درد آزاردهندۀ بواسیر یا همان هموروئید، درمان بواسیر سالمندان را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. یکی از واقعیت‌های زندگی این است که با افزایش سن، بدن ما اُفت می‌کند و بخش زیادی از تحرک و کنترل خود بر عملکردهای بدنمان را ازدست می‌دهیم. این موضوع، ما را مستعد ابتلا به بیماری‌های زیادی می‌کند که یکی از کوچکترین؛ اما آزاردهنده‌ترین آن‌ها بواسیر است. متأسفانه در بسیاری از موارد، درمان بواسیر سالمندان، به‌دلیل شرم این عزیزان از بیان مشکلشان، نادیده گرفته می‌شود.
در این مقاله، به بررسی اهمیت درمان بواسیر سالمندان می‌پردازیم. به این منظور، پس از بیان تعاریف، انواع، عوارض، علل و عوامل افزایش‌دهندۀ خطر ابتلا به بواسیر، اشاره‌ای به راهکارهای پیشگیری از بواسیر سالمندان خواهیم داشت و درنهایت، علائم بواسیر سالمندان و راهکارهای درمان بواسیر سالمندان را بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید!
معرفی بواسیر و اهمیت درمان بواسیر سالمندان
بواسیر (Hemorrhoid) عبارت است از تورم و التهاب یک رگ یا گروهی از رگ‌ها در ناحیۀ مقعد یا در بخش پایینی راست‌روده (رکتوم یا قسمت انتهایی رودۀ بزرگ که محل خروج مدفوع است).
بواسیر، یک مشکل بسیار شایع است و می‌تواند همۀ افراد را فارغ از سن و جنسیت، درگیر کند. حدود نیمی از بزرگسالانی که بالای ۵۰ سال دارند، به بواسیر مبتلا هستند.
علائم بواسیر، اغلب خودبه‌خود برطرف می‌شوند و درواقع فقط ۵درصد مبتلایان بواسیر، متوجه آن می‌شوند و تعداد بسیار کمتری از افراد هم مجبوربه درمان می‌شوند. پس‌از بهبود بواسیر، احتمال عودکردن آن طی ۵ سال، ۱۰ تا ۵۰درصد است. این احتمال، با جراحی بواسیر، کمتر از ۵درصد می‌شود.
ابتلا به بواسیر می‌تواند دردناک و مایۀ خجالت سالمند باشد، اما حیات او را تهدید نمی‌کند. شاید بتوان آن را زنگ خطری تلقی کرد تا سالمند، با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، مانند خوردن غذاهای غنی از فیبر، نوشیدن آب بیشتر و ورزش منظم، زندگی سالم‌تری داشته باشد.
انواع بواسیر در سالمندان
بواسیر دو نوع دارد:
- بواسیر داخلی در پوشش مقعد و بخش پایینی راست‌روده تشکیل می‌شود و معمولاً علائم زیادی ندارد.
اگر بواسیر داخلی، خیلی متورم شود و بافت اطراف آن بیش‌ازحد ضعیف شوند، افتادگی بواسیر، اتفاق می‌افتد. بواسیر داخلی براساس میزان افتادگی به ۴ دسته تقیسم می‌شود.
- درجۀ ۱: بواسیر بدون افتادگی
- درجۀ ۲: بواسیری که درهنگام دفع، از مقعد خارج می‌شود و سپس به داخل بازمی‌گردد.
- درجۀ ۳: بواسیری که از مقعد خارج می‌شود، اما می‌توان آن را با فشار دست به داخل برگرداند.
- درجۀ ۴: بواسیری که از مقعد خارج شده و به داخل برنمی‌گردد.
- بواسیر خارجی در زیر پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شود و به‌صورت توده‌هایی، قابل مشاهده یا لمس است. این نوع بواسیر می‌تواند به لخته‌های خون (بواسیر ترومبوزه) تبدیل شود. به‌دلیل وجود پایانه‌های عصبی حساس در اطراف مقعد، این نوع بواسیر، دردناک‌تر است.
علل بواسیر در سالمندان
دانستن علت بواسیر، می‌تواند به پزشک کمک کند تا راهکار مناسبی را برای درمان بواسیر سالمندان، انتخاب کند.
بواسیر، زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های داخل و اطراف راست‌روده و مقعد، درمعرض فشار زیادی قرار بگیرند و به‌واسطۀ آن، متورم و ملتهب شوند. دلایل زیادی برای افزایش فشار وارده به رگ‌ها وجود دارد؛ از جمله:
- زورزدن درهنگام اجابت مزاج
- صرف زمان طولانی در توالت
- یبوست یا اسهال مزمن
- عدم مصرف فیبر کافی
- بلندکردن مکرّر اجسام سنگین
علل مرتبط با سنّ بواسیر در سالمندان
باوجودی‌که هر کسی ممکن است به بواسیر مبتلا شود، عوامل ذیل، باعث می‌شوند که شیوع بواسیر در سالمندان، بیشتر باشد:
| علت | توضیح |
| آسیب‌های بافتی | ممکن است بافت‌های پشتیبان رگ‌های مقعد و راست‌روده با افزایش سن، ازبین بروند. این موضوع، سالمندان را مستعد بواسیر می‌کند. |
| کاهش جریان خون | با افزایش سن، کارآیی سیستم گردش خون، کاهش می‌یابد که می‌تواند منجربه تولید لختۀ خون در رگ‌ها شود. لختۀ خون در ایجاد بواسیر، نقش دارد. |
| سخت‌ترشدن دفع | یبوست در سالمندان، شایع‌تر است و اغلب باعث زورزدن درهنگام اجابت مزاج می‌شود. این کار بر رگ‌های مقعد و راست‌روده، فشار وارد می‌کند و باعث ایجاد یا تشدید بواسیر می‌شود. |
عوامل مرتبط با سن که خطر ابتلای سالمندان به بواسیر را افزایش می‌دهند
برخی از عوامل مرتبط با سن می‌توانند احتمال ابتلا به بواسیر را افزایش دهند:
| عامل | توضیح |
| سبک زندگی بی‌تحرک | با افزایش سن و کاهش تحرک، جریان خون به قسمت پایین بدن، ازجمله ناحیۀ مقعد، کُند می‌شود. به‌این‌ترتیب، خون بیشتری در این اندام‌ها می‌ماند که می‌تواند به رگ‌ها فشار بیاورد. |
| تغییر در رژیم غذایی | با افزایش سن، مصرف فیبر کاهش می‌یابد (به‌دلیل بی‌میلی یا مشکلات دهان و دندان) که می‌تواند منجربه یبوست و زورزدن در حین اجابت مزاج شود. |
| بیماری‌های مزمن | بیماری‌هایی مانند دیابت و بیماری قلبی به‌دلیل تأثیری که بر گردش خون و عملکرد دفع دارند، می‌توانند در ایجاد بواسیر، نقش داشته باشند. |
| سایر عوامل | * چاقی * فشار خون بالا * داشتن یک بیماری گوارشی مثل سندرم رودۀ تحریک‌پذیر که باعث یبوست یا اسهال مکرّر شود * مصرف بیش‌ازحد مُلیّن‌ها * سیگارکشیدن |
عوارض بواسیر در سالمندان
بواسیر معمولاً یک بیماری جدی محسوب نمی‌شود. اما اگر درمان نشود، احتمال عوارض جانبی ذیل، وجود دارد:
| عوارض | توضیح |
| خونریزی و کم‌خونی | بواسیر خارجی می‌تواند به ایجاد لختۀ خون (بواسیر ترومبوزه) منجر شود. این لخته‌ها اگر باز شوند، می‌توانند باعث خونریزی شوند و سالمند را درمعرض کم‌خونی قرار دهند. |
| عفونت | زخم‌های باز اطراف بواسیر می‌توانند ورود میکروب‌ها و باکتری‌ها به بدن سالمند و ایجاد عفونت را آسان‌تر کنند. |
| اسکین تگ (منگولۀ پوستی) | اسکین‌تگ‌ها (زائده‌های پوستی کوچکی که معمولاً بین چین‌های بدن ایجاد شده و مثل منگوله از پوست، آویزان می‌شوند) می‌توانند در اطراف یا روی محل بواسیر رشد کنند. |
| اگزمای مقعدی | تحریک ناشی از بواسیر می‌تواند با ایجاد تاول یا دَلَمه در اطراف مقعد، منجربه اگزمای مقعدی شود. |
| بواسیر خفه‌شده | اگر فشار وارده از عضلات اطراف مقعد، سبب قطع جریان خون به بواسیر داخلیِ دارای افتادگی شود، این عارضه ایجاد می‌شود که می‌تواند بسیار دردناک باشد و منجربه ایجاد زخم باز یا پوسیدگی بافت شود. |
چگونه می‌توان از ایجاد بواسیر در سالمندان، پیشگیری کرد؟
درست است که افزایش سن، احتمال بواسیر را افزایش می‌دهد، اما سالمندان می‌توانند با برخی اقدامات، از آن پیشگیری کنند یا شدت آن را کاهش دهند:
- درمان مشکلات زمینه‌ای که باعث بواسیر می‌شوند، ازجمله یبوست و اسهال.
- حفظ وزن مناسب. مانع واردآمدن فشار بیش‌ازحد بر دیوارۀ رگ‌های اطراف مقعد می‌شود.
- اصلاح عادات اجابت مزاج.
- به‌محض احساس نیاز دفع، به توالت بروید. درغیراین‌صورت، دچار یبوست می‌شوید
- از زورزدن، خودداری کنید
- از نشستن طولانی‌مدت در توالت (چه توالت ایرانی و چه توالت فرنگی)، بپرهیزید
- بهداشت مقعدی را رعایت کنید
- پرهیز از بلندکردن اجسام سنگین. این کار نیز، باعث افزایش فشار وارده به رگ‌های مقعد و راست‌روده می‌شود.
- رژیم غذایی سالم.
- مصرف روزانۀ غذاهای کم‌چربی و فیبردار، یعنی غلات کامل (مثل نان سبوس‌دار یا برنج قهوه‌ای)، میوه‌‌ها (مثل آلو و سیب باپوست) و سبزیجات (مثل ذرت و کلم بروکلی)
- پرهیز از مصرف الکل، قهوۀ بیش‌ازحد، نوشیدنی‌های گازدار، شیرینی و شکلات و غذاهای سرخ‌کرده، چرب، پُرنمک و فرآوری‌شده
- فراموش نکنید که همراه غذای فیبردار، باید آب زیادی بنوشیدتا مدفوع نرم‌تری داشته باشید.
- فعالیت بدنی منظم. ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی و یوگا علاوه‌بر کاهش احتمال یبوست و بهبود گردش خون، به تقویت بافت مقعد، کمک می‌کنند. اگر بواسیر دارید، از بلندکردن وزنه و حرکت ورزشی اسکات (حالت‌های شبیه نشستن)، خودداری کنید.
علائم و نشانه‌های بواسیر در سالمندان
با توجه به ماهیت بواسیر، اکثر سالمندان، از صحبت دربارۀ آن، خجالت می‌کشند و به‌همین دلیل، درمان بواسیر سالمندان، اغلب، نادیده گرفته می‌شود. بنابراین اگر از سالمند عزیزی مراقبت می‌کنید، باید به علائم بواسیر، توجه داشته باشید.
علائم بواسیر، تا حد زیادی به محل قرارگیری و اندازۀ بواسیر بستگی دارند. علائم بواسیر داخلی خفیف‌تر از بواسیر خارجی هستند.
برخی از علائم بواسیر عبارتند از:
| نوع بواسیر | علائم |
| بواسیر داخلی | * کمی فشار یا مشکل در دفع مدفوع * خونریزی (خون با رنگ روشن) بدون درد درهنگام دفع مدفوع |
| بواسیر داخلی همراه با افتادگی. علائم این نوع از بواسیر، به‌تدریج شکل می‌گیرند و هرچندوقت یکبار عود می‌کنند. | * تحریک و حساسیت * درد و ناراحتی که در شرایط افتادگی کامل، می‌تواند بسیار شدید باشد * خارش یا سوزش در اطراف مقعد * خروج مخاط از مقعد * بی اختیاری مدفوع (نشت مدفوع) * احساس رطوبت در اطراف مقعد * احساس پُری در داخل مقعد |
| بواسیر خارجی | * دفع دردناک * خارش، سوزش یا حساسیت * تورم پوست اطراف مقعد * توده‌های سخت در اطراف قسمت خارجی مقعد * درد درهنگام نشستن (چه در توالت و چه پشت میز کار یا روی مبل راحتی) یا زورزدن (چه هنگام اجابت مزاج و چه هنگام بلندکردن اجسام سنگین) * ناراحتی یا سوزش، هنگام تمیز‌کردن مقعد، پس از اجابت مزاج |
بیشتر بخوانید: درمان اسهال سالمندان
روش‌های تشخیص بواسیر در سالمندان
پزشک، سؤالاتی دربارۀ سابقۀ پزشکی سالمند می‌پرسد و معاینه فیزیکی و آزمایشات تکمیلی را برای بررسی بواسیر، انجام می‌دهد.
برای بررسی وجود توده‌ها، پارگی‌های کوچک در مقعد، خراش پوستی و افتادگی بواسیر داخلی، اطراف مقعد، معاینه می‌شود. ممکن است داخل راست‌روده نیز به‌صورت دستی یا با استفاده از آنوسکوپ (دستگاه کوچکی که امکان دیدن داخل راست‌روده را فراهم می‌کند) برای بررسی وجود خونریزی، حساسیت و توده‌ها مورد معاینه قرار بگیرد.
روش‌های درمان بواسیر سالمندان
هدف از درمان بواسیر، تسکین علائم فعلی و جلوگیری از عودکردن بواسیر است. در بسیاری از موارد، بواسیر به‌خودی خود بهبود می‌یابد و با انجام برخی اقدامات ساده می‌توان علائم آن را تسکین داد و بهبودی را تسریع کرد. در بیشتر افراد، مدیریت یبوست و اسهال مزمن هم، به بهبود بواسیر، کمک می‌کند. اما ممکن است در برخی موارد، درمان پزشکی یا جراحی، لازم باشد.
راهکارهای خانگی درمان بواسیر سالمندان
درمان‌های خانگی زیر، می‌توانند به تسکین علائم بواسیر کمک کنند:
| درمان خانگی | توضیح |
| مصرف آب بیشتر | افزایش مصرف آب، می‌تواند به نرم‌شدن مدفوع سفت و کاهش فشار وارده بر رگ‌ها کمک کند. |
| استفاده از مکمل‌های فیبردار یا مصرف مواد غذایی فیبردار | مصرف مکمل‌های فیبردار مانند پسیلیوم (پوستۀ دانۀ اسفرزه) می‌تواند یبوست را کاهش داده و به رفع بواسیر کمک کند. همچنین، می‌توان فیبر مورد نیاز را از مواد غذایی مانند میوه‌جات (آلو، گلابی و سیب باپوست) و سبزیجات (ذرت، سیب‌زمینی و کلم بروکلی) به‌دست آورد. |
| کمپرس سرد و گرم | کمپرس سرد بواسیر در مراحل اولیه، می‌تواند درد و تورم را کاهش دهد. پس از کوچک شدن بواسیر، کمپرس گرم، علاوه بر رفع احساس ناراحتی و درد، به رفع لخته‌ها کمک می‌کند. |
| نشستن در لگن آب گرم | چند بار در روز، نشستن در آب گرم، می‌تواند به کاهش درد بواسیر کمک کند و به حفظ پاکیزگی محل بواسیر کمک کند. |
| اجتناب از زور زدن درهنگام دفع | زورزدن، باعث افزایش فشار وارده به رگ‌ها در راست‌روده و مقعد و منجربه تشدید بواسیر می‌شود. |
راهکارهای پزشکی درمان بواسیر سالمندان
اگر درمان خانگی، بواسیر را بهبود ندهد، ممکن است فرد به درمان بیشتری نیاز داشته باشد. گزینه‌های پزشکی برای درمان بواسیر سالمندان عبارتند از:
| درمان پزشکی | توضیح |
| درمان دارویی | داروهای بدون نسخه یا تجویزی به اَشکال مختلف، ازجمله قرص، شیاف و پماد، دردسترس هستند: * کرم‌ها و پمادهای آنتی‌هموروئید برای درمان علائمی مثل درد، خارش و التهاب در بواسیر خارجی. * شیاف‌ها و پمادهای مقعدی آنتی‌هموروئید برای کاهش خونریزی، ناراحتی و تورم بواسیر داخلی. * قرص‌هایی مانند کپسول روهمورین برای بهبود علائمی مانند درد، سوزش، خارش، احساس سنگینی و عدم تخلیۀ کامل روده و گاهی خونریزی. * معمولاً مواد مؤثرۀ این داروها عبارتند از زینک‌اکساید برای محافظت از پوست، فنیل‌افرین برای کوچک‌کردن بواسیر، کورتیکواستروئیدهایی مانند هیدروکورتیزون برای کاهش تورم و درد، لیدوکائین برای بی‌حسی موضعی و مسکّن‌ها برای کاهش درد. * این داروها درمان قطعی بواسیر نیستند و صرفاً برای بهبود علائم، کاربرد دارند. اگر علائم پس از استفاده از دارو بهبود نیافت، فرد باید به پزشک مراجعه کند. |
| رابربند (باند لاستیکی) | شامل بستن یک نوار الاستیک روی پایۀ بواسیر برای مسدودکردن جریان خون که باعث می‌شود بواسیر کوچک شود یا بیفتد. |
| اسکلروتراپی | پزشک، مایعی را به بواسیر داخلی تزریق می‌کند. این مایع، یک اسکار (پوشش سخت بر روی زخم) ایجاد می‌کند که جریان خون را به بواسیر قطع کرده و باعث کوچک‌شدن آن می‌شود. |
| درمان انعقادی | ازطریق تابش نور مادون قرمز، لیزر، جریان الکتریکی، گرما یا سرمای شدید به بواسیر داخلی، با حذف بافت آسیب‌دیده و ایجاد اسکار، جریان خون بواسیر، مسدود شده و اندازۀ آن کاهش می‌یابد. |
راهکارهای جراحی درمان بواسیر سالمندان
درصورت مؤثرنبودن درمان‌های خانگی و پزشکی، لازم است از درمان‌های جراحی برای برداشتن بواسیر (عمدتاً بواسیر با افتادگی شدید یا بواسیر ترومبوزه) استفاده شود. این روش‌ها ممکن است با بی‌حسی نخاعی یا بیهوشی موضعی یا عمومی، انجام شوند. اکثر افراد می‌توانند در همان روز جراحی، مرخص شوند. روش‌های معمول جراحی بواسیر عبارتند از:
| درمان جراحی | توضیح |
| برداشتن بواسیر (هموروئیدکتومی) | اگر بواسیر داخلی، افتادگی شدید داشته باشد یا بواسیر خارجی، بسیار بزرگ باشد، لازم است جراح، بافت اضافی را کاملاً بردارد. هموروئیدکتومی مؤثرترین و کامل‌ترین راه برای درمان بواسیر شدید یا عودکننده است. |
| منگنه‌زدن بواسیر (هموروئیدوپکسی) | در این روش که فقط برای بواسیر داخلی استفاده می‌شود ، جراح جریان خون را به بافت دچار بواسیر مسدود می‌کند. منگنه‌زدن، معمولاً درد کمتری نسبت به هموروئیدکتومی دارد و بیمار می‌تواند زودتر به فعالیت‌های معمولی خود بازگردد. اما خطر عود بواسیر در آن بیشتر است. |
| بستن شریان بواسیر با هدایت داپلر | یک روش کم‌تهاجمی است که در آن از سونوگرافی برای تعیین محل جریان خون شریانی استفاده می‌شود. سپس رگ خونی بسته می‌شود و بافت دچار افتادگی به جای خود بخیه می‌شود. |
| جراحی لیزری بواسیر | لیزردرمانی یک روش لاپاراسکوپی سرپایی و کم تهاجمی است. در این روش از پرتو لیزر برای برداشتن بواسیر استفاده می‌شود. |
عوارض احتمالی جراحی بواسیر در سالمندان چیست؟
عوارض عمومی و موقت جراحی‌های بواسیر مانند هر جراحی دیگری عبارتند از:
- عفونت
- خونریزی
- احتباس ادرار
- هماتوم (جمع‌شدن خون در محل جراحی)
- درد
برخی از عوارض نادر و شدید جراحی بواسیر عبارتند از:
- تنگی مقعد
- افتادگی راست‌روده (بخشی از راست‌روده از مقعد بیرون می‌زند)
- بازگشت بواسیر
چه زمانی باید برای درمان بواسیر سالمندان به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر سالمند تحت مراقبت شما علائم زیر را دارد باید فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید:
- خونریزی مداوم یا شدید، با یا بدون درد
- نشت چرک از مقعد
- تب
- درد شدید مقعد یا شکم
اگر پس‌از یک هفته درمان خانگی یا دارویی، علائم بواسیر رفع نشدند یا پس‌از رفع علائم، بواسیر دوباره عود کرد، لازم است برای انجام سایر درمان‌های جراحی یا غیرجراحی به پزشک مراجعه کنید.
خدمات پناه
بواسیر در سالمندان، معمولاً یا ناشی‌از بیماری‌هایی مثل دیابت، فشارخون بالا و کم‌خونی است و یا دلیل آن، اضافه‌وزن، رژیم غذایی نامناسب، بی‌تحرکی، مصرف بی‌رویه داروهای مسهل و ابتلا به اسهال یا یبوست مزمن است. معمولاً این بیماری به‌راحتی با معاینه توسط پزشک، درمان بیماری زمینه‌ای، تجویز برخی داروها و اصلاح سبک زندگی درمان می‌شود. شما می‌توانید با ثبت‌نام در پناه، از خدمات ویزیت در منزل توسط پزشک بهره‌مند شوید. همچنین، می‌توانید از طریق ویزیت آنلاین، رژیم غذایی مناسب سالمندان را از متخصص تغذیه دریافت کنید.
متخصصان فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی پناه نیز می‌توانند با مراجعه به منزل شما، برنامه ورزشی مناسب سالمند را تنظیم کرده و به افزایش توانایی حرکتی او کمک کنند.
سخن پایانی
افزایش سن، باعث تغییراتی در بدن می‌شود که سالمندان را مستعد ابتلا به بواسیر می‌کند. با این حال، با استفاده از راهکارهای مناسبِ پیشگیری و درمان بواسیر سالمندان، می‌توان درد و رنج ناشی از این بیماری را کاهش داد. در این مقاله، تعاریف، عوامل، عوارض و علائم بواسیر را بررسی کرده و راه‌های پیشگیری و درمان بواسیر سالمندان را بیان کردیم.
شیوه‌های جراحی برای درمان بواسیر سالمندان، کدامند؟
هموروئیدکتومی (برداشتن بواسیر)، هموروئیدوپکسی (منگنۀ بواسیر)، بستن شریان بواسیر با هدایت داپلر و جراحی لیزری.
بهترین اقدامات برای پیشگیری از بواسیر سالمندان، کدامند؟
داشتن رژیم غذایی سرشار از فیبر و اجتناب از مصرف غذاهایی که باعث یبوست می‌شوند؛ مصرف آب کافی، فعالیت بدنی، عادات صحیح توالت‌رفتن؛ اجتناب از نشستن طولانی‌مدت و بلندکردن اجسام سنگین.
چه زمانی باید برای درمان بواسیر سالمندان، به پزشک مراجعه کنیم؟
زمانی که سالمند علائمی مانند درد شدید مقعد یا شکم، تب، نشت چرک از مقعد یا خونریزی شدید و مداوم از مقعد داشته باشد و به‌ویژه علائم او پس از درمان خانگی یا دارویی، بهبود نیابند.
