درمان هذیان گویی سالمندان، میتواند به آنها و اطرافیانشان کمک کند تا آرامش بیشتری داشته باشند. هذیان گویی، یک اختلال مرتبط با وضعیت سلامت روان است که مانند همۀ مشکلات روانشناختی، درخواست کمک به محض بروز نخستین علائم آن، میتواند به کاهش هذیان گویی و اختلالات ناشی از آن در زندگی سالمند، کمک کند. ممکن است تجربۀ هذیان گویی سالمندان، به خصوص در دفعات نخست، بسیار ناگوار باشد.
اما اگر به سالمندِ دچار هذیان گویی کمک کنیم تا درمان مورد نیاز خود را دریافت کند، شاید بتوانیم موارد تکرار این وضعیت ناخوشایند را کاهش دهیم. در این مقاله، عوامل مختلفی را بررسی خواهیم کرد که می‌توانند در ایجاد هذیان گویی سالمندان نقش داشته باشند و سپس به بیان روش‌های تشخیص و درمان هذیان گویی سالمندان و نحوۀ مواجهۀ درست با این مشکل، خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید!
هذیان گویی در سالمندان چیست و چرا اهمیت دارد؟
هذیان گویی (Delusion) (یا باور نادرست قوی)، یکی از علائم رایج در سالمندان و به ویژه، سالمندان مبتلا به زوال عقل است. هذیان‌ها باورهای ثابت و ماندگاری هستند که با واقعیت در تضادند. فرد سالمندی که در حالت هذیانی باشد، علیرغم مشاهدۀ شواهد، نمی‌تواند از باور نادرست خود، دست بردارد.
هذیان گویی در سالمندان، اغلب به واسطۀ تفسیر نادرست وقایع، تشدید می‌شود و در بسیاری از موارد، تاحدی با پارانویا (بدگمانی) همراه است. به‌عنوان مثال، اگر یکی از همسایه‌ها یک بار، اظهار نظر نامطلوبی دربارۀ فرد مبتلا به هذیان گویی داشته باشد، ممکن است از آن پس، آن فرد فکر کند که همسایۀ مزبور، یک کمپین نفرت را علیه او به راه انداخته است. در این شرایط، اگر فرد سالمند، مبتلا به زوال عقل باشد، ممکن است دیگر نتواند افکار به‌شدت بدبینانه و وحشتناک خود را تعدیل کند.
انواع هذیان گویی در سالمندان
رایج ترین انواع هذیان گویی در سالمندان عبارتند از:
- هذیان‌های پارانوئید (بدگمانی) شامل:
- این باور که وسایلشان دزدیده می‌شود: برای مثال، اگر سالمند، نتواند لباسش را پیدا کند، فکر می‌کند آن را دزدیده‌اند یا اگر فراموش کند که قبلاً غذا خورده است، فکر می‌کند پرستار یا فرزندانش، غذایش را دزدیده‌اند.
- این باور که نزدیک‌ترین عزیزانشان، سعی دارند به آنها آسیب برسانند: مثلاً اگر دوستی برای سالمند، غذا بیاورد، فکر می‌کند که می‌خواهد او را مسموم کند یا اگر فراموش کند که قبلاً غذا خورده، فکر می‌کند فرزندانش میخواهند کاری کنند که او از گرسنگی بمیرد.
- هذیان اشتباه در تشخیص افراد؛ مکان‌ها و اشیا شامل:
- این باور که اطرافیانشان، کسی که وانمود می‌کنند، نیستند. در این نوع هذیان، سالمند بر این باور است که فردی که می‌شناسد با شخص دیگری که دقیقاً شبیه اوست جایگزین شده است. یا مثلاً کسی که از او مراقبت می‌کند، وانمود می‌کند که پرستار یا فرزند اوست.
- این باور که جایی که در آن هستند، واقعاً خانۀ خودشان نیست. مثلاً ممکن است سالمند فکر کند محلی که در آن حضور دارد، جایی است که هرگز در آن زندگی نکرده و حالا مراقب، در آنجا حبسش کرده است.
چه عواملی می‌توانند باعث هذیان گویی در سالمندان شوند؟
دقیقاً مشخص نیست که عامل اصلی هذیان گویی در سالمندان چیست. اما به نظر می‌رسد که عوامل مختلف ژنتیکی، بیولوژیکی، روانشناختی و محیطی در ایجاد آن، نقش دارند.
| عوامل | توضیح |
|---|---|
| علل ژنتیکی | سابقۀ ابتلا به اختلالات روان‌پریشی در خانوادۀ سالمند |
| علل بیولوژیکی | بروز ناهنجاری‌های مختلف در مغز عدم تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی (پیام‌رسان‌های شیمیایی در مغز) |
| علل محیطی/ روانشناختی | تروما (آسیب‌های گذشته) و استرس تمایل به انزوا و گوشهگیری وجود هذیان‌های مشترک در جامعۀ بسته‌ای که فرد در آن حضور دارد |
هذیان گویی در سالمندان، نشانه‌ای از روان‌پریشی (سایکوز)
هذیان گویی، میتواند از علائم روان‌پریشی باشد که اغلب، از علل دیگری ناشی می‌شود. برخی از علل بالقوۀ روان‌پریشی در سالمندان عبارتند از:
- اعتباد یا ترک ناگهانی الکل و مواد مخدر
- عوارض جانبی برخی داروها
- بیماری‌های روانشناختی مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا افسردگی شدید
- بیماری‌های مغز و اعصاب مانند بیماری هانتینگتون، بیماری پارکینسون و صرع
- تومورها و کیست‌های مغزی
- سکتۀ مغزی
- بیماری زوال عقل و به ویژه آلزایمر
- روان‌آشفتگی (دلیریوم)
- اِچ آی وی و سایر عفونت‌ها که می‌توانند بر مغز تأثیر بگذارند
- بیماری‌های شدید مانند نارسایی کلیه یا نارسایی کبد
- تب شدید
هذیان گویی در سالمندان، از علائم زوال عقل
هذیان گویی، یکی از رایجترین علامت‌های سالمندان مبتلا به زوال عقل آلزایمری است و حدود ۷۰% این سالمندان، در مراحل دوم و سوم زوال عقل، آن را تجربه می‌کنند. آنها گاهی دچار سردرگمی می‌شوند و ممکن است باورهای نادرستی پیدا کنند و به این ترتیب، دچار هذیان گویی شوند. این باورهای نادرست، می توانند بسیار قدرتمند و ناراحت کننده باشند. زیرا سالمندی که مبتلا به زوال عقل است، ممکن است توانایی تفکر منطقی دربارۀ اینکه آیا باورهایش درست است یا خیر را از دست بدهد.
چه عاملی باعث ایجاد باورهای نادرست و هذیان گویی سالمندان مبتلا به زوال عقل می‌شود؟
برخی تغییرات طبیعی ناشی از زوال عقل، می‌توانند در هذیان گویی سالمندان، نقش داشته باشند. ازجمله:
- اختلالات شناختی ناشی از تغییرات مغزی می‌توانند باعث شوند که سالمند، در تشخیص افراد، مکان‌ها و اشیا دچار مشکل شود و مثلاً دوستی را که به ملاقاتش آمده، نشناسد و فکر کند که یک غریبه وارد خانه‌اش شده است یا فکر کند، محلی که فعلاً در آن زندگی می‌کند، خانۀ خودش نیست.
- اختلالات حافظۀ ناشی از زوال عقل می‌توانند باعث شوند که سالمند، فراموش کند که وسایلش را کجا گذاشته است و بنابراین، به این باور برسد که آنها دزدیده شده‌اند یا فراموش کند که همسرش برای خرید بیرون رفته و فکر کند که ترکش کرده است.
تفاوت میان هذیان گویی و توهم
هذیان گویی و توهم، هر دو از علائم رایج سالمندان مبتلا به زوال عقل هستند و هر دو، تحریف واقعیت را شامل می‌شوند؛ اما تفاوت‌هایی بین آنها وجود دارد. هذیان گویی به معنای تحریف فرآیند شناختی (افکار) فرد است. اما در توهم، آنچه که تحریف می‌شود، ادراک فرد از حواس پنجگانه مانند حس شنوایی یا لامسه است.
به‌عنوان مثال، ممکن است سالمندی این باور هذیانی را داشته باشد که کسی قصد دارد او را بکشد و بنابراین، هر صدایی را که می‌شنود، تهدیدآمیز فرض کرده و دچار هذیان شود؛ در صورتی که در واقعیت، نه اینکه میخواهند او را بکشند درست است و نه صداهایی که می‌شنود، تهدیدآمیز هستند (دیگران هم این صداها را می‌شنوند و به نظرشان تهدید آمیز نمی‌رسند). اما شخصی که دچار هذیان است، نسبت به این افکار نادرست، باوری بسیار قوی دارد که باعث می‌شود که واکنش یا رفتار غیرعادی داشته باشد.
در همین مثال، کسی که دچار توهم باشد، صداهای تهدیدآمیزی را می‌شنود که هیچ‌کس دیگری آنها را نمی‌شنود و حتی ممکن است کسی را ببیند که برای کشتنش آمده است (کسی که دیگران او را نمی بینند).
| هذیان گویی | توهم |
| تفسیر و تعبیر نادرست از یک اتفاق واقعی | ادراکات حواس پنجگانه بدون وجود محرک خارجی |
| فرد، باورها، قضاوت‌ها و افکار نادرستی دارد که با وجود شواهد، دست از آنها برنمی‌دارد. مانند: – تهدیدآمیز دانستن صداهایی که از نظر دیگران عادی هستند – مشکوک دانستن کسانی که از نظر دیگران مشکوک نیستند | چیزهای غیرواقعی که به نظر فرد، واقعی می‌رسند مانند: – شنیدن صداهایی که دیگران نمی‌شنوند – دیدن چیزها یا کسانی که دیگران نمی‌بینند – احساس خزیدن حشرات روی پوست |
چگونه می‌توان از بروز هذیان گویی در سالمندان پیشگیری کرد؟
هیچ راه شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری قطعی از هذیان گویی سالمندان وجود ندارد. با این حال، تشخیص و درمان زودهنگام میتواند به کاهش اختلال در زندگی خانوادگی سالمند، کمک کند. با اقدامات زیر می‌توانید سعی کنید، دفعات هذیان گویی سالمند را کاهش دهید:
- تعیین مکان مشخص برای اشیایی مثل کلید و عینک. باکمک به راحت‌تر پیدا شدن اشیا، باعث کاهش باور هذیانی سرقت می‌شود.
- بررسی منظم سلامت بینایی و شنوایی. مانع بروز مشکلات بیشتر به واسطۀ اختلال حواس می‌شود. مثلاً اگر سالمند، صدای دیگران را به خوبی نشنود، ممکن است فکر کند که آنها دارند دربارۀ او توطئه می‌کنند.
- اجتناب از تغییرات غیرضروری در خانه. فضای آشنا و برنامۀ مشخص زندگی به سالمندان کمک می‌کند تا دنیای اطراف خود را درک کنند و بدگمانی آنها را کاهش می‌دهد.
- اجتناب از تنها گذاشتن سالمند، به مدت طولانی. تنها ماندن طولانی‌مدت، میتواند به شکل‌گیری باورهای هذیانی کمک کند. همراهی و همدلی، بهترین راه برای کمک به حفظ سلامت روانی سالمند است.
- بررسی منظم داروهای مصرفی سالمند با پزشک. گاهیمصرف یک داروی جدید یا ترکیبی از داروهای سالمندان، میتواند عامل هذیان گویی باشد.
- تشویق سالمند به تعاملات اجتماعی. گوشهگیری و انزوا خطر هذیان گویی سالمندان را افزایش می‌دهد. با این حال، حضور ناگهانی افراد زیاد در اطراف سالمند، میتواند باعث سردرگمی او شود.
چه علائمی می‌توانند نشان‌دهندۀ هذیان گویی در سالمندان باشند؟
مشخصۀ بارز هذیان گویی، باور تزلزل‌ناپذیر به چیزهایی است که درست نیستند. اغلب، سالمند مبتلا، با وجود شواهدی که برای رد باورش وجود دارد، به آن باور، پایبند می‌ماند. هذیان، اغلب باعث ایجاد احساسات منفی در سالمندان مبتلا به زوال عقل، می‌شود.
برخی از علائم وجود باورهای هذیانی در سالمندان عبارتند از:
- متهم کردن اطرافیان به اینکه سعی دارند به آنها آسیب برساند یا از آنها دزدی کنند
- مخفی کردن اشیا برای جلوگیری از دزدیده شدن (که به دلیل فراموشی، باعث گم شدن اشیا و تشدید هذیان می‌شود)
- تماس مکرر با پلیس
- خودداری از باز کردن در یا پاسخ دادن به تلفن
- آهسته صحبت کردن و گفتن جملاتی مانند: «آنها صدای ما را می‌شنوند»
- تلاش برای انجام فعالیت‌هایی که در گذشتۀ دور انجام می‌دادند؛ مانند رفتن به مدرسه یا محل کار
- اشتباه گرفتن افراد (اختلال در تشخیص هویت دیگران)
- این باور که در جایی غیر از خانۀ خود هستند
- احیای حوادث تلخ یا آسیب‌های گذشته
بیشتر بخوانید: درمان بدبینی سالمندان
چگونه می‌توان هذیان گویی را در سالمندان تشخیص داد؟
از آنجایی که باورهای هذیانی و هذیان گویی در سالمندان، اغلب علائم بیماری‌های دیگری هستند، تشخیص و درمان علت زمینه‌ای این مشکل، برای درمان هذیان گویی سالمندان، بسیار مهم است. فرآیند تشخیصی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- معاینۀ اولیه: گرفتن سابقۀ پزشکی، داروهای مصرفی و انجام معاینۀ فیزیکی
- تست و ارزیابی روانپزشکی: برای درک علائم، افکار و رفتارهای سالمند
- آزمایش خون: برای بررسی شرایط پزشکی، عفونت‌ها و عدم تعادل هورمون‌ها یا مواد مغذی
- س‌تی اسکن مغز: برای بررسی مشکلات و اختلالات احتمالی
چه روشهایی برای درمان هذیان گویی سالمندان وجود دارد؟
درمان هذیان گویی سالمندان میتواند بسته به علت زمینه‌ای آن، متفاوت باشد. اما در مجموع، راهکارهای رایج درمان هذیان گویی سالمندان عبارتند از:
| روش درمان | توضیح |
|---|---|
| بستری کردن در بیمارستان | کمک به تثبیت وضعیت روانی سالمند مبتلا به هذیان گویی برای جلوگیری از خطر آسیب رساندن به خود یا دیگران |
| داروهای ضد روان‌پریشی برای کاهش هذیان گویی | داروهای ضدروان‌پریشی معمولی: برای مسدودکردن گیرنده‌های دوپامین در مغز داروهای ضدروان‌پریشی آتیپیک: برای مسدودکردن گیرنده‌های دوپامین و سروتونین در مغز آرام‌بخش‌ها: برای رفع اضطراب، بی‌قراری یا مشکلات خواب داروهای ضدافسردگی: برای درمان هذیان گویی ناشی از افسردگی |
| روان‌درمانی | روان درمانی فردی: برای شناسایی و اصلاح تفکر زیربنایی تحریف شده رفتاردرمانی شناختی: برای شناخت افکار و رفتار منفی و آموزش الگوها و عادات فکری سالم‌تر درمان خانواده‌محور: آموزش خانواده‌ها دربارۀ هذیان گویی، بهبود ارتباطات و مهارت حل مسأله |
| توانبخشی و حمایت | پیوستن به گروه‌های همسن و سال و تعامل با سایر سالمندانی که تجارب مشابهی دارند راهکارهای مقابله‌ای: به‌عنوان مثال، اگر فردی معتقد است که وقتی به تنهایی از منزل بیرون می‌رود، تحت تعقیب قرار می‌گیرد، شاید بهتر باشد که کسی با او همراه شود. |
چگونه می‌توان از سالمندان مبتلا به هذیان گویی مراقبت و حمایت کرد؟
سالمندان مبتلا به هذیان گویی، کوچکترین شکی به باورهای هذیانی خود ندارند. بنابراین، به چالش کشیدن این باورها میتواند باعث عصبانیت یا ناراحتی آنها شود. با این حال، گاهی لازم است که با سالمند، دربارۀ هذیان‌هایش صحبت کنید.
برای مدیریت و کمک به درمان هذیان گویی سالمندان، می‌توان از راهکارهای مقابله‌ای زیر استفاده کرد:
- سالمند را تشویق کنید تا دربارۀ افکارش صحبت کند. شاید به این ترتیب، بتوانید دلیل باور هذیانی او را درک کنید. به‌عنوان مثال، اگر او فکر می کند که در خانۀ خودش نیست، شاید دلیل آن، خرید مبلمان جدید یا حضور افراد ناآشنا (مثل پرستار) در خانه باشد.
- سعی کنید آنچه را که سالمند فکر می‌کند اتفاق افتاده، بدون به چالش کشیدن یا تلاش برای اصلاح باور آنها، بررسی و روشن کنید. مثلاً اگر سالمند، فکر می‌کند کیفش را دزدیده‌اند، می‌توانید بگویید: «فکر اینکه یک نفر کیف تو را دزدیده، باید خیلی ناراحت کننده باشد. بیا ببینیم می‌توانیم آن را پیدا کنیم؛ شاید به طور تصادفی جابجا شده باشد».
- احساسات و دغدغه‌های او را درک کنید؛ بپذیرید و به او اطمینان دهید که نگرانی‌هایش را جدی می‌گیرید. نادیده گرفتن نگرانی‌های سالمند، میتواند باعث تشدید هذیان و بی‌اعتمادی او به مراقبان خود شود. به‌عنوان مثال، اگر سالمند فکر می‌کند که کسی از او دزدی کرده است، به او گوش دهید؛ تصدیق کنید و کمکش کنید تا شیء گمشده را پیدا کند.
- سعی کنید به آرامی یک علت جایگزین، برای آنچه که اتفاق افتاده، ارائه دهید. ارائۀ علت باید به‌عنوان یک احتمال دیگر در کنار هذیان آنها و نه به شکل یک دیدگاه مخالف باشد.
- به شیوه‌ای آرام و اطمینان‌بخش صحبت کنید تا از ناراحتی سالمند، بکاهید.
- سعی کنید با ترغیب هوشمندانۀ سالمند به انجام کاری که از آن لذت میبرد، حواس او را پرت کنید تا هذیان و باور نادرست خود را فراموش کند.
- اگر هذیان ادامه دارد و مشکلات قابل توجهی را ایجاد می‌کند، راه‌هایی را برای جلوگیری از ناراحتی بیشتر امتحان کنید. برای مثال، اگر سالمند فکر می‌کند که دوستش برایش غذای مسموم می‌آورد و به این دلیل، غذا نمی‌خورد، برایش امکاناتی فراهم کنید تا خودش بتواند غذاهای ساده را آماده کند و بخورد.
- اگر این روش‌ها جواب ندادند، سعی کنید تا زمانی که سالمند، آرام‌تر شود، همراه او بمانید.
- هر دارویی را که ممکن است باعث باورهای نادرست و هذیان شود بررسی کنید و در صورت لزوم، به پزشک مراجعه کنید تا احتمال ابتلا به سایر مشکلات جسمی یا روانشناختی را بررسی کند.
چرا مداخله زودهنگام و درمان هذیان گویی سالمندان ضروری است؟
سالمندان مبتلا به هذیان گویی، اغلب مورد انتقاد دیگران قرار می‌گیرند و به همین دلیل، استرس زیادی را تجربه می‌کنند که ممکن است علائم آنها را بدتر کند. علاوه بر آن، اطرافیان و اعضای خانوادۀ این سالمندان نیز، اغلب استرس، افسردگی، اندوه و انزوا را تجربه می‌کنند. بی‌توجهی و عدم درمان هذیان گویی سالمندان، میتواند عوارض ذیل را به دنبال داشته باشد:
- افسردگی که اغلب از مشکلات ارتباطی ناشی از هذیان گویی، ایجاد می‌شود
- گوشهگیری اجتماعی
- آسیب رساندن به خود یا دیگران.
به همین دلیل، اقدام فوری برای درمان هذیان گویی سالمندان، به ویژه در شرایطی که هذیان گویی، زندگی سالمند را مختل کرده باشد یا احتمال آسیب رساندن فرد به خود یا دیگران وجود داشته باشد، ضرورت دارد.
همچنین، اگر مشکوک شدید که سالمند، دچار هذیان گویی شده و مثلاً مدام به همه چیز و همه کس، بدگمان است، وسایل خود را پنهان می‌کند یا به دیگران، اتهام توطئه‌چینی می‌زند، بهتر است به جای هر واکنشی، به متخصصان سلامت روان (روانپزشک، روانشناس و مشاور) مراجعه کنید.
خدمات پناه
هذیان‌گویی سالمندان میتواند ناشی‌از زوال عقل، دلیریوم، افسردگی، سوءتغذیه، آسیب مغزی، بی‌خوابی، اختلال حواس (ازجمله بینایی و شنوایی)، بسیاری از بیماری‌های مزمن و عفونت‌ها و عوارض جانبی داروها باشد. شما می‌توانید برای پیشگیری از هذیان‌گویی سالمندان، با ثبت‌نام و تکمیل فرم تاریخچه پزشکی بیمار در سایت پناه، از ویزیت آنلاین یا ویزیت در منزل دوره‌ای توسط پزشک بهره‌مند شوید تا به تشخیص و درمان بیماری‌های زمینه‌ای، درمان عفونت و قطع مصرف یا تغییر دوز داروهای محرک هذیان بپردازد.
هذیان‌گویی سالمندان، عوارض خطرناکی دارد و مستلزم درمان تخصصی روانشناختی و مراقبت ویژه از سالمند است. در سایت پناه، می‌توانید به‌صورت آنلاین از مشاور، روانشناس و درصورت لزومِ مصرف دارو، از روانپزشک مشاوره بگیرید.
سالمندان دچار هذیان‌گویی، هرگز نباید تنها بمانند. پرستاران حرفه‌ای پناه، می‌توانند با ارائه خدمات مراقبت در منزل، به مدیریت هذیان‌گویی سالمندان و کاهش فشار مراقبتی واردشده به خانواده‌ها کمک کنند.
سخن پایانی
هذیان گویی در سالمندان ممکن است چنان آنها را درگیر هذیان‌های خود کند که زندگی واقعیشان مختل شود و همچنین، آرامش خانواده و مراقبانشان را تحت تأثیر قرار دهد. پساگر در خود یا یکی از اعضای عزیز خانوادۀ خود، علائمی از هذیان گویی را مشاهده کردید، منتظر نمانید تا اوضاع بدتر شود و همین حالا برای درمان، اقدام کنید. در این مقاله، عوامل و علائم هذیان گویی در سالمندان را بررسی کردیم و به بیان روش‌های مدیریت و درمان هذیان گویی سالمندان پرداختیم.
رایجترین انواع هذیان سالمندان، کدامند؟
متهم کردن اطرافیان به اینکه میخواهند به آنها آسیب جسمی یا مالی برسانند یا اینکه آنها را در خانهای غیر از خانۀ خودشان زندانی کردهاند.
آیا هذیان گویی همان توهم است؟
خیر. توهم از ادراک نادرست چیزهایی که واقعاً وجود ندارند، با حواس پنجگانه ناشی می‌شود؛ اما هذیان گویی، حاصل تفسیر نادرست چیزهای واقعی براساس باورهای قوی، اما نادرست است.
عوارض تأخیر در درمان هذیان گویی سالمندان، چیست؟
عدم درمان هذیان گویی سالمندان، میتواند باعث افسردگی، گوشهگیری یا آسیب رساندن به خود یا دیگران شود.
