درمان فشار خون سالمندان: از داروها تا تغییرات سبک زندگی

درمان فشار خون سالمندان، دغدغۀ بخش بزرگی از مردم است. همۀ ما یا خودمان فشار خون داریم یا نگران فشار خون یکی از عزیزانمان هستیم. عدم درمان فشار خون سالمندان، خطر حملۀ قلبی، سکتۀ مغزی و سایر مشکلات جدی سلامتی را در آنان، افزایش می‌دهد. اما لازم نیست که برای کنترل فشار خون فقط به دارو امید ببندیم. در اکثر موارد، اصلاح سبک زندگی می‌تواند به درمان فشار خون سالمندان، کمک کند. در این مقاله، به بیان اطلاعات مفیدی دربارۀ تعریف، عوامل، علائم و راه‌های تشخیص و درمان فشار خون سالمندان می‌پردازیم. تا انتهای مقاله با ما باشید.

تعریف فشار خون و اهمیت آن در سالمندان

فشار خون بالا (Hypertension) (همان چیزی که به‌طور عامیانه به آن فشار خون می‌گویند)، یک بیماری شایع است که بر رگ‌ها تأثیر می‌گذارد. با هر ضربان قلب، خون برای حرکت در رگ‌ها نیرویی فشاری به دیوارۀ آن‌ها وارد می‌کند (فشار خون). فشار خون بالا باعث می‌شود این نیرو همواره زیاد باشد و قلب برای پمپاژ خون، بیشتر تلاش کند. فشار خون، بستگی به دو چیز دارد:

1. مقدار خونی که قلب پمپاژ می‌کند
2. میزان سختی حرکت خون در رگ‌ها

هرقدر قلب خون بیشتری پمپاژ کند و رگ‌ها تنگ‌تر باشند، فشار خون بالاتر می‌رود. درصورت عدم درمان فشار خون سالمندان، در بلندمدت، رگ‌ها برای مقابله با فشار، ضخیم‌تر می‌شوند و مسیر عبور خون، تنگ‌تر می‌شود. درنتیجه، فشار خون، بالاتر می‌رود.

عدم درمان فشار خون سالمندان، خطر حملۀ قلبی، سکتۀ مغزی و سایر مشکلات جدی سلامتی را افزایش می‌دهد.

براساس مطالب وبسایت مایوکلینیک درتاریخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۲ به‌نقل از دکتر لسلی توماس، متخصص کلیه (نفرولوژیست)، فشار خون، یک بیماری بسیار شایع است که تا ۴۰درصد بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علل فشار خون بالا در سالمندان

فشار خون دو نوع اصلی دارد که عوامل آن‌ها متفاوتند:

گاهی حضور در محیط‌های درمانی، باعث افزایش فشار خون می‌شود که به آن، فشار خون روپوش سفید، گفته می‌شود و احتمالاً ناشی از اضطراب است.

عوامل افزایش‌دهندۀ خطر ابتلا به فشار خون در سالمندان

عوامل زیر، خطر ابتلا به فشار خون را افزایش می‌دهند:

عوارض فشار خون بالا در سالمندان و اهمیت درمان

فشار خون، باعث واردآمدن فشار بیش‌ازحد بر دیواره‌های رگ‌ها می‌شود که می‌تواند به رگ‌ها و اندام‌ها آسیب برساند. هرچه مدت و شدت فشار خون بالاتر باشد، میزان آسیب، بیشتر می‌شود.

برخی عوارض احتمالی عدم درمان فشار خون سالمندان، عبارتند از:

چگونه می‌توان از بروز فشار خون بالا در سالمندان پیشگیری کرد؟

برخی عوامل افزایش‌دهندۀ خطر ابتلا به فشار خون، مانند افزایش سن و ژنتیک، قابل اصلاح نیستند، اما سایر عوامل را می‌توان با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، تغییر داد.

برای پیشگیری از فشار خون در دوران سالمندی، تغییرات ذیل را در سبک زندگی، درنظر بگیرید:

• استرس خود را مدیریت کنید. از روش‌های آرام‌سازی مثل مدیتیشن و یوگا استفاده کنید. برای گوش‌دادن به فایل تن‌آرامی اینجا کلیک کنید.

• به‌طور مرتب، فشار خون خود را چک کنید و اقدامات لازم را با مشورت پزشک، انجام دهید.

• سیگار و الکل را ترک کنید و مصرف کافئین را محدود کنید.

• نمک را حذف کنید. مصرف نمک را به ۲۳۰۰ میلی‌گرم در روز یا کمتر برسانید. مصرف نمک کمتر از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز، برای بیشتر سالمندان، ایده آل است.

• رژیم غذایی سالم داشته باشید. رژیم غذایی سرشار از غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین بدون چربی و لبنیات کم‌چرب، می‌تواند فشار خون را تا ۱۱ میلی‌متر جیوه کاهش دهد.

• به‌طور منظم، ورزش کنید. ورزش منظم می‌تواند فشار خون را کاهش دهد، پیاده‌روی و شنا عالی هستند.

• مراقب وزن خود باشید. کاهش وزن، یکی از مؤثرترین کارها برای کنترل فشار خون است. به‌ویژه، چاقی دور کمر می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون را افزایش دهد.

• به‌اندازۀ کافی بخوابید. خواب شبانۀ کمتر از ۶ ساعت به‌مدت چند هفته، می‌تواند باعث افزایش فشار خون شود.

علائم و نشانه‌های فشار خون بالا در سالمندان

فشار خون، اغلب «قاتل خاموش» نامیده می‌شود؛ زیرا متأسفانه، اکثر افراد مبتلا به آن، هیچ علامتی ندارند.

ممکن است به‌ندرت، افراد مبتلا به فشار خون، علائم زیر را داشته باشند:

• سردرد
• تاری دید
• گیجی و غش‌کردن
• ضربان قلب غیرعادی
• حالت تهوع و استفراغ
• تنگی نفس
• خستگی
• خونریزی بینی

البته، این علائم، مختص فشار خون نیستند و معمولاً هم تا زمانی که فشار خون به مرحلۀ شدید یا تهدیدکنندۀ زندگی نرسد، رخ نمی‌دهند.

بیشتر بخوانید: درمان تپش قلب سالمندان

روش تشخیص فشار خون در سالمندان

فشار خون را فقط می‌توان با اندازه‌گیری دقیق و مکرّر، تشخیص داد. تشخیص فشار خون بالا معمولاً براساس میانگین دو یا چند اندازه‌گیری در ویزیت‌های مختلف، داده می‌شود.

اندازه‌گیری فشار خون در سالمندان

فشار خون برحسب میلی‌متر جیوه اندازه‌گیری می‌شود. عدد نمایش‌داده‌شده روی مانیتور فشارسنج، شامل دو عدد است:

1. عدد بالایی: فشار خون سیستولیک، اندازۀ فشار خون در زمان ضربان قلب
2. عدد پایینی: فشار خون دیاستولیک، اندازۀ فشار خون بین دو ضربان قلب

کالج قلب و عروق آمریکا و انجمن قلب آمریکا فشار خون را به ۴ دستۀ کلی تقسیم می‌کنند:

دیوارۀ رگ‌ها با گذر سن، ضخیم‌تر شده و عبور خون از آن‌ها سخت‌تر می‌شود و این امر، باعث می‌شود که فشار خون طبیعی برای سالمندان، بالاتر درنظر گرفته شود.

فشار خون مرزی، بیماری محسوب نمی‌شود؛ اما اگر با سبک زندگی درست مدیریت نشود، می‌تواند به‌مرور بدتر شود.

برای جلوگیری از ایجاد عوارض جبران‌ناپذیر، فشار خون بالا در مراحل ۱ و ۲، مستلزم درمان دارویی است.

فشار خون بحرانی، یک وضعیت اورژانسی است و لازم است فوراً کسی را که چنین فشار خونی دارد، به مراکز درمانی برسانید.

روش‌های اندازه‌گیری فشار خون سالمندان در خانه

با اندازه‌گیری فشار خون سالمندان در خانه، می‌توانید از میزان اثربخشی درمان، آگاهی یابید.

برای افزایش اطمینان، باید فشار خون سالمندان، چندین‌بار در ساعات مختلف روز، اندازه‌گیری شود. فشار خون، اولین بار باید در هر دو دست اندازه‌گیری شود و درصورت تفاوت بین آن‌ها، از آن‌پس، در دستی که فشار بالاتری داشته، اندازه‌گیری شود. بهترین زمان برای اندازه‌گیری فشار خون، صبح قبل از مصرف دارو و عصر قبل از شام است.

بهتر است حداقل ۳۰ دقیقه قبل از اندازه‌گیری فشار خون، از مصرف دارو، چای و قهوه؛ فعالیت بدنی و سیگارکشیدن، خودداری شود. پیش‌از اندازه‌گیری، سالمند باید لباس آستین‌کوتاه یا گشاد بپوشد؛ به پشتی یک صندلی راحت، تکیه دهد و طوری بنشیند که کف پاهایش روی زمین قرار داشته باشد و پاهایش را روی هم نیندازد. او باید دست‌کم به‌مدت ۵ دقیقه آرام باشد. هنگام اندازه‌گیری، بازو باید روی یک سطح صاف، هم‌ارتفاع قلب قرار داشته باشد. فشار خون سالمند را دست‌کم ۲ بار با فاصلۀ یک دقیقه از هم، اندازه بگیرید.

انواع دستگاه‌های اندازه‌گیری فشار خون عبارتند از:

• فشارسنج دستی
  • با کاف (بازوبند فشارسنج) و گوشی پزشکی
  • با کاف، طبق نبض فرد
• فشارسنج دیجیتال
  • بازویی مُچی
  • ساعت هوشمند (دقت بقیۀ انواع فشارسنج را ندارد)

این‌روزها فشارسنج‌های دیجیتال بازویی، در دسترس همه هستند و خواندن آن‌ها ساده است.

نکاتی که باید برای اندازه‌گیری فشار خون با فشارسنج دیجیتال، رعایت کنید:

• کاف (بازوبند) را روی بازوی لخت، دو و نیم سانتیمتر بالاتر از چین آرنج، ببندید؛ به‌طوری‌که لولۀ هوا در وسط جلوی بازو قرار بگیرد. بازوبند باید آنقدر محکم شود که بتوانید فقط دو نوک انگشت را زیر لبۀ بالایی آن بلغزانید.
• برای شروع، یک لحظه صبر کنید، سپس دکمۀ شروع (START) را فشار دهید.
• وقتی دستگاه شروع به اندازه‌گیری کرد، سالمند باید ساکن و ساکت بماند.
• کاف باد می‌شود و سپس به آرامی، باد آن خالی می‌شود تا دستگاه بتواند فشار را اندازه بگیرد. مانیتور دستگاه، فشار خون (عدد بالایی، فشار سیستولیک و عدد وسط، فشار دیاستولیک) و نبض (عدد پایینی) سالمند را نمایش می‌دهد.

روش‌های درمان فشار خون سالمندان

درمان فشار خون سالمندان، شامل اصلاح سبک زندگی به تنهایی (در شرایط فشار خون مرزی) یا همراه با استفاده از داروهای ضدفشار خون (در مراحل ۱ و ۲ فشار خون بالا) است.

استفاده از داروها برای درمان فشار خون سالمندان

تصمیم‌گیری دربارۀ فشار خون مطلوب، زمان شروع درمان دارویی و نوع دارو یا داروها باید توسط پزشک، انجام شود. انتخاب دارو براساس سابقۀ پزشکی، شرایط فعلی سلامتی و ویژگی‌های فیزیولوژیک هر فرد، انجام می‌شود و بیمار باید داروی ضدفشار خون را براساس دستور پزشک، مصرف کند.

داروهای ضدفشار خون، کلاس‌های مختلفی دارندکه هریک، به شیوۀ متفاوتی، فشار خون را کاهش می‌دهند:

• قرص‌های آب یا ادرارآورها. خارج کردن آب و سدیم اضافی از بدن
• مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین. شل‌کردن رگ‌ها و جلوگیری از تنگ‌شدن آن‌ها
• مسدودکننده‌های گیرندۀ آنژیوتانسین ۲. ممانعت از عملکرد آنژیوتانسین (یک ماده شیمیایی که بدن می‌سازد و رگ‌های خونی را تنگ می‌کند)
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم. ممانعت از ورود کلسیم به سلول‌های قلب و کمک به استراحت و بازشدن رگ‌ها
• مسدودکننده‌های بتا. کاهش ضربان قلب
• مهارکننده‌های رنین. کاهش میزان تولید رنین (مادۀ ساخته‌شده توسط کلیه‌ها که باعث افزایش فشار خون می‌شود)

اگر داروهای فوق در کاهش فشار خون، مؤثر نباشند یا فشار خون با بیماری‌های دیگری همراه باشد، داروهای زیر، تجویز می‌شوند:

• آنتاگونیست‌های آلدوسترون. مسدودکردن هورمون آلدوسترون که باعث تجمع سدیم و مایعات در بدن می‌شود
• مسدودکننده‌های آلفا. ممانعت از سفت‌شدن دیوارۀ رگ‌ها توسط هورمون نُوراِپی‌نفرین و کمک به بازماندن رگ‌ها
• مسدودکننده‌های آلفا بتا. کاهش ضربان قلب
• عوامل مرکزی (آنتاگونیست‌های مرکزی آلفا). ممانعت از ارسال پیام به سیستم عصبی برای تسریع ضربان قلب و تنگ‌کردن رگ‌ها توسط مغز
• گشادکننده‌های رگ‌ها. از جلوگیری از سفت و تنگ‌شدن رگ‌ها

روش‌های غیر دارویی برای درمان فشار خون سالمندان: سبک زندگی

اگر سالمند، فشار خون بالا یا مرزی داشته باشد، ممکن است سبک زندگی سالم، نیاز او به دارو را رفع کند یا کاهش دهد.

برخی تغییرات مفید سبک زندگی عبارتند از:

• رژیم غذایی سالم
• کاهش مصرف نمک
• افزایش مصرف پتاسیم
• مدیریت استرس
• حفظ وزن سالم
• خواب کافی و باکیفیت
• ورزش منظم
• اجتناب از الکل و سیگار

ورزش برای درمان فشار خون سالمندان

ورزش منظم، قلب را قوی‌تر می‌کند. یک قلب قوی می‌تواند خون بیشتری را با تلاش کمتر پمپاژ کند و درنتیجه با کاهش نیروی وارده بر رگ‌ها، فشار خون، کاهش می‌یابد.

سالمند باید دست‌کم ۵ روز در هفته، روزی ۳۰ دقیقه فعالیت ورزشی متوسط داشته باشد (درهنگام پیاده‌روی، فعالیت متوسط یعنی به نفس‌نفس بیفتید؛ اما هنوز بتوانید صحبت کنید).

به‌نقل از وبسایت مایوکلینیک، تمرینات ایزومتریک (اِعمال نیرو توسط عضلات بر یک مقاومت ثابت مثل دیوار، بدون تغییر طول عضله)، بیشترین تأثیر را بر کاهش فشار خون دارند (دکتر ادواردز و همکاران، ۲۰۲۳). نمونه‌ای از این تمرینات عبارتند از:

اسکات با تکیه بر دیوار:

• پشت به دیوار بایستید و به دیوار تکیه دهید.
• یک قدم به جلو بروید؛ پاهایتان را محکم روی زمین قرار دهید و به اندازه عرض شانه باز کنید.
• به‌آرامی پشت خود را به‌سمت پایین بلغزانید تا وقتی زانوها و لگن، زاویۀ ۹۰ درجه داشته باشند (مثل نشستن روی صندلی، بدون صندلی). در این حین، عضلات شکم را سفت نگه دارید. زانوها باید بر مچ پا عمود باشند.

پلانک با تکیه بر دیوار:

• رو به دیوار بایستید و آرنج و ساعد خود را روی دیوار قرار دهید.
• یک قدم به عقب بروید؛ عضلات باسن و شکم را منقبض کنید.

در هردو تمرین، با نگه‌داشتن موقعیت تمرین به‌مدت ۲۰ ثانیه شروع کنید و کم‌کم آن را به ۲ دقیقه برسانید. تمرین‌ها را ۳ بار در هفته، هربار ۴ سری، با چند دقیقه فاصله از هم تکرار کنید.

تغذیه برای درمان فشار خون سالمندان

برخی غذاها با تأمین مواد مُغذّی مثل پتاسیم، نیترات، کلسیم و فیبر، به سلامت قلب و کاهش وزن و فشار خون کمک می‌کنند:

• میوه‌ها (مثل موز) و سبزیجات (مثل لبو).
• غلات کامل (مثل جوی دوسر)
• پروتئین بدون چربی (مثل مرغ و ماهی)
• لبنیات کم‌چرب

برخی از غذاها باعث افزایش فشار خون می‌شوند و سالمندان باید از آن‌ها اجتناب کنند:

• غذاهای پُرنمک (مثل فست‌فودها)
• غذاهای چرب و شیرین (مثل حلوا)
• الکل و کافئین (مثل قهوه) بیش‌ازحد

درمان فشار خون سالمندان با گیاهان دارویی

درکنار درمان دارویی و اصلاح سبک زندگی، برخی گیاهان دارویی نیز، ممکن است (با مشورت پزشک) به درمان فشار خون سالمندان، کمک کنند:

• دارچین
• سیر
• ریحان
• جعفری
• دانۀ کرفس
• آویشن
• زنجبیل
• هل

چگونه در شرایط جدی فشار خون را فورا پایین بیاوریم؟

در شرایط اضطراری می‌توان برای کاهش فشار خون، از اقدامات زیر کمک گرفت:

• تمرین تنفس عمیق
• نوشیدن یک لیوان آب
• پیاده‌روی یا انجام حرکات کششی سبک
• خوردن مقداری شکلات تلخ
• دوش آب سرد
• آفتاب‌گرفتن
• نوشیدن آب لبو و سیب
• نوشیدن چای ترش

دقت کنید که این اقدامات، برای کاهش موقت فشار خون مناسبند و نمی‌توانند جایگزین درمان فشار خون سالمندان شوند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

غربالگری فشار خون، بخش مهمی از مراقبت‌های پزشکی است و به‌طورکلی، تمام سالمندان باید در هربار مراجعه به پزشک، فشار خون خود را اندازه‌گیری و درصورت بالا بودن آن، اقدامات درمانی را آغاز کنند.

درصورت بالاتر بودن فشار سیستولیک از ۱۸۰ یا بالاتر بودن فشار دیاستولیک از ۱۲۰، سالمند، با بحران فشار خون مواجه است که یک وضعیت اورژانسی است و لازم است فوراً کسی را که چنین فشار خونی دارد، به مراکز درمانی برسانید.

خدمات پناه

سالمندان مبتلابه فشارخون بالا، نیاز به سنجش روزانه فشارخون و کنترل آن با دارو، درمان بیماری‌های زمینه‌ای و حذف یا تغییر دوز برخی داروهای مصرفی دارند که مستلزم ویزیت‌های دوره‌ای توسط پزشک است. با ثبت‌نام در سایت پناه، می‌توانید از خدمات ویزیت در منزل توسط پزشکان متعهد و درصورت نیاز، از خدمات مراقبتی پرستاران حاذق برخوردار شوید. همچنین از آنجا که اضافه‌وزن، رژیم غذایی نامناسب و بی‌تحرکی، سه عامل اصلی فشارخون بالا در سالمندان هستند، امکان استفاده از خدمات ویزیت آنلاین توسط متخصصان تغذیه و ویزیت در منزل توسط متخصصان حرکات اصلاحی نیز برای شما مهیا شده است تا پس‌از بررسی وضعیت سالمند، در زمینه رژیم غذایی و حرکات ورزشی مناسب سالمندان، توصیه‌های لازم را به شما ارائه دهند. شما می‌توانید از طریق سایت پناه، دستگاه خانگی سنجش فشارخون و نمک‌هایی با میزان سدیم کمتر را نیز تهیه کنید.

سخن پایانی

فشار خون سالمندان، قاتل خاموش است و معمولاً هیچ علامتی ندارد؛ اما می‌تواند تأثیرات جبران‌ناپذیر و مرگباری بر سلامتی سالمندان داشته باشد. پس منتظر دیدن علامتی نمانید و به‌طور مرتب، فشار خون سالمند عزیزی را که از او مراقبت می‌کنید، تحت کنترل داشته باشید. در این مقاله، عوامل، علائم و عوارض فشار خون سالمندان را بیان کرده و روش‌های مدیریت و درمان فشار خون سالمندان را بررسی کردیم.

منابع: +++