درمان شب ادراری سالمندان، نسبتاً آسان و اغلب، با استفاده از تکنیک‌های رفتاردرمانی، در خانه، قابل انجام است. خیلی‌ها در تمام عمرشان، مشکل شب ادراری دارند؛ اما بعضی‌ها در دوران سالمندی، برای اولین‌بار (البته بعد از دوران کودکی)، شبادراری را تجربه می‌کنند که لازم است عوامل ایجاد آن، به‌دقت بررسی شوند. شبادراری می‌تواند باعث سرخوردگی و شرم‌زدگی سالمند و کاهش تمایل او برای سفرکردن و سپری‌کردن شب‌های شاد در کنار دوستان و خانواده شود. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد و راه‌حل‌های مختلفی هم برای درمان آن وجود دارد. با ما همراه باشید تا در این مقاله، با دلایل و راه‌های پیشگیری، مدیریت و درمان شب ادراری سالمندان، آشنا شویم.
شبادراری در سالمندان چیست؟
شبادراری (Nocturnal enuresis)، عبارت است از تخلیۀ غیرارادی ادرار درهنگام خواب. این موضوع، اغلب در کودکان اتفاق می‌افتد؛ اما ممکن است سالمندان نیز به دلایلی، از آن رنج ببرند.
باوجودی‌که بی‌اختیاری ادرار و گاهی شبادراری، بخشی طبیعی از فرایند پیری هستند؛ اما خصوصاً اگر شبادراری، ناگهان در دوران سالمندی آغاز شود، نباید به‌راحتی از آن گذر کرد؛ بلکه شبادراری باید به‌عنوان علامتی از یک مشکل زمینه‌ای، بررسی و درمان شود.
براساس تحقیقات، بیش‌از ۱ درصد سالمندان، دچار شبادراری هستند. البته بیشتر سالمندان، شبادراری را شرم‌آور می‌دانند و سعی در مخفی‌کردن آن از دیگران و حتی پزشک، دارند.
شبادراری باعث می‌شود که سالمندان، اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس خود را ازدست بدهند؛ احساس کهولت و ناتوانی بیشتری داشته باشند و فکر کنند برای مراقبت از خود نیاز به کمک دیگران دارند.
پیامدهای شبادراری سالمندان
شبادراری باعث ایجاد مشکلات بسیاری می‌شود؛ ازجمله:
- نیاز به شستشو و تعویض مداوم لباس‌ها، ملحفه‌ها و تشک
- ترس از مسافرت و خوابیدن در جایی به‌غیراز خانه
- به‌هم‌ریختن خواب سالمند به‌دلیل ترس از شبادراری یا نیاز به تعویض لباس که باعث خستگی در روز بعد می‌شود
- یأس و سرخوردگی
- کاهش عزت‌نفس
- تأثیر منفی بر روابط شخصی
اما خوشبختانه، شیوه‌ها و تکنیک‌های درمانی زیادی وجود دارد که سالمندان و مراقبانشان می‌توانند با استفاده از آن‌ها شبادراری را به حداقل برسانند.
چه عواملی می‌توانند موجب شبادراری در سالمندان شوند؟
معمولاً بدن درهنگام خواب، هورمونی ترشح می‌کند تا کلیه‌ها ادرار کمتری تولید کنند. اما در برخی افراد (ازجمله مبتلایان دیابت) این هورمون به‌میزان کافی ترشح نمی‌شود و بنابراین، مثانه نیاز به تخلیۀ شبانه دارد. دلیل واضحی برای اینکه چرا برخی افراد در این شرایط نمی‌توانند بیدار شوند، وجود ندارد.
یافته‌های تحقیقات، نشان‌از ارثی‌بودن شبادراری دارند: احتمال اینکه فردی دچار شبادراری شود در افرادی که هردوی والدینشان شبادراری دارند، ۷۷ و در افرادی که یکی از والدینشان شبادراری دارد، ۴۰درصد است.
سایر علل شبادراری سالمندان عبارتند از:
| علت شبادراری سالمندان | نمونه‌ها |
| بیماریهای مغز و اعصاب. باعث تأخیر در ارتباط بین مثانه و مغز میشوند. | * پارکینسون * اِم‌اِس * تشنج عصبی * انواع زوال عقل، ازجمله آلزایمر |
| عفونت‌ها | * عفونت ادراری |
| دیابت | * دیابت نوع ۱ * دیابت نوع ۲ |
| مشکلات مثانه | * بیشفعالی مثانه * پایینبودن ظرفیت عملکردی مثانه که در ۷۰ تا ۸۰درصد موارد شبادراری، دیده می‌شود. |
| عوارض جانبی داروها | * برخی داروهای فشارخون * برخی داروهای بیماریهای قلبی * برخی داروهای ضداضطراب |
| مصرف بیش‌ازحدِ محرک‌های مثانه | * الکل کافئین (قهوه، چای، شکلات، نوشیدنی‌های گازدار) |
| اختلالات ساختاری دستگاه ادراری | * سنگهای دستگاه ادراری * انسداد مجاری ادراری * افتادگی لگن * سرطان مثانه * سرطان پروستات * بزرگ‌شدن پروستات |
| آپنۀ انسدادی | * اختلال تنفسی در خواب |
| مشکلات روانشناختی | * اضطراب حاد * استرس * اختلالات عاطفی |
روشهای پیشگیری از شبادراری سالمندان
برای پیشگیری از شبادراری، این اقدامات را انجام دهید:
- برنامه‌ریزی مصرف مایعات درطول روز: در ساعات صبح که رفتن به توالت، راحت‌تر است، آب و مایعات بیشتری بنوشید و از ساعت ۶ عصر به‌بعد، مصرف مایعات را محدود کنید.
- عدم مصرف محرّک‌های مثانه و نوشیدنی‌های ادرارآور در ساعات عصر: این نوشیدنی‌ها عبارتند از قهوه، چای، هات چاکلت، نوشیدنی‌های گازدار مثل کوکاکولا، نوشیدنی‌های شیرین (بهویژه اگر حاوی شیرین‌کنندۀ مصنوعی باشند).
- تنظیم زنگ ساعت برای یکیدوبار بیدارشدن در شب و رفتن به توالت: ساعت را برای زمان‌های مختلف و تصادفی تنظیم کنید تا مثانه به اینکه در یک ساعت مشخص از شب، تخلیه شود، عادت نکند.
- زمانبندی مشخص برای ادرار کردن درطول روز: در ساعات مشخصی از روز به توالت بروید و حتماً پیش‌از رفتن به رختخواب هم این کار را بکنید.
- جلوگیری از یبوست: یبوست می‌تواند در فرایند دفع ادرار، اختلال ایجاد کند. آب و مایعات زیادی (در ساعات صبح) مصرف کنید و رژیم غذایی سرشار از فیبر (میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل) داشته باشید. ورزش ملایم هم می‌تواند به رفع یبوست کمک کند.
- پرهیز از مصرف الکل: الکل مثانه را تحریک می‌کند و تولید ادرار را نیز، افزایش می‌دهد.
- انجام تمرینات کِگِل (تمرینات ورزشیی برای تقویت عضلات لگن) برای تقویت عضلات کنترل‌کنندۀ جریان ادرار
شبادراری در سالمندان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
خیلی از سالمندان مبتلا به شبادراری، به‌دلیل خجالت به پزشک مراجعه نمی‌کنند. اما پزشک، می‌تواند با تنظیم یک برنامۀ درمانی و مراقبتی اختصاصی، این مشکل را درمان کند. یادداشت‌کردن دقیق علائم و عادات ادراری سالمند به‌مدت دست‌کم ۳ روز، می‌تواند به پزشک در تشخیص علل و تعیین مناسب‌ترین راه درمان شب ادراری سالمندان، کمک کند.
از به‌اشتراک‌گذاشتن این اطلاعات، خجالت نکشید. پزشک شما قطعاً بیماران زیادی را دیده است که شرایطی بدتر از شما داشته‌اند. ارائۀ تصویری کامل از موضوع، دقت و سرعت تشخیص عوامل شبادراری را افزایش می‌دهد و باعث بهبود کیفیت درمان آن می‌شود. حتماً جزئیات زیر را در این یادداشت درج کنید:
- زمان‌های ادرارکردن درطول شبانه‌روز
- زمان وقوع هرگونه بی‌اختیاری ادرار درطول شبانه‌روز
- مقدار تخمینی ادرار دفع‌شده در هربار
- اطلاعات دقیق دربارۀ مایعات مصرفی (زمان، حجم و نوع نوشیدنی‌ها)
- ماهیت جریان ادرار (آیا جریان ادرار، پرفشار و یکنواخت است؟ آیا شروع آن با مشکلاتی مثل سوزش، درد و احساس احتباس همراه است؟ آیا جریان ادرار بهطور مداوم، قطع و وصل یا کم و زیاد می‌شود؟)
- وجود یا سابقۀ عفونت ادراری
سایر اقدامات تشخیصی عبارتند از:
- معاینۀ فیزیکی
- آزمایش ادرار برای تشخیص عفونت
- عکس رادیولوژی برای تشخیص مشکلات ساختاری دستگاه ادراری
- یوروفلومتری، شامل ادرارکردن در قیف مخصوص اندازه‌گیری شدت جریان، حجم ادرار و زمان لازم برای تخلیۀ کامل
- سونوگرافی برای بررسی تخلیۀ ناقص مثانه و اندازه‌گیری حجم ادرار باقیمانده در مثانه، پس از ادرارکردن
- آزمایشات اضافی درصورت مشکوک‌بودن به وجود مشکل زمینه‌ای جدی‌تر
چه روش‌هایی برای درمان شب ادراری سالمندان وجود دارد؟
معمولاً پزشک عمومی می‌تواند اقدامات لازم برای درمان شبادراری را انجام دهد. اما گاهی ممکن است پزشک، سالمند را به متخصص اورولوژی یا اختلالات خواب، ارجاع دهد.
روشهای درمان شب ادراری سالمندان، عبارتند از:
| روش درمان | توضیح | نمونه‌ها |
| درمان‌های رفتاری | درمان‌های رفتاری، مؤثرتر از درمان‌های دارویی هستند و درمان عوامل و شرایط زمینه‌ای شبادراری را هدف قرار می‌دهند. | * کنترل مایعات مصرفی * آموزش افزایش حجم مثانه * استفاده از دستگاه هشداردهندۀ شبادراری * برنامه‌ریزی برای رفتن به توالت درطول ساعات شب |
| درمان‌های دارویی | داروهای مختلفی وجود دارند که به‌تنهایی یا به‌همراه درمان‌های رفتاری، برای درمان شب ادراری سالمندان، استفاده شوند. این داروها اگرچه می‌تواند در کاهش دفعات شبادراری مؤثر باشد؛ اما اغلب، اثرشان تنها در دورۀ مصرف باقی می‌ماند و احتمالاً شبادراری، پس از قطع درمان دارویی، بازمی‌گردد. زیرا دارو فقط علائم را مدیریت می‌کند و عوامل و شرایط زمینه‌ای شبادراری را درمان نمی‌کند. | * آنتی‌بیوتیک‌ها. برای درمان عفونت ادراری * آنتی‌کولینرژیک‌ها. برای کنترل بیشفعالی عضلات مثانه مانند اُکسی بوتینین * داروهای هورمونی برای کاهش تولید ادرار. مانند دسموپرسین * داروهای کوچک‌کنندۀ پروستات * تزریق بوتاکس به مثانه |
| جراحی | درصورت ناموفق‌بودن روشهای کمترتهاجمی برای درمان شب ادراری سالمندان، ممکن است روشهای جراحی توصیه شوند. | * تحریک عصب ساکرال. با استفاده از الکتریسیته، اعصاب خاصی که عضلات مربوط به عملکرد مثانه را کنترل می‌کنند، تحریک میشوند. این روش برای کسانی با تکرّر ادرار متوسط تا شدید یا کسانی که سایر روشهای درمانی برایشان مفید نبوده، کاربرد دارد. * سیستوپلاستی. افزایش حجم مثانه با استفاده از بافت رودۀ کوچک برای کاهش بی‌ثباتی مثانه. * میکتومی دترسور. کاهش قدرت و دفعات انقباضات مثانه و در نتیجه کاهش علائم ادراری مثانۀ بیش‌فعال (مثل تکرّر ادرار و نیاز فوری به ادرارکردن) با برداشتن بخشی از لایۀ عضلانی خارجی دیوارۀ مثانه. * جراحی افتادگی لگن |
بیشتر بخوانید: درمان افسردگی سالمندان در خانه
درمان شب ادراری سالمندان در خانه
درحقیقت، مهم‌ترین بخش درمان شب ادراری سالمندان که مؤثرترین راه درمان نیز هست، درمان رفتاری است که در خانه انجام می‌شود. تکنیک‌های رفتاری درمان شب ادراری سالمندان عبارتند از:
| تکنیک‌های رفتاری | توضیح |
| کنترل مایعات مصرفی | * محدودکردن حجم مایعات مصرفی بعد از ساعت ۶ عصر باعث کاهش تولید ادرار در شب می‌شود. * نوع مایعات مصرفی هم مهم است. کافئین (قهوه، چای، هات چاکلت و نوشیدنی‌های گازدار مثل کوکاکولا)، الکل و نوشیدنی‌های شیرین می‌توانند با تحریک مثانه و افزایش تولید ادرار، احتمال شبادراری را افزایش دهند. * نوشیدن آب کافی برای حفظ سلامت عمومی، مهم است. به‌جای کاهش میزان مایعات مصرفی، بیشتر به نوع نوشیدنی و زمان نوشیدن آن، دقت کنید. آب همیشه بهترین انتخاب برای آب‌رسانی مناسب به بدن است و بهتر است طوری برنامه‌ریزی کنید که آب موردنیاز بدن را صبح‌ها بنوشید. |
| آموزش افزایش حجم مثانه برای انجام این تمرین، سالمند باید به‌مدت چندهفته، درطول روز، مایعات زیادی بنوشد و تا زمانی که قادر است – حداکثر ۲ تا ۳ ساعت – از ادرارکردن خودداری کند. | * با انجام تمرین، به‌مرور، ظرفیت عملکردی مثانه افزایش و دفعات ادرارکردن، کاهش می‌یابد. * این تکنیک به افزایش حجم مثانه در افرادی که ظرفیت عملکردی مثانۀ آن‌ها پایین است، کمک می‌کند. ظرفیت عملکردی مثانه، حجم ادراری است که مثانه، قبل از ارسال پیام نیاز تخلیه به مغز، در خود نگه می‌دارد. * این روش می‌تواند برای کسانی که مثانۀ بیش‌فعال (وضعیتی که در آن، عضلات مثانه بهطور مکرر و غیرارادی منقبض میشوند و ادرار را به بیرون می‌رانند) دارند نیز، مفید باشد. * مردانی که بزرگی پروستات دارند، نباید این تمرین را انجام دهند؛ زیرا می‌تواند منجربه تورم یا کشیده‌شدن مثانه شود. |
| استفاده از دستگاه هشداردهندۀ شبادراری حسگرهای این وسیله به لباس زیر سالمند وصل میشوند و به‌محض مرطوب‌شدن، با لرزش یا زنگ، او را بیدار می‌کنند. پس از بیدار شدن، سالمند می‌تواند جریان ادرار را متوقف کند و به توالت برود. | * با انجام این تمرین، به‌مرور، بدن شرطی می‌شود که قبل‌از وقوع شبادراری، با احساس نیاز به ادرارکردن، از خواب بیدار شود. * اثربخشی این روش، چند هفته طول می‌کشد و موفقیت آن، مستلزم انگیزه و تعهد سالمند است. * این شیوه در کسانی که ظرفیت عملکردی مثانۀ کمی دارند و زنگ هشدار، چندین‌بار در شب به‌صدا درمی‌آید، چندان مؤثر نیست. |
| برنامه‌ریزی برای ادرارکردن درطول شب در این تکنیک، زنگ ساعت، تنظیم می‌شود تا در یک یا دو زمان تصادفی، سالمند بیدار شود و به توالت برود. | * اگرچه این کار، مشکل اصلی را درمان نمی‌کند، اما می‌تواند مانع وقوع شبادراری و احساس آزردگی و خجالت ناشی از آن شود. * مهم است که زنگ ساعت را برای زمان‌های تصادفی و متغیر، تنظیم کنید تا مثانه به تخلیه در یک زمان مشخص درطول شب، عادت نکند. |
نقش مراقبان سالمند در درمان شب ادراری سالمندان
مراقبان، می‌توانند برای کمک به درمان شب ادراری سالمندان، تا پیش‌از بهبود آن‌ها اقدامات ذیل را انجام دهند:
۱. کسب اطمینان از دسترسی سریع سالمند به توالت: بهویژه برای سالمندان دارای مشکلات حرکتی یا ذهنی، دسترسی آسان و سریع به توالت، نقش مهمی در جلوگیری از شبادراری دارد. مسیر توالت را از اشیایی که مانع حرکت راحت سالمند میشوند یا می‌توانند باعث زمین‌خوردن شوند، خالی کنید. از چراغ‌خواب برای روشن نگه‌داشتن مسیر، استفاده کنید. اگر لازم است، از افزایش‌دهندۀ ارتفاع توالت فرنگی استفاده کنید. درصورتی که سالمند، به‌سختی راه می‌رود، گذاشتن لگن در کنار تخت، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
۲. استفاده از پدهای محافظ برای ممانعت از رطوبت تشک و ملحفه‌ها: رطوبت و آلودگی باقیمانده در تختخواب می‌تواند باعث عدم آسایش و ابتلای سالمند به بیماری و عفونت شود.
۳. استفاده از لباس‌هایی که به‌راحتی قابل تعویض باشند: صرف زمان زیاد برای تعویض لباس در نیمه‌شب باعث برهم‌خوردن الگوی خواب سالمند و خستگی روزانه می‌شود.
۴. استفاده از پوشک‌های مخصوص بزرگسالان: استفاده از پوشکی با اندازۀ مناسب و جذب متناسب با میزان ادرار دفع‌شده، می‌تواند پوست و رختخواب سالمند را خشک نگه دارد و کمک کند تا سالمند خواب راحت و آرامی داشته باشد. رعایت بهداشت و مراقبت از پوست سالمند درهنگام استفاده از پوشک، ضرورت دارد.
چه زمانی لازم است به پزشک، مراجعه کنیم؟
اگر مشکل شبادراری قبلاً وجود نداشته و بهطور ناگهانی در دوران سالمندی، ایجاد شده و ادامه یافته است، ممکن است دلیل آن، یک مشکل زمینه‌ای جدی‌تر باشد. بنابراین، لازم است برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
همچنین، اگر مشکل شبادراری در زندگی روزمره، اختلال ایجاد کرده و آسایش سالمند را سلب کرده است، بهتر است برای درمان آن به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
خدمات پناه
شما می‌توانید با ثبت درخواست ویزیت در منزل در سایت پناه، از خدمات پزشک در محل زندگی سالمند بهره‌مند شوید تا با بررسی منظم وضعیت سلامت جسمی و روحی-روانی سالمند، درمان بیماریهای زمینه‌ای و رفع عفونت‌های ادراری، تغییر یا کاهش دوز داروهای محرک مثانه و تجویز برخی داروها به درمان شبادراری سالمندان کمک کند و در مواردی که نیاز به مداخلات و درمان‌های خاص دارند، بیمار را به متخصصان مربوطه ارجاع دهد.
مشاوران و روانشناسان پناه نیز می‌توانند در جلسات ویزیت آنلاین، از طریق رفتاردرمانی، نحوه مدیریت مصرف مایعات، اجتناب از مصرف محرک‌های مثانه و اصلاح عادات دفع ادرار را به سالمندان آموزش دهند.
امکان ویزیت آنلاین توسط متخصص تغذیه برای جلوگیری از یبوست و مراجعه متخصصان فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی به منزل سالمند و آموزش تمرینات تقویت عضلات لگن فراهم شده است. همچنین، امکان تهیه پدهای محافظ تشک، توالت سیار و ابزار افزایش ارتفاع توالت نیز در سایت پناه فراهم است.
سخن پایانی
شبادراری سالمندان، می‌تواند زندگی روزمرۀ این عزیزان را مختل کند و باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس آنان شود. اکثر سالمندان، شبادراری را شرم‌آور می‌دانند و برای مخفی کردن آن، روابط اجتماعی خود را کاهش می‌دهند. مشکل شبادراری سالمند عزیزی که از او مراقبت می‌کنید، به‌احتمال زیاد، قابل رفع است. پس همین حالا برای درمان او اقدام کنید. در این مقاله، عوامل و راه‌های تشخیص، پیشگیری و درمان شب ادراری سالمندان را بررسی کردیم.
آیا درمان شب ادراری سالمندان، امکانپذیر است؟
بله در اغلب موارد، شبادراری سالمندان، بهطور کامل با شیوههای رفتاری، قابل درمان است. گاهی هم میتوان درکنار روشهای رفتاری از دارو برای تسریع درمان، استفاده کرد. درصورت مؤثر نبودن این درمانها میتوان از جراحی برای درمان شب ادراری سالمندان، استفاده کرد.
چه عواملی باعث شب ادراری سالمندان میشوند؟
مشکلات مثانه، ازجمله بیشفعالی مثانه و پایینبودن ظرفیت عملکردی مثانه؛ انسداد در مجاری ادراری بهواسطۀ عفونت ، سنگهای مجاری ادراری و سرطان مثانه یا پروستات؛ بیماریهای مغز و اعصاب مانند پارکینسون و آلزایمر؛ مشکلات روانشناختی مانند استرس و اضطراب؛ دیابت و اختلال تنفسی در خواب.
چه تغییراتی در سبک زندگی برای پیشگیری و درمان شب ادراری سالمندان، مفید هستند؟
عدم مصرف الکل، توقف مصرف مایعات، بهویژه قهوه و چای، پساز ساعت ۶ عصر، زمانبندی مشخص برای ادرارکردن در ساعات روز و پیش از خواب؛ تنظیم ساعت برای یکیدوبار بیدار شدن و رفتن به توالت در شب، جلوگیری از یبوست و انجام تمرینات ورزشی برای تقویت عضلات لگن.
