درمان خشکی چشم سالمندان برای حفظ کیفیت زندگی این عزیزان، ضرورت دارد. خشکی چشم، یک مشکل رایج و پیش‌رونده است که خطری برای زندگی فرد، محسوب نمی‌شود؛ اما می‌تواند باعث آزار و ناراحتی سالمند و مانع از انجام فعالیت‌های روزمره مانند مطالعه و رانندگی شود. اصلاح سبک زندگی برای پیشگیری از خشکی چشم و اقدام به‌موقع برای درمان خشکی چشم سالمندان، می‌تواند آسایش بیشتری را برای آنان فراهم کند. در این مقاله به بررسی تعاریف خشکی چشم و بیان علل و عوامل تشدید کنندۀ احتمال خشکی چشم در سالمندان می‌پردازیم. سپس، علائم و راهکارهای پیشگیری و درمان خشکی چشم سالمندان را بیان خواهیم کرد. با ما همراه باشید!
خشکی چشم چیست؟
خشکی چشم (Dry Eyes)، وضعیتی است که در آن، اشک چشم، کارایی کافی برای لغزه‌کردن سطح چشم و حرکت راحت کرۀ چشم و پلک‌ها را ندارد. در این وضعیت، فرد، اشک کافی یا باکیفیت ندارد یا اشک، به دلایلی، ناپایدار است و سریع، بخار می‌شود.
وظیفۀ اشک، مرطوب نگه‌داشتن سطح چشم، شستشوی مداوم چشم و بیرون‌راندن هرگونه جسم خارجی، لغزنده‌کردن چشم و کمک به حرکت راحت کُرۀ چشم و پلک‌ها، جلوگیری از خشک‌شدن چشم و تغذیۀ قرنیه است. وجود اشک کافی و باکیفیت، برای حفظ سلامت سطح چشم و داشتن دید واضح، ضروری است.
با هربار پلکزدن، اشک تولیدشده در غدد اشکی که در بالای کرۀ چشم قرار دارند، در سطح قرنیه پخش می‌شود. اشک اضافی، به مجاری تخلیۀ کوچکی که در گوشه‌های داخلی پلک‌ها قرار دارند، به کیسه‌اشکی سرازیر شده و سپس به پشت بینی، تخلیه می‌شود. خشکی چشم، زمانی رخ می‌دهد که تولید اشک و تخلیۀ اشک، متعادل نباشند.
خشکی چشم، به‌ویژه در سالمندان، یک مشکل شایع و اغلب مزمن است. این مشکل، بخشی از روند طبیعی پیری است. اکثر افراد بالای ۶۵ سال، برخی از علائم خشکی چشم را تجربه می‌کنند. هم مردان و هم زنان ممکن است دچار خشکی چشم شوند. با این حال، خشکی چشم در زنان، به‌ویژه زنانی که یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند، شایع‌تر است.
علل خشکی چشم در سالمندان
روند طبیعی پیری می‌تواند منجربه طیف وسیعی از مشکلات چشمی شود که هم بر کمّیت و کیفیت تولید اشک تأثیر می‌گذارند و هم با تبخیر سریع اشک، باعث بروز علائم ناراحت‌کنندۀ خشکی چشم می‌شوند.
علل اصلی خشکی چشم و دلایل ایجاد هریک عبارتند از:
| علت خشکی چشم | توضیح | دلایل |
| کاهش تولید اشک بهدلیل اُفت عملکرد غدد اشکی | با افزایش سن، میزان اشک تولیدشده توسط غدد اشکی، به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد که می‌تواند منجربه کاهش قابل توجه توانایی چشم برای حفظ رطوبت شود. | بیماریهایی مانند: * آرتریت روماتوئید * سندرم شوگرن * لوپوس * اسکلرودرمی * بیماری پیوند دربرابر میزبان * سارکوئیدوز * اختلالات تیروئید * آلرژی چشمی * کمبود ویتامین آ * بلفاریت (تورم یا قرمزی پلک‌ها) * اِنتروپیون (برگشتن پلک‌ها به داخل)؛ اِکتروپیون (چرخیدن پلک‌ها به خارج) |
| برخی داروها مانند: * آنتیهیستامینها * ضداحتقان‌ها * هورمون‌درمانی * داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی * داروهای صرع * داروهای آکنه * داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی * ادرارآورها (قرصهای آب) برای فشار خون بالا * داروهای ضدپارکینسون | ||
| تبخیر سریع اشک بهدلیل تخریب یا انسداد غدد میبومین (سباسه) | غدد میبومین در پلک‌ها چربی لازم برای کاهش سرعت تبخیر اشک را تولید می‌کنند. با افزایش سن، امکان دارد این غدد، تحلیل بروند که منجربه کاهش تولید چربی می‌شود یا مسدود شوند که از رسیدن چربی به سطح چشم جلوگیری می‌کند. | بیماریهایی مانند: * روزاسۀ چشمی * بلفاریت خلفی * آلرژی چشمی * مشکلات پلک مانند چرخش پلک‌ها به خارج (اِکتروپیون) یا به داخل (اِنتروپیون) * کمبود ویتامین A |
| دلایل دیگری مانند: * پلکزدن کمتر در شرایط خاصی مانند بیماری پارکینسون یا درهنگام فعالیت‌هایی مثل مطالعه * مواد نگهدارندۀ موجود در قطره‌های چشمی * باد، دود یا آب‌وهوای خشک |
چه عواملی احتمال خشکی چشم سالمند را افزایش می‌دهند؟
برخی عوامل، خودشان باعث خشکی چشم نمی‌شوند؛ اما احتمال ابتلا به خشکی چشم را در افراد، افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از:
| عامل افزایش‌دهندۀ احتمال خشکی چشم | توضیح |
| سن | خشکی چشم در افراد بالای ۵۰ سال، بیشتر است. |
| جنسیت | زنان، بیشتر درمعض خشکی چشم قرار دارند. به‌ویژه اگر تحت تأثیر تغییرات هورمونی ناشی از هورمون‌درمانی یا یائسگی باشند. تقریباً ۶۱ درصد از زنان یائسه به خشکی چشم مبتلا هستند. |
| رژیم غذایی فاقد ویتامین آ و اسیدهای چرب امگا ۳ به‌میزان کافی | * ویتامین آ در جگر، هویج و کلم بروکلی وجود دارد. * اسید چرب امگا ۳ در ماهی، گردو و روغن‌های گیاهی وجود دارد. |
| سایر عوامل | * استفاده از لنزهای تماسی * داشتن سابقه جراحی انکساری مانند عمل لیزیک |
عوارض خشکی چشم برای سالمندان
برخی از عوارض خشکی چشم عبارتند از:
| عوارض خشکی چشم | توضیح |
| عفونت‌های چشمی | * اشک، از سطح چشم، دربرابر عفونت، محافظت می‌کند. بدون اشک کافی، ممکن است خطر عفونت چشم، افزایش یابد. |
| آسیب به سطح چشم | * التهاب چشم * ساییدگی سطح قرنیه * زخم قرنیه |
| کاهش کیفیت زندگی | * خشکی چشم می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره مانند مطالعه را دشوار کند. |
آیا خشکی چشم می‌تواند به مشکلات بینایی جدی منجر شود؟
موارد شدید خشکی چشم، می‌توانند منجربه التهاب چشم، ساییدگی سطح قرنیه و زخم قرنیه شوند. درصورت عدم درمان خشکی چشم سالمندان، ممکن است این عزیزان، بینایی خود را ازدست بدهند. اما نابینایی ناشی از خشکی چشم، بسیار نادر است.
چطور می‌توان از بروز خشکی چشم در سالمندان پیشگیری کرد؟
بسیاری از سالمندان با افزایش سن، دچار خشکی چشم می‌شوند. این وضعیت می‌تواند بسیار ناراحت کننده و حتی دردناک باشد؛ اما معمولاً خطرناک نیست. در بیشتر موارد، پیشگیری یا درمان خشکی چشم سالمندان، برای خود آن‌ها و مراقبانشان آسان است.
بسته به علل احتمالی خشکی چشم، طیف وسیعی از اقدامات پیشگیرانه وجود دارد. ازجمله:
- داشتن خواب کافی. درحین خواب، سلول‌های بدن، ازجمله سلول‌های اشکی، ترمیم می‌شوند.
- نوشیدن آب فراوان. میزان اشک تولیدشده در چشم، رابطۀ مستقیم با میزان آب بدن دارد. با نوشیدن آب و مایعات کافی درطول روز، می‌توانید رطوبت چشم خود را افزایش دهید.
- اجتناب از قرارگرفتن در محیط خشک و استفاده از دستگاه بخور برای مرطوب‌کردن هوای محیط. بهتر است در محیط‌های خشک مثل مناطق کوهستانی، کویر و داخل هواپیما، چشم های خود را هرچند دقیقه یکبار، مدتی ببندید تا اشک چشم، کمتر تبخیر شود.
- ترک سیگار و اجتناب از قرارگرفتن درمعرض دود. دود، علائم خشکی چشم را تشدید می‌کند.
- اجتناب از قرارگرفتن در معرض باد مستقیم. ورود باد سشوار، پنکه و کولر به چشم، باعث تبخیر سریع اشک و خشکی چشم می‌شود.
- استفاده از عینک آفتابی در بیرون از منزل. از عینکی استفاده کنید که تمام چشم و اطراف آن را پوشش دهد و مانع نفوذ باد و گردوغبار به چشم شود.
- کاهش استفاده از صفحۀ نمایش و قراردادن صفحۀ نمایش در ارتفاعی که بتوانید مستقیم به آن نگاه کنید. با این کار، چشم‌های شما بیش‌ازحد باز نمی‌شوند و اشک چشم، دیرتر تبخیر می‌شود.
- استراحت‌دادن به چشم درحین کارهایی مثل مطالعه و کار با رایانه. یک دقیقه چشم‌های خود را ببندید و سپس، چند دقیقه مرتب پلک بزنید تا رطوبت چشم، به‌طور یکنواخت در سطح کرۀ چشم پخش شود.
- پلکزدن منظم. افراد مبتلا به پارکینسون یا کسانی که عادت به مطالعه یا کار با موبایل و رایانه دارند، گاهی فراموش می‌کنند پلک بزنند. این کار باعث خشکی چشم می‌شود.
علائم و نشانه‌های خشکی چشم در سالمندان
برخی از علائم خشگی چشم عبارتند از:
- قرمزی چشم‌ها
- احساس سوزن‌خوردن، سوزش، خارش یا خراشیدگی چشم‌ها
- آبریزش چشم‌ها
- تاری دید یا خستگی چشم
- وجود مخاط رشته‌ای در چشم و اطراف آن
- حساس‌شدن یا درد چشم‌ها
- حساسیت به نور
- التهاب و ناراحتی پلک‌ها
- احساس وجود جسم خارجی در چشم
- مشکل برای رانندگی در شب
- مشکل درهنگام استفاده از لنزهای تماسی
روش‌های تشخیص خشکی چشم در سالمندان
ممکن است چشم‌پزشک، اقدامات زیر را برای تعیین علت خشکی چشم، انجام دهد:
- معاینۀ جامع چشم
- آزمون شیرمر برای اندازه‌گیری حجم اشک. نوارهای کاغذی در زیر پلک پایین، قرار می‌گیرند و پس از ۵ دقیقه میزان نوار خیس شده با اشک، اندازه‌گیری می‌شود.
- آزمون تعیین کیفیت اشک. با استفاده از رنگ‌های مخصوص در قطره‌های چشمی، وضعیت سطح چشم بررسی می‌شود.
- آزمون اسمولاریتۀ اشک (اسمولاریته، یک اصطلاح در شیمی و مقدار مولی موادی است که در مایعات حل می‌شوند). ترکیب ذرات و آب موجود در اشک، اندازه‌گیری می‌شود.
- نمونه‌برداری از اشک برای جستجوی نشانگرهای بیماری خشکی چشم
روش‌های درمان خشکی چشم سالمندان
درمان خشکی چشم سالمندان با هدف بازیابی یا حفظ مقدار طبیعی اشک در چشم، به حداقل رساندن خشکی، و حفظ سلامت چشم، انجام می‌شود و شامل اقدامات ساده برای تغییر سبک زندگی و استفاده از اشک مصنوعی است. مسأله اینجاست که در اکثر موارد، خشکی چشم، هیچگاه ازبین نمی‌رود و انجام اقدامات لازم برای درمان خشکی چشم سالمندان باید تا پایان عمر، ادامه یابد.
روش‌های درمان خشکی چشم سالمندان عبارتند از:
| روش درمان | توضیح |
| افزایش رطوبت چشم | * اشک مصنوعی: قطره‌های چشمی بدون نسخه، رایج‌ترین درمان خشکی چشم سالمندان هستند و پزشکان معمولاً ابتدا تنها استفاده از آن‌ها را توصیه می‌کنند. |
| حفظ اشک | * پلاگ‌های پونکتال: درپوش‌های مخصوصی که در دهانۀ مجاری اشک قرار می‌گیرند و کمک می‌کنند تا اشک، مدت بیشتری در چشم بماند. * جراحی: در موارد نادر، ممکن است عمل جراحی برای سفت کردن پلک‌های پایین و کمک به حفظ اشک در چشم، پیشنهاد شود. * تغییر دارو: اگر دارویی که فرد برای بیماری دیگری مصرف می‌کند، باعث خشکی چشم شده باشد، ممکن است پزشک تغییر دارو یا دوز مصرف آن را توصیه کند. |
| افزایش تولید اشک | * مکمل‌ها: دریافت برخی مواد مغذی، ازجمله امگا ۳ و ویتامین‌های آ، ب، ای و دی از غذاهایی مثل جگر، سبزیجات برگ‌دار، کیوی، کلم بروکلی و هویج یا قرصهای مکمل * قطره‌های چشمی تجویزی: در موارد جدی‌تر، پزشک ممکن است برای کمک به کاهش التهاب قرنیه و افزایش تولید اشک، قطرۀ سیکلوسپورین تجویز کند. |
| درمان التهاب پلک‌ها یا سطح چشم | * کمپرس گرم: سالمند، می‌تواند برای چند دقیقه یک حولۀ گرم و مرطوب را روی پلک‌های بسته بگذارد تا به کاهش التهاب غدد تولیدکنندۀ چربی کمک کند. * ژل‌ها یا پمادهای مرطوب‌کننده: برای کمک به کاهش التهاب چشم توصیه می‌شوند. * حفظ بهداشت چشم: تمیز کردن منظم پلک‌ها با آب و شامپو بچه می‌تواند به کاهش التهاب در اطراف سطح چشم کمک کند. بهتر است با استفاده از یک پارچه یا پنبۀ کوچک، چشم را از قسمت داخلی به سمت بیرون پاک کنید. |
آیا استفاده طولانی‌مدت از قطره‌های چشمی بی‌خطر است؟
استفاده از هر نوع قطره چشمی باید با دستور پزشک باشد اما محلول‌های اشک مصنوعی را که رایج ترین درمان خشکی چشم سالمندان هستند، می‌توان بدون نسخه هم تهیه کرد. استفاده طولانی مدت از اشک مصنوعی معمولاً خطری ندارد؛ اما می‌تواند چربی طبیعی چشم را ازبین ببرد (که باعث تبخیر بیشتر اشک می‌شود) و سالمند را به قطره وابسته کند.
درمان خانگی خشکی چشم در سالمندان
گزینه‌های زیادی برای کمک به درمان خشکی چشم سالمندان در خانه وجود دارد. ازجمله:
- استفاده از اشک مصنوعی
- کمپرس گرم
- کاهش زمان نگاه‌کردن به صفحۀ نمایش
- استفاده از دستگاه بخور برای مرطوب نگه‌داشتن هوای محیط
- تنظیم باد پنکه و کولر به‌گونه‌ای که مستقیماً به چشمان شما برخورد نکند
- افزایش آب و مایعات مصرفی
- شستشوی روزانۀ پلک‌ها و مژه‌ها
- استفاده از عینک آفتابی در بیرون خانه یا در محیط‌های پرنور
- خواب کافی
- پلکزدن بیشتر
- رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان
- استفاده از روغن کرچک (چند قطره روغن روی پنبه بریزید و روی چشم قرار دهید)
بیشتر بخوانید: درمان اختلال حواس سالمندان
چه زمانی باید برای درمان خشکی چشم سالمندان به پزشک مراجعه کرد؟
اگر سالمند، برای مدت طولانی، با علائم و نشانه‌های خشکی چشم، مانند قرمزی، تحریک، خستگی یا درد چشم درگیر بود یا علائم وی تشدید شدند، لازم است برای درمان خشکی چشم سالمندان به چشم‌پزشک مراجعه کنید.
انجام معاینات چشمی منظم و اقدامات لازم برای درمان خشکی چشم سالمندان لازم است تا این مشکل به بیماری‌های چشمی جدی‌تر تبدیل نشود.
خدمات پناه
بسیاری از داروها و بیماری‌های رایج سالمندی مانند آرتریت روماتوئید، اختلالات تیروئید و همچنین، برخی مشکلات چشمی می‌توانند باعث خشکی چشم سالمندان شوند. شما می‌توانید با ثبت‌نام در سایت پناه و تکمیل فرم تاریخچه پزشکی بیمار، از خدمات ویزیت آنلاین یا ویزیت در منزل توسط پزشک، برای تشخیص و درمان بیماری‌های زمینه‌ای و قطع مصرف یا تغییر دوز داروهای اثرگذار بر خشکی چشم، تجویز داروهای لازم و همچنین، درمان عوارض احتمالی مانند عفونت چشم بهره‌مند شوید.
خواب کافی و باکیفیت و حفظ بهداشت چشم سالمندان دچار خشکی چشم اهمیت زیادی دارد. در سایت پناه، امکان ویزیت آنلاین توسط روانشناس برای رفع اختلالات خواب سالمندان فراهم شده است. پرستاران حاذق پناه نیز می‌توانند خدمات مراقبتی لازم را در منزل سالمند ارائه دهند و نکات لازم برای ایمن‌سازی محیط زندگی سالمندان دچار مشکلات بینایی را گوشزد کنند.
همچنین، رژیم غذایی مناسب و آب‌رسانی کافی به بدن، اهمیت زیادی برای پیشگیری و درمان خشکی چشم دارد. به‌همین دلیل، امکان مشاوره آنلاین با متخصص تغذیه و دریافت رژیم غذایی مناسب سالمند در سایت پناه فراهم شده است.
سخن پایانی
بسیاری از سالمندان با افزایش سن دچار خشکی چشم می‌شوند. این وضعیت می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده و حتی دردناک باشد، اما خطرناک نیست. در بیشتر موارد، پیشگیری یا درمان خشکی چشم، به‌راحتی امکان‌پذیر است. در این مقاله، عوامل، عوارض و علائم خشکی چشم در سالمندان را بررسی کردیم و به بیان روش‌های پیشگیری و درمان خشکی چشم سالمندان پرداختیم.
دلایل اصلی خشکی چشم سالمندان، کدامند؟
کاهش تولید اشک بهدلیل بیماریهایی مانند آرتریت روماتوئید، اختلالات تیروئید و آلرژی چشمی و داروهایی مانند قرصهای فشار خون، داروهای ضدافسردگی و آنتیهیستامینها؛ تبخیر سریع اشک بهدلیل بیماریهایی مانند روزاسۀ چشمی، مشکلات پلک مانند چرخش به درون یا بیرون و کمبود ویتامین آ و قرار گرفتن درمعرض باد، دود و هوای خشک و پلکزدن کمتر از میزان طبیعی.
بهترین اقدامات برای پیشگیری از خشکی چشم سالمندان، کدامند؟
خواب کافی، مصرف مایعات کافی، قرار نگرفتن درمعرض باد، دود (سیگار) و هوای خشک، استراحت چشم درهنگام تمرکز طولانی بر کتاب یا صفحۀ نمایش و قراردادن صفحۀ نمایش، هم‌سطح چشم، استفاده از عینک آفتابی بزرگ در بیرون خانه و پلکزدن منظم.
چه زمانی باید برای درمان خشکی چشم سالمندان، به پزشک مراجعه کنیم؟
زمانی که سالمند، برای مدت طولانی علائمی مانند قرمزی، تحریک، خستگی یا درد چشم را داشته و یا علائم او تشدید شده‌اند.
