینی؛
• عفونت سطح چشم که می‌تواندباعث نابینایی موقت یا دائمی شود.

عوارض زونای گوش (سندرم رمزی هانت)

 تأثیر زونا بر عصب صورت، در نزدیکی یکی از گوش‌ها یا تاول در داخل گوش یا دهان، می‌تواند باعث عوارض ذیل شود:

• فلج عضلات صورت؛
• مشکلات تعادلی؛
• کاهش شنوایی در گوش آسیب‌دیده.

عوارض زونا در ارگان‌های داخلی بدن

ویروس عامل زونا، درموارد نادر ارگان‌های داخلی را درگیر می‌کند و می‌تواند باعث التهاب آن‌ها شود:

• التهاب ریه‌ها (پنومونی)؛
• التهاب کبد (هپاتیت)؛
• التهاب مغز (آنسفالیت)؛
• التهاب نخاع (میلیت عرضی)؛
• التهاب غشاهای محافظی که مغز و نخاع را احاطه کرده‌اند (مننژیت)؛
• التهاب رگ‌ها (واسکولیت).

همچنین، سالمندان مبتلا به زونا تا مدت‌ها پس‌از بهبود بیماری درمعرض افزایش خطر سکته مغزی و حمله قلبی هستند.

علائم و نشانه‌های زونا در سالمندان

مراحل مختلف بیماری زونا عبارتند از:

۱. قبل‌از ظاهرشدن ضایعات پوستی: ممکن است سالمند، ۱ تا ۲ روز قبل‌از ظاهرشدن ضایعات پوستی، در ناحیه‌ای نواری‌شکل از پوست یک طرف بدن که بعداً تاول‌ها در آن ظاهر می‌شوند، درد، خارش، سوزش، بی‌حسی یا گِزگِز داشته باشد یا پوست آن قسمت از بدنش، نسبت‌به لمس‌کردن حساس شود. درد می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. این درد معمولاً نخستین علامتی است که توجه سالمندان را جلب می‌کند.

۲. ظاهرشدن ضایعات پوستی: در این مرحله، ضایعات پوستی (معمولاً در پوست تیره، قهوه‌ای یا صورتی و در پوست روشن، قرمزرنگ هستند) دردناک و تاول‌دار، معمولاً در یک طرف بدن و اغلب روی تنه ظاهر می‌شوند. البته ضایعات پوستی و تاول‌ها می‌توانند در هر نقطه‌ای از پوست ظاهر شوند. درصورت ضعف سیستم ایمنی سالمندان، ضایعات پوستی می‌توانند به سمت دیگر بدن نیز گسترش یابند. تعداد تاول‌ها در برخی از افراد، آنقدر زیاد است که ظاهری شبیه آبله‌مرغان دارد و برخی افراد، مطلقاً تاول ندارند و صرفاً در نواحی درگیر، درد را تجربه می‌کنند.

۳. ازبین‌رفتن ضایعات پوستی: احتمالاً همزمان با بهبود ضایعات پوستی، تاول‌ها سر باز می‌کنند؛ ترشحاتشان خارج می‌شود و پوسته‌پوسته و خشک می‌شوند. معمولاً این اتفاق، ظرف ۷ تا ۱۰ روز از زمان ظهور تاول‌ها می‌افتد. در اکثر افراد، ضایعات پوستی و تاول‌ها، درعرض ۲ تا ۴ هفته کاملاً ازبین می‌روند.

زونا نیز مثل هر بیماری ویروسی دیگری، می‌تواند علاوه‌بر درد و علائم پوستی، علائم عمومی ذیل را داشته باشد:

• خستگی و احساس ناخوشی عمومی؛
• تب یا لرز؛
• سردرد و درد عضلانی؛
• ناراحتی معده، دل‌درد و استفراغ.

درصورتی که زونا، صورت سالمند را گرفتار کند، ممکن است علاوه‌بر ضایعات پوستی، تاول و درد، علائم ذیل مشاهده شوند:

• مشکل در حرکت‌دادن بخش‌های مختلف صورت؛
• کاهش شنوایی؛
• سرگیجه؛
• افتادگی پلک؛
• مشکلاتی در لثه، دندان، زبان یا کام؛
• مشکلات چشایی؛
• مشکلات بینایی، از جمله ناتوانی در حرکت‌دادن چشم.

همچنین، علائم زونای چشمی عبارتند از:

• تاول روی پیشانی، نوک بینی، پلک بالایی یا اطراف چشم؛ معمولاً فقط در یک طرف صورت؛
• قرمزی و تورم پلک؛
• خارش چشم؛
• ورم ملتحمه (غشاء نازک روی سفیدی چشم)؛
• درد و التهاب قرنیه؛
• حساسیت به نور؛
• تاری دید؛
• مشکل در حرکت چشم (فلج عصب بینایی).

علائم زونای گوش، عبارتند از:

• گوش‌درد؛
• وزوز گوش؛
• کاهش شنوایی؛
• سرگیجه و عدم تعادل.

زونای داخلی دستگاه گوارش را درگیر می‌کند و می‌تواند باعث دل‌درد مزمن غیرقابل توضیح شود.

تشخیص زونای سالمندان

احتمالاً پزشک متخصص پوست، با معاینه پوست و‌‌‌ بررسی سابقه پزشکی سالمند (سابقه ابتلا به آبله‌مرغان و بیماری‌ها یا مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند)، می‌تواند ابتلای او به زونا را تشخیص دهد. گاهی برای تأیید تشخیص، ممکن است از آزمایش خون یا آزمایش نمونه ترشحات تاول‌ها استفاده شود.

بیشتر بخوانید: درمان خانگی زخم بستر سالمندان

روش‌­های مؤثر برای درمان زونای سالمندان

هیچ درمان قطعی برای زونا وجود ندارد؛ اما اقدام به‌موقع برای درمان زونای سالمندان، می‌تواند طول دوره بیماری را کوتاه‌تر کند؛ درد و سایر علائم زونا را تسکین دهد و احتمال ایجاد عوارض خطرناک بیماری و درد ماندگار طولانی‌مدت را کاهش دهد.

درمان زونای سالمندان، زمانی مؤثر است که ظرف ۲ تا ۳ روز اول بیماری آغاز شود؛ اما حتی پس‌از این مدت هم، درمان زونای سالمندان، برای جلوگیری از عوارض خطرناک و پیچیده زونا در سالمندان ضرورت دارد.

• معمولاً برای درمان زونای سالمندان، از داروهای ضدویروس، مانند آسیکلوویر، والاسیکلوویر و فامسیکلوویر استفاده می‌شود. داروهای ضدویروس، زمانی مؤثرند که ظرف ۷۲ ساعت از ظهور نخستین علائم مصرف آن‌ها آغاز شود.
• برای کاهش درد پوست نیز از انواع داروهای مُسکّن ساده، مانند استامینوفن، داروهای ضدصرع مانند گاباپنتین و ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی، مانند ایبوپروفن استفاده می‌شود. استفاده از کرم‌های حاوی لیدوکائین و کپسایسین هم برای تسکین درد ملایم پوستی مفید است.
• برای درمان درد شدید نورالژی پس‌ از هرپس، کورتیکواستروئیدها (پردنیزون) و برای کاهش درد طولانی‌مدت، داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای مانند نورتریپتیلن تجویز می‌شوند. گاهی تسکین درد، مستلزم تزریق کورتون یا داروهای بی‌حسی موضعی است.
• برای درمان عفونت باکتریایی پوست، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تجویز می‌شود.
• ممکن است برای درمان زونای چشمی، قطره‌های چشمی مسکّن، مرطوب‌کننده یا آنتی‌بیوتیک چشمی تجویز شوند.

چگونه با مراقبت از سالمندان در منزل، به درمان زونای سالمندان کمک کنیم؟

مراقبین سالمند، باید اقدامات ذیل را برای کمک به درمان زونای سالمندان و جلوگیری از انتقال ویروس به سایرین انجام دهند:

• شرایط استرس‌زا را کاهش دهید و سالمند را به استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس، مانند مدیتیشن و تکنیک‌های تن‌آرامی تشویق کنید.
• شرایط مناسب را برای استراحت سالمند فراهم کنید (محیط خنک، ساکت و تاریک).
• سالمند را به انجام ورزش‌های سبک، مانند پیاده‌روی و نرمش‌های انعطاف‌پذیری تشویق کنید.
• برای سالمند، غذای متعادل و مُغذّی مورد علاقه‌اش را فراهم کنید.
• سالمند را سرگرم کنید تا حواسش از درد و خارش پرت شود.
• تماس سالمند را با دیگران، به‌ویژه سایر سالمندان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، محدود کنید.
• تا زمانی که ضایعات پوستی کاملاً از بین نرفته‌اند، بهتر است هر روز، کارهای ذیل را برای مراقبت از پوست آسیب‌دیده انجام دهید:
  • پوست را با یک پاک‌کننده غیرمعطّر بشویید؛
  • یک لایه نازک از وازلین را روی پوست تمیز بمالید؛
  • پوست را با یک گاز استریل غیر چسبی بپوشانید؛
  • پس از اتمام پانسمان، دست‌های خود را بشویید؛

همچنین، درکنار استفاده از دارو، اقدامات ذیل، برای تسکین درد و خارش ناشی‌از زونا مفید هستند:

• استحمام با آب خنک، برای تسکین پوست مفید است. گاهی اضافه‌کردن جوش شیرین یا بلغور جوی دوسر به آب وان حمام، می‌تواند خارش پوست را تسکین دهد.
• برای جلوگیری از خارش، از لباس‌های گشاد، ازجنس پنبه یا کتان استفاده کنید.
• روزی چندبار و هربار، به‌مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، یک پارچه تمیز خنک و مرطوب را روی نواحی درگیر قرار دهید.
• پس‌از خشک‌شدن تاول‌ها از کرم‌های مرطوب کننده استفاده کنید. پماد کالامین برای تسکین خارش، پماد کپسایسین برای تسکین درد و پمادهای موضعی حاوی لیدوکائین، برای بی‌حس‌کردن پوست دردناک مفیدند.
• پس‌از بهبود تاول‌ها می‌توان از طب سوزنی یا ماساژ برای تسکین درد استفاده کرد.

رژیم غذایی سالمندان مبتلا به زونا

شواهدی مبنی‌براینکه غذاهای خاصی باعث ابتلا به زونا یا پیشگیری از آن شوند، وجود ندارد. اما پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و سالم، می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و تسریع بهبودی سالمندان کمک کند.

چه زمانی باید برای درمان زونای سالمندان، به پزشک مراجعه کرد؟

بهتر است به‌محض ظهور علائم زونا، سالمند به پزشک متخصص پوست و درصورت وجود علائم زونای چشمی، به چشم‌پزشک مراجعه کند تا از عوارض احتمالی زونا جلوگیری شود. همچنین، درصورت وجود علائم عفونت پوست، مانند تورم و ترشحات چرکی، لازم است سالمند فوراً به پزشک مراجعه کند.

وجود ضایعات پوستی زونا در نزدیکی چشم یا گوش، یک وضعیت اورژانسی است و سالمند باید فوراً به مراکز درمانی مراجعه کند. درمان زونای سالمندان با داروهای ضدویروس، فقط در ۷۲ ساعت اول بیماری مؤثر است.

برخی از علائم، می‌توانند هشداردهنده عوارض پیچیده‌تر زونا مانند آنسفالیت، مننژیت یا میلیت باشند؛ ازجمله:

• تغییرات چشایی یا شنوایی؛
• سردردهای شدید؛
• از دست دادن برخی حواس پنجگانه؛
• ضعف عضلانی؛
• اختلال عملکرد مثانه یا روده.

همچنین اگر سالمند در ناحیه‌ای از بدن که ضایعات پوستی در آن وجود ندارند (یا بهبود یافته‌اند)، درد عصبی دارد یا اگر نورالژی پس‌از هرپس باعث بی‌خوابی، افسردگی یا اضطراب سالمند شده است، بهتر است با پزشک درباره آن مشورت کنید.

خدمات پناه

درمان‌های رایج برای زونا فقط زمانی مؤثرند که ظرف ۲ تا ۳ روز اول بیماری، درمان آغاز شود. بنابراین، تشخیص و درمان به‌موقع، تنها راه کوتاه‌کردن دوره بیماری و کاهش علائم آن، ازجمله درد شدید است. علائم عمومی زونا شبیه آنفولانزا هستند. درصورت مشاهده این علائم یا تاول‌های پوستی، می‌توانید با ثبت‌نام در سایت پناه و تکمیل فرم تاریخچه پزشکی بیمار، از خدمات ویزیت آنلاین یا ویزیت در منزل توسط پزشک برای تشخیص و درمان زونا بهره‌مند شوید.

پرستاران حاذق پناه نیز می‌توانند با خدمات مراقبت در منزل، به درمان ضایعات پوستی، مدیریت رژیم غذایی و مصرف داروها، جلوگیری از عفونت و کنترل مشکلاتی مانند فشارخون سالمندان کمک کنند. همچنین، شما می‌توانید به‌طور آنلاین از متخصصان تغذیه پناه، درباره بهترین رژیم غذایی برای سالمندان مبتلا به زونا مشاوره بگیرید. متخصصان فیزیوتراپی نیز می‌توانند با مراجعه به منزل سالمند، به رفع دردهای ناشی ‌از زونا کمک کنند.

سخن پایانی

افزایش سن و ضعف سیستم ایمنی، خطر ابتلا به زونا را در سالمندان افزایش می‌دهند. علائم و عوارض زونا نیز در سالمندان، پیچیده‌تر، دردناک‌تر و خطرناک‌تر هستند. اقدام به‌موقع برای درمان زونای سالمندان، می‌تواند شدت علائم، طول دوره بیماری و احتمال ایجاد عوارض خطرناک آن را کاهش دهد.

منبع +++