درمان زخم دهان سالمندان، یکی از موضوعات مهم بهداشت دهان و دندان و حفظ سلامتی و آسایش سالمندان است. در دوران سالمندی، احتمال ابتلابه بسیاری از بیماری‌های دهان افزایش می‌یابد که یکی از آن‌ها زخم دهان است. زخمهای دهان، اگرچه معمولاً خطرناک نیستند، اما بسیار دردناک و آزاردهنده‌اند و می‌توانند مانع خوردن آب و غذا و درنتیجه، سوءتغذیه یا کم‌آبی بدن سالمندان شوند و همچنین، در تکلم آن‌ها اختلال ایجاد کنند. این زخم‌ها می‌توانند به‌دلایل مختلفی مثل آسیب‌های ناشی از گازگرفتن گونه‌ها، نامتناسب‌بودن دندان مصنوعی، مسواک نامناسب یا حتی ابزار دندانپزشکی ایجاد شوند. برخی میکروب‌ها، عوارض برخی داروها، انواع بیماری‌ها و انواع سرطان نیز در ایجاد زخمهای دهانی نقش دارند. در این مقاله، هرآنچه را که باید درباره عوامل، علائم و عوارض زخم دهان سالمندان بدانید، بررسی می‌کنیم و به راه‌های پیشگیری و درمان آن اشاره خواهیم کرد. با ما بمانید!
زخم دهان چیست و چرا باید آن را در سالمندان، جدی گرفت؟
زخم دهان (Mouth Ulcer) یعنی آسیب‌دیدن یا ازبین‌رفتن مخاط قسمت‌های مختلف حفره دهان (کام، مخاط داخلی گونه‌ها، زبان، کف دهان، لبها، لثه‌ها و اطراف لوزه‌ها). زخم دهان در سالمندان، ممکن است درد و ناراحتی بیشتری ایجاد کند یا نشانه مشکل جدی‌تری باشد. با افزایش سن، به دلایل مختلف، ممکن است بهبود زخم دهان بیشتر طول بکشد؛ از جمله:
- کاهش توانایی مراقبت شخصی، به‌دلیل اختلالات شناختی یا عملکردی؛
- تضعیف سیستم ایمنی و ابتلابه بیماری‌های متعدد، به‌ویژه دیابت؛
- مصرف داروهای مختلف و عوارض جانبی آن‌ها؛
- تغییرات فیزیولوژیکی ناشی از افزایش سن در مخاط دهان و کاهش سرعت ترمیم.
زخمهای دهانی بسته به علت، اندازه و شدت آسیب، می‌توانند دردناک باشند و در غذاخوردن یا صحبت‌کردن سالمند اختلال ایجاد کنند؛ اما عمدتاً بی‌ضررند و خودبهخود ظرف چند روز بهبود مییابند.
عدم بهبودی زخمهای دهان می‌تواند نشانه سرطان دهان باشد و خصوصاً در افراد سیگاری باید جدی گرفته شود. سرطان دهان درصورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند کشنده باشد.
چرا زخم دهان رخ می‌دهد؟
یکی از دلایل اصلی زخم دهان سالمندان، خشکی دهان است که در سالمندی تقریباً عادی‌ست و عواملی مثل مصرف داروها و برخی بیماری‌ها می‌توانند آن را تشدید کنند. خشکی دهان به‌خودی خود خطرناک نیست، اما درصورت ابتلابه آن، باید درمان زخم دهان سالمندان جدی گرفته شود؛ زیرا بدون اثرات پاک‌کننده و لغزنده‌کننده بزاق، احتمال عفونت‌های دهانی و اصطکاک بین دندان‌ها (طبیعی یا مصنوعی) و مخاط دهان افزایش می‌یابد.
عوامل دیگر زخم دهان، عبارتند از:
- آسیب‌دیدگی مخاط دهان؛
- زخمهای آفتی؛
- عفونت میکروبی؛
- بدخیمی (سرطان دهان)؛
- انواع بیماری‌ها؛
- عوارض داروها، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی؛
- مصرف توتون و تنباکو؛
- سوءتغذیه.
زخم دهان ناشی از آسیب‌دیدگی
زخمهای ناشی از آسیب‌دیدگی معمولاً شفافند و حاشیه برجسته و سفت ندارند. انواع مختلف این زخم‌ها براساس عامل ایجادکننده، عبارتند از:
| عامل آسیب‌دیدگی | نمونه‌ها | |
| آسیب فیزیکی | + زخم مزمن | + دندان مصنوعی نامتناسب + تحریک مخاط دهان با لبه‌های تیز دندان‌های شکسته |
| + زخم تصادفی | + مسواک‌زدن نادرست + اقدامات دندانپزشکی + گازگرفتن زبان و مخاط داخلی لب یا گونه‌ها + خراشیدگی مخاط دهان با اشیاء خارجی، مثل غذاهای خشک | |
| سوختگی با حرارت | + غذا یا نوشیدنی داغ | |
| سوختگی با مواد شیمیایی | + داروهایی مانند آسپرین + برخی محصولات تمیزکننده دندان مصنوعی یا دهانشویهها + برخی مواد دندانپزشکی + سیر | |
زخم دندان مصنوعی
رایج‌ترین زخم ناشی از آسیب فیزیکی در سالمندان، زخم ایجادشده توسط دندان مصنوعی نامتناسب است. حدود نیمی از سالمندانی که دست‌دندان کامل دارند، زخم دندان مصنوعی را تجربه می‌کنند.
زخمهای مزمن دندان مصنوعی، باعث آسیب موقت یا دائمی، به‌ویژه در بافت لثه‌ها می‌شوند.
دندان مصنوعی در دو صورت باعث ایجاد زخم دهان میشود:
- دندان مصنوعی جدید که سالمند هنوز به آن عادت نکرده یا به‌دلیل التهاب پس‌از کشیده‌شدن دندان‌ها هنوز در جای خود قرار نمی‌گیرد؛
- دندان مصنوعی قدیمی که خراب شده یا به‌دلیل کوچک‌ترشدن تدریجی استخوان فک، دیگر متناسب با دهان سالمند نیست.
انواع زخمهای ناشی از دندان مصنوعی که نیاز به درمان زخم دهان سالمندان دارند، عبارتند از:
| زخم فشاری روی لثه | زخم ناشی از اصطکاک | زخم گوشه لب |
| ناشی از فشار مداوم دندان مصنوعی نامتناسب روی لثه یا مخاط دهان | ناشی از تکان‌خوردن و اصطکاک دندان مصنوعی با لثه یا مخاط دهان | ناشی از کشیدگی پوست، به‌دلیل فاصله‌افتادن بین ازدست‌دادن دندان و تهیه دندان مصنوعی |
| تشدید زخم با استفاده مداوم (خصوصاً اگر دندان مصنوعی شب‌ها از دهان خارج نشود) | تشدید زخم با جویدن غذاهای سفت، دندان‌قروچه و خشکی دهان | تشدید زخم با عفونت قارچی و فقر آهن یا کمبود ویتامین B |
نادیده‌گرفتن علائم اولیه زخم و عدم درمان زخم دهان سالمندان، می‌تواند باعث عفونت یا تشدید آسیب شود. علائم رایج زخم دندان مصنوعی عبارتند از:
- قرمزی و تورم؛
- احساس سوزش و درد هنگام غذاخوردن یا صحبت‌کردن؛
- زخم قابل مشاهده؛
- خونریزی؛
- لکه‌های سفید (نشانه عفونت).
روش‌های درمان زخم دندان مصنوعی
برخی از راهکارهای درمان زخم دندان مصنوعی، عبارتند از:
- تعمیر یا تنظیم دندان مصنوعی: اگر دندان مصنوعی جدید، پس‌از چند هفته هنوز باعث ایجاد زخم میشود یا دندان مصنوعی قدیمی به‌تازگی اذیت می‌کند، دندانپزشک می‌تواند با تنظیم آن، فشار وارده بر لثه‌ها را کاهش دهد؛
- داروهای موضعی: پماد، ژل یا اسپری کورتیکواستروئیدی (فلوسینونید) برای کاهش التهاب؛
- داروی خوراکی: داروهای ضدقارچ (نیستاتین) یا آنتی‌بیوتیک (تتراسایکلین) درصورت عفونت زخم.
- ایمپلنت: اگر مشکل سالمند با هیچ‌یک از درمان‌های فوق رفع نشد یا به‌طور مرتب به‌دلیل تحلیل مکرر استخوان و لثه، تکرار شد، شاید بهترین راه، استفاده از ایمپلنت (دندان مصنوعی ثابت) باشد که سالمند دیگر با مشکل تکان‌خوردن دندان و زخم ناشی از آن مواجه نشود.
از مصرف خودسرانه دارو بپرهیزید. اگر عفونت قارچی داشته باشید، مصرف آنتی‌بیوتیک آن را تشدید خواهد کرد.
زمان بهبودی زخم دندان مصنوعی به شدتِ زخم، علت ایجاد آن، میزان رعایت بهداشت، سلامت عمومی و رژیم غذایی سالمند بستگی دارد. معمولاً زخمهای کوچک، خودبهخود درعرض چند روز تا ۱ هفته و زخمهای شدید یا عفونی با درمان، ظرف ۱ تا ۲ هفته بهبود مییابند.
پیشگیری از زخم دندان مصنوعی
اقدامات زیر برای پیشگیری از زخم دندان مصنوعی مفیدند:
- شروع استفاده از دندان مصنوعی جدید با دوره‌های کوتاه چندساعته و افزایش تدریجی مدت‌زمان استفاده؛
- خودداری از مصرف غذاهای سفت، چسبناک و خشک؛
- جلوگیری از خشکی دهان با مصرف آب کافی و آبکشی مرتب دهان؛
- استفاده از مسواک نرم برای تمیزکردن لثه‌ها و زبان؛
- خارج‌کردن دندان مصنوعی از دهان درهنگام خواب و جلوگیری از خشک‌شدن آن با قراردادن در محلول تمیزکننده یا آب؛
- شستشوی دندان مصنوعی پیش‌از قراردادن مجدد در دهان با مسواک نرم، خمیردندان ملایم و آب ولرم؛
- استفاده از چسب دندان مصنوعی برای تثبیت و کاهش حرکت آن؛
- مراجعه مرتب به دندانپزشک برای اطمینان از متناسب و سالم‌بودن دندان مصنوعی و اقدام به‌موقع برای درمان زخم دهان سالمندان.
زخم آفتی عودکننده (آفت)
حدود ۲۰ درصد مردم دچار آفت می‌شوند که معمولاً خودبهخود بهبود می‌یابد؛ اما هرچندوقت یک‌بار عود می‌کند. شیوع و شدت آفت در سالمندان کاهش می‌یابد. اما همچنان احتمال ابتلا وجود دارد.
آفت برخلاف تبخال، فقط داخل دهان ایجاد میشود.
عامل اصلی آفت مشخص نیست؛ اما برخی از عوامل محرک آن عبارتند از:
- خشکی دهان؛
- کمبود ویتامین‌های B، روی و آهن؛
- حساسیت به برخی مواد غذایی، از جمله انواع ادویه؛
- تضعیف سیستم ایمنی؛
- استرس و خستگی؛
- ترک ناگهانی سیگار؛
- سابقه خانوادگی (وراثت یا عوامل محیطی مشترک مثل غذاها یا واکنش‌های حساسیتی مشابه).
وسط زخمهای آفتی، سفید یا خاکستری مایل‌به زرد و حاشیه آن‌ها قرمز و دارای مرز واضح است. ممکن است زخم یا اطراف آن برجسته و ناهموار باشند. آفت معمولاً به‌غیر از زخم علامتی ندارد؛ اما به‌ندرت با تب، بی‌حالی و تورم غدد لنفاوی همراه میشود.
انواع زخمهای آفتی
زخمهای آفتی به ۳ نوع تقسیم می‌شوند:
| نوع آفت | آفت مینور | آفت ماژور | آفت هرپتی‌فرم |
| میزان شیوع | شایع‌ترین (حدود ۸۰ درصد موارد) | شیوع کمتر (۱۰ تا ۱۵ درصد موارد) | شیوع خیلی کم (۵ تا ۱۰ درصد موارد) |
| مشخصات | ۱. زخم کوچک ۲. قطر متوسط نیم سانتی‌متر ۳. بیضی‌شکل و سطحی ۴. احتمال ۴ تا ۶ زخم همزمان ۵. وسط زخم، سفید یاخاکستری مایل‌به زرد ۶. حاشیه قرمزرنگ و کمی برجسته | ۱. زخم بزرگ‌تر و شدیدتر از آفت مینور ۲. قطر متوسط بیش‌از ۱ سانتی‌متر ۳. گرد؛ عمیق‌تر از آفت مینور ۴. احتمال چسبیدن چند زخم به هم و ایجاد یک زخم بی‌شکل ۵. به‌شدت دردناک | ۱. خوشه‌ای از ۱۰ تا ۱۰۰ زخم خیلی ریز ۲. قطر متوسط دو و نیم میلی‌متر ۳. شکل مشخصی ندارد ۴. گاهی از به‌هم‌چسبیدن زخم‌ها یک زخم خیلی بزرگ تشکیل میشود ۵. به‌شدت دردناک و عودکننده |
| زمان و نحوه بهبودی | + زمان بهبودی: ۱۰ تا ۱۴ روز + بدون نیاز به درمان و اِسکار (جای زخم) | + زمان بهبودی: ۲ تا ۶ هفته + احتمال نیاز به درمان و ایجاد اِسکار | + زمان بهبودی: ۱ یا نهایتاً ۲ هفته + احتمال نیاز به درمان؛ بدون اِسکار |
| محل زخم | + فقط مخاط نرم و متحرک دهان + مخاط داخل گونه‌ها و لب + اطراف زبان، کف دهان و پایه لثه + کام نرم و اطراف لوزه‌ها | + مخاط نرم و متحرک دهان + نقاط کراتینیزه (سخت) دهان + لثه‌ها + کام سخت | +مخاط نرم و متحرک دهان + نقاط کراتینیزه دهان + لثه‌ها + کام سخت |
آفت هرپتی‌فرم یا شبه‌تبخال در میان سالمندان، بیشتر از جوانان و بیش‌از انواع دیگر آفت دیده میشود و نیاز به درمان زخم دهان سالمندان دارد. نام هرپتی‌فرم به‌دلیل شباهت ظاهری با تبخال، انتخاب شده و ربطی به ویروس هرپس‌سیمپلکس ندارد.
روش‌های درمان آفت
آفت درمان قطعی ندارد (نمی‌توان مانع عودکردن آن شد). درمان زخمهای بزرگ ماندگار یا خیلی دردناک بر کمک به بهبود زخم، کاهش التهاب، تسکین موقت درد و کاهش احتمال عفونت متمرکز است:
- انواع دهانشویه: حاوی استروئید (دگزامتازون) برای کاهش التهاب؛ بی‌حس‌کننده (لیدوکائین) برای کاهش درد یا ضدعفونی‌کننده (کلرهگزیدین ۱۲ درصد) برای کاهش احتمال عفونت؛
- داروهای موضعی: حاوی کورتون (فلوسینونید) یا ضدالتهاب غیراستروئیدی (بنزیدامین) برای کاهش التهاب؛ بی‌حس‌کننده (بنزوکائین) برای کاهش درد یا ضدعفونی‌کننده (پراکسیدهیدروژن) برای کاهش احتمال عفونت؛
- داروهای خوراکی:
- سوکرالفات (در اصل داروی زخم روده) برای پوشش زخم و محافظت از آسیب بیشتر؛
- کُلشی‌سین (دراصل، داروی نقرس) برای کاهش التهاب؛
- داروهای استروئیدی (پردنیزولون) برای کاهش التهاب (به‌دلیل عوارض جانبی برای سالمندان، فقط در زخمهای شدید که به درمان‌های دیگر پاسخ ندهند، به‌کارمی‌روند)؛
- آنتی بیوتیک‌ها (تتراسایکلین) برای درمان زخمهای عفونی؛
- مکمل‌ها: برای جبران کمبود فولیک‌اسید و سایر ویتامین‌های گروه B، آهن و روی؛
- تزریق کورتون به داخل زخم: در زخمهای خیلی شدید و عودکننده؛
- سوزاندن زخم‌ها: در زخمهای مقاوم، استفاده از ابزار یا ماده شیمیایی برای سوزاندن، تراشیدن یا تخریب بافت زخم؛
- ازبین‌بردن زخم با لیزر.
پیشگیری از زخم آفتی
می‌توان با رعایت نکات زیر، دفعات عود آفت را کاهش داد:
- اجتناب از غذاهای حساسیت‌زا و محرک، مثل آجیل، چیپس، ادویه‌ها، غذاهای شور و میوه‌های اسیدی، مثل پرتقال؛
- رعایت بهداشت دهان؛ استفاده از مسواک نرم برای جلوگیری از تحریک مخاط دهان، خمیردندان و دهانشویه فاقد سدیم‌لوریل‌سولفات؛
- درمان بیماری‌های زمینه‌ای؛
- ویزیت منظم توسط دندانپزشک؛
- کاهش استرس با مدیتیشن و تکنیک‌های تن‌آرامی.
زخم دهان ناشی از عفونت و آلودگی میکروبی
عوامل مختلف بیماری‌زا می‌توانند باعث ایجاد زخم و لزوم درمان زخم دهان سالمندان شوند:
- ویروس‌ها: هرپس‌سیمپلکس (عامل تبخال)؛ واریسلا زوستر (عامل آبله‌مرغان یا زونا) که هردو می‌توانند باعث ایجاد ضایعات دهانی شوند. سایر ویروس‌ها به‌ندرت سالمندان را دچار می‌کنند؛
- باکتری‌ها: باکتری‌هایی مثل استرپتوکوک و استافیلوکوک باعث عفونت ثانویه (عفونی‌شدن زخم‌ها) می‌شوند؛ فوزوباکتریوم و اسپیروکت (در ژنژویت حاد زخمی نکروزان نقش دارد)؛
- قارچ‌ها: قارچ‌هایی مانند کاندیدیا باعث عفونت ثانویه می‌شوند. عفونت مستقیم با سایر انواع قارچ، بسیار نادر است؛
- انگل‌ها: خانواده‌ای از آغازیان به‌نام لیشمانیا (عامل بیماری لیشمانیوز که با نیش پشه خاکی منتقل میشود).
تبخال، شایع‌ترین بیماری دهان
حدود ۶۵ درصد افراد، حتی بدون تجربه تبخال، ویروس هرپس‌سیمپلکس را دارند. معمولاً ویروس در کودکی وارد بدن میشود و در بدن می‌ماند و گاهی تحت‌تأثیر عوامل محرک زیر فعال میشود:
- تب؛
- بیماری؛
- تغییرات سیستم ایمنی؛
- خستگی شدید؛
- استرس؛
- قرارگرفتن طولانیمدت درمعرض آفتاب،
تبخال معمولاً رو و اطراف لب ظاهر میشود. اما گاهی در داخل دهان (معمولاً کام) نیز دیده میشود. گاهی ویروس هرپس‌سیمپلکس باعث ژنژیواستوماتیت میشود که ترکیبی از ژنژویت (بیماری لثه) و التهاب دهان است. تبخال داخل دهان و ژنژیواستوماتیت، فقط ممکن است سالمندان را به ضعف ایمنی مبتلا کند.
علائم تبخال
معمولاً پیش‌از ایجاد تبخال، در موضع زخم، احساس سوزش، خارش، درد و سوزن‌سوزن‌شدن وجود دارد و ۱ تا ۲ روز بعد، چند تاول ریز دردناک و پر از مایع ایجاد میشود که به‌سرعت سر باز کرده و زخمهای کوچک، گرد و دردناکی با حاشیه‌های ناهموار تشکیل می‌دهند و اغلب با هم ترکیب شده و زخمهای بزرگ و نامنظم را ایجاد می‌کنند.
زخم تبخال، معمولاً قرمز، زرد یا خاکستری است و پس‌از چند روز خشک و پوسته‌پوسته میشود. معمولاً زخم‌ها در همان مکان زخم قبلی تشکیل می‌شوند و علامت دیگری ندارند. اما گاهی ممکن است با تب، تورم غدد لنفاوی و احساس خستگی همراه شوند.
درمان تبخال
هیچ درمانی نمی‌تواند ویروس هرپس‌سیمپلکس را از بدن خارج کند. درمان زخم دهان سالمندان بر کاهش علائم، کوتاه‌ترکردن دوره بهبودی، افزایش زمان بین دوره‌های عود زخم و کاهش عوارض بیماری متمرکز است. تبخال ملایم معمولاً ظرف ۱ یا ۲ هفته خود به خود بهبود می‌یابد.
درمان‌های رایج تبخال، عبارتند از:
- داروهای موضعی: کرم‌های محتوی ضدویروس‌ها (فامسیکلوویر، پنسیکلوویر) برای تسریع بهبود زخم و به‌تأخیرانداختن دوره بعدی عود تبخال یا انواع خاص الکل (دوکونازول) برای خشک‌کردن زخم و جلوگیری از انتشار آن به سایر نواحی پوست؛ مرطوب‌کننده و ضدآفتاب برای پوشاندن و نرم‌کردن زخم؛
- داروهای خوراکی:
- ضدویروس‌ها (آسیکلوویر، والاسیکلوویر، فامسیکلوویر، پنسیکلوویر) برای تبخال خیلی شدید یا مکرر (بیش‌از ۹ بار در سال) و کسانی که احتمال ایجاد عوارض تبخال در آن‌ها بالاست؛
- مکمل‌ها: اسیدآمینه ال-لیزین و ویتامین‌های C، E و B12؛
- ضدویروس تزریقی: برای زخمهای حاد.
عوارض تبخال
ممکن است تبخال در برخی افرا، عوارضی داشته باشد:
- عود مکرر زخم‌ها و مستمرشدن آن‌ها؛
- عفونت زخم‌ها؛
- گسترش زخم‌ها به سایر نقاط بدن، مانند انگشتان دست و چشم‌ها (می‌تواند باعث نابینایی شود) یا پخش شدن‌آن در سراسر بدن.
بیماری‌های زیر احتمال ایجاد عوارض را افزایش می‌دهند:
- اِچ‌آی‌وی؛
- اگزما؛
- سرطان (شیمی‌درمانی)؛
- پیوند عضو.
پیشگیری از عود تبخال
اقدامات زیر به پیشگیری از عود تبخال کمک می‌کنند:
- استفاده از ضدآفتاب در محل همیشگی زخم؛
- مدیریت استرس با مدیتیشن و تکنیک‌های تن‌آرامی؛
- مصرف پیشگیرانه داروهای ضدویروس با مشورت پزشک.
زخم دهان ناشی از سرطان دهان
سرطان دهان می‌تواند ابتدا به‌صورت زخم دهان ظاهر شود. این زخم‌ها معمولاً منفرد و بدون درد هستند و برای مدت طولانی بدون هیچ علت مشخص دوام می‌آورند. هر زخمی که بیش از سه هفته طول بکشد، مستلزم بررسی و درمان زخم دهان سالمندان توسط پزشک یا دندانپزشک است. زخمهای سرطانی معمولاً رو یا زیر زبان ظاهر می‌شوند، اما گاهی سایر نقاط دهان را نیز درگیر می‌کنند.
مردان بیشتر از زنان به سرطان دهان مبتلا می‌شوند و سالمندان درمعرض خطر بیشتری هستند. سرطان دهان معمولاً با مصرف زیاد سیگار و الکل مرتبط است و مصرف هر دو، احتمال ابتلا را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
علائم هشداردهنده سرطان دهان
علائم هشدار سرطان (اگر بهبود نیابند) عبارتند از:
- زخم، التهاب، درد، حساسیت یا بی‌حسی در دهان یا لبها؛
- لکه‌های قرمز یا سفید روی لثه، زبان یا مخاط دهان؛
- توده، بافت ضخیم‌شده، لکه، مخاط پوسته‌دار یا ناحیه ناهموار؛
- مشکل در جویدن، بلعیدن، صحبت‌کردن یا حرکت‌دادن زبان یا فک؛
- تغییر در نحوه قرارگرفتن دندان‌ها هنگام بستن دهان؛
- لق‌شدن دندان‌ها یا شل‌شدن دندان مصنوعی؛
- احساس گیرکردن چیزی در گلو؛
- خشن‌شدن یا تغییر صدا.
انواع سرطان دهان
سرطان‌های دهان بسته‌به محل ایجاد به دو گروه تقسیم می‌شوند:
| سرطان حفره دهان | سرطان گلو |
| + دو سوم جلوی زبان، کف دهان، لبها، مخاط داخلی گونه‌ها + کام سخت، دندان‌ها، لثه‌ها | + یک سوم عقبی زبان (پایه زبان) و نقطه اتصال آن به کف دهان + کام نرم، حلق و لوزه‌ها |
پیشگیری از سرطان دهان
با اقدامات زیر خطر ابتلابه سرطان دهان را کاهش دهید:
- پرهیز از مصرف الکل و تنباکو (سیگار، سیگار الکترونیک، پیپ، قلیان و تنباکوی جویدنی)؛
- واکسن HPV برای جلوگیری از ابتلابه ویروس پاپیلومای انسانی که می‌تواند باعث سرطان دهان و گلو شود؛
- جدی‌گرفتن درمان زخم دهان سالمندان.
زخم دهان ناشی از بیماری‌ها
طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها می‌توانند باعث ایجاد زخمهای دهان شوند:
- برخی بیماری‌های خاص دهان: ژنژویت زخمی، سیالومتاپلازی، زخم ائوزینوفیلیک؛
- بیماری‌های عفونی: اِچ‌آی‌وی، سل، سیفلیس؛
- بیماری‌های مزمن: نارسایی مزمن کلیه، دیابت؛
- بیماری‌های خونی: کم‌خونی، لوسمی؛
- بیماری‌های گوارشی: بیماری سلیاک، بیماری کرون؛
- بیماری‌های پوستی: لیکن‌پلان، پمفیگوس ولگاریس، درماتیت هرپتی‌فرم؛
- بیماری‌های خودایمنی: لوپوس اریتماتوز، آرتریت واکنشی، سندرم بهجت.
زخمهای ناشی از بیماری‌های خودایمنی، معمولاً مزمن هستند و درمان را سخت‌‌تر می‌کنند.
زخمهای دهان ناشی از سایر دلایل
برخی دیگر از دلایل زخم دهان، عبارتند از:
- انواع داروها
| دسته دارو | نام دارو | بیماری |
| سرکوب‌کننده سیستم ایمنی | متوترکسات | اختلالات خود ایمنی، مانند آرتریت روماتوئید |
| استخوان‌ساز | آلندرونیت | پوکی استخوان |
| بازکننده عروق | نیکوراندیل | آنژین صدری |
| هورمونی | پروپیل تیوراسیل | پرکاری تیروئید |
| ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی | ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین | التهاب |
| آنتی‌بیوتیک‌ها | آموکسی‌سیلین و آمپی‌سیلین | عفونت |
| داروهای ضدصرع | فنی‌توئین | صرع و غش |
| کاهش‌دهنده قند خون | لیناگلیپتین | دیابت |
- پرتودرمانی و داروهای شیمی‌درمانی، مستلزم اقدام ویژه برای درمان زخم دهان سالمندان هستند؛
- مصرف تنباکو: به‌ویژه پیپ باعث ترک‌خوردن کام میشود و غدد بزاقی را برجسته، قرمز و متورم می‌کند. همچنین، مصرف تنباکو باعث قرارگرفتن درمعرض محرک‌ها، سموم و مواد سرطان‌زا میشود و ممکن است خشکی مخاط، دما و اسیدیته دهان را افزایش و مقاومت در برابر عفونت‌ها را کاهش دهد.
- سوءتغذیه یا سوءجذبمی‌توانند با کاهش مواد مُغذی مانند آهن، روی و ویتامین‌های B باعث ایجاد زخم دهان شوند.
- حساسیتبه مواد غذایی (شکلات، قهوه، گوجه‌فرنگی، توت‌فرنگی، تخم‌مرغ، پنیر، آجیل، غذاهای تند، شور یا ترش)؛ مواد نگهدارنده و سایر مواد دهانشویهها یا خمیردندان‌ها و برخی داروها می‌تواند باعث زخم دهان شود.
آیا زخم دهان مُسری است؟
زخم دهان فقط در عفونت‌های ویروسی تبخال و زونا از زمان احساس اولین علائم (خارش پیش‌از تاول) تا زمان بهبود کامل، به‌شدت مُسری است. با رعایت موارد زیر، مانع انتقال آن به دیگران شوید:
- شستشوی مرتب دست‌ها؛
- اجتناب از لمس زخم؛
- استفاده‌نکردن از وسایل مشترک (مثل حوله و لیوان)؛
- اجتناب از تماس مستقیم با دیگران.
تشخیص زخم دهان سالمندان
معمولاً تشخیص نوع زخم برای پزشک یا دندانپزشک راحت است؛ اما گاهی بررسی عواملی مانند کمبود آهن، مستلزم آزمایش خون است. اگر دلیلی برای زخم‌ها پیدا نشود، ممکن است نمونه‌برداری برای بررسی احتمال سرطان دهان لازم باشد.
درمان‌های خانگی زخم دهان
اگر زخم‌ها شدید یا عفونی نباشند، می‌توان برای درمان آن‌ها از مواد طبیعی استفاده کرد:
| ماده طبیعی | خواص | دستورالعمل |
| نمک | + ضدعفونی‌کننده؛ + ضدالتهاب؛ + مُسکن | 2 تا ۳ بار در روز قرقره شود |
| چای | ||
| چای بابونه | ||
| آب انار | ||
| روغن نارگیل | + ضدعفونی‌کننده؛ + ضدالتهاب | ۲ تا ۳ بار در روز در دهان چرخانده شود |
| ماست | + ضدعفونی‌کننده؛ + پروبیوتیک | |
| عسل | + ضدعفونی‌کننده؛ + ضدالتهاب؛ + جلوگیری از عود مجدد | 2 تا ۳ بار در روز با گوش‌پاک‌کن روی زخم مالیده شده و پس‌از ۱۵ دقیقه با آب ولرم شسته شود |
| آلوئه‌ورا | + ضدعفونی‌کننده؛ + ضدالتهاب؛ + مُسکن | |
| روغن میخک | ||
| روغن مریم‌گلی (تبخال) | ||
| شیر منیزی | + خنثی‌کننده اسید دهان | |
| جوش‌شیرین | + ضدالتهاب؛ + خنثی‌کننده اسید دهان | با چند قطره آب خمیر شود و ۲ تا ۳ بار در روز روی زخم گذاشته شده و پس‌از ۱۵ دقیقه با آب ولرم شسته شود |
| زاج سفید | + قابض؛ + خشک‌کننده | |
| زردچوبه | + ضدعفونی‌کننده؛ + ضدالتهاب؛ + مُسکن | |
| یخ | + مُسکن | یخ را روی زخم بگذارید تا به‌آرامی آب شود |
| کمپرس سرد یا گرم برای تبخال؛ تمیزکردن مرتب دهان؛ آب‌کشیدن مرتب دهان و نوشیدن مایعات فراوان | ||
رژیم غذایی برای پیشگیری و درمان زخم دهان سالمندان
آنچه سالمندان می‌خورند، بر سلامت دهان آن‌ها تأثیر می‌گذارد. برخی باید و نبایدهای تغذیه‌ای در مشکلات دهان، عبارتند از:
| مشکل دهان | غذاهای مفید | غذاهای مُضر |
| دندان مصنوعی | + غذاهای نرم، مثل پوره سیب‌زمینی + غذاهای آبکی، مثل آش، سوپ +غذاهای کاملاً پخته، پلوی نرم + میوه‌های نرم و رسیده، لبنیات | + غذاهای سخت، مثل یخ، آبنبات + غذاهای چسبناک، مثل آدامس، تافی + غذاهای خشک و تُرد، مثل چیپس + غذاهای سفت و گاززدنی، مثل سیب درسته |
| زخم دهان | + غذاهای ملایم و کم‌ادویه با دمای اتاق + غذاهای کاملاً پخته، نرم و آبکی + پروتئین و غذای پرکالری، مثل گوشت و سیب‌زمینی + غذاهای غنی از ویتامین و املاح، مثل میوه و سبزیجات | + غذاهای تند و شور + غذاهای اسیدی، مانند ترشی، مرکبات، الکل، نوشابه گازدار + غذاهای خشک و تُرد + غذاها و نوشیدنی‌های خیلی داغ یا سرد |
| خشکی دهان | + آب فراوان + آدامس یا آبنبات بدون قند + غذاهای ملایم و آبکی | + الکل و تنباکو + نوشیدنی‌های حاوی کافئین، مانند کولا، قهوه، چای + غذاهای تُند، شور یا خشک |
نقش مراقبین در پیشگیری و درمان زخمهای دهان سالمندان
حفظ بهداشت دهان و دندان، برای همه و از جمله سالمندانی که قادر به مراقبت از خود نیستند، مهم است. اگر از سالمند عزیزی مراقبت می‌کنید:
- اگر دندان طبیعی دارد، به‌طور مرتب برایش مسواک بزنید و نخ‌دندان بکشید؛
- دندان مصنوعی را بعد هر وعده غذایی با آب و روزی یک‌بار با خمیردندان بشویید و قبل خواب، از دهان سالمند خارج کرده و در آب بگذارید؛
- با دهانشویه بدون الکل و حاوی کلرهگزیدین، جرعه‌جرعه نوشاندن آب و آب‌کشیدن دهان سالمند به رفع مشکل خشکی دهان کمک کنید؛
- مصرف تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین را کاهش و مصرف میوه‌ها، سبزیجات و آب را افزایش دهید؛
- علائم زخمهای دهان را بشناسید. ویزیت مرتب دندانپزشکی را فراموش نکنید.
چه زمانی باید برای درمان زخم دهان به پزشک مراجعه کرد؟
اگر سالمند سیگار می‌کشد یا الکل مصرف می‌کند، بهتر است برای بررسی دقیق زخم و درمان زخم دهان سالمندان به دندانپزشک یا پزشک مراجعه کنید:
- زخمهای بیش‌از حد بزرگ یا دردناک؛
- اختلال در فعالیت‌های روزانه، مانند غذاخوردن، حرف‌زدن و مسواک‌زدن؛
- زخمهای بخش عقبی کام، نزدیک به گلو؛
- زخم‌هایی که پس‌از ۲ هفته بهبود نمی‌یابند یا خیلی زودبه‌زود عود می‌کنند و پیش‌از بهبود آن‌ها زخم جدید ایجاد میشود؛
- زخم‌هایی (به‌غیر از تبخال) که به بخش بیرونی لبها گسترش مییابند؛
- همراهی زخم‌ها با تب شدید.
خدمات پناه
بررسی منظم تاریخچه پزشکی، درمان بیماری‌های زمینه‌ای و کنترل داروهای مصرفی، نقش مهمی در پیشگیری و درمان زخمهای دهان سالمندان دارد. شما می‌توانید با ثبت‌نام و پُرکردن فرم تاریخچه پزشکی بیمار در سایت پناه و درخواست ویزیت در منزل یا ویزیت آنلاین دوره‌ای توسط پزشک، از سلامت عزیز سالمندتان اطمینان یابید.
پرستاران حاذق پناه، می‌توانند با ارائه خدمات مراقبت در منزل، به شما در زمینه کنترل مشکلاتی مانند فشارخون و دیابت، تنظیم رژیم غذایی و دارویی سالمند و حفظ بهداشت دهان و دندان او کمک کنند. همچنین می‌توانید رژیم غذایی متناسب با وضعیت دهان و دندان سالمندان را به‌طور آنلاین از متخصصان تغذیه پناه دریافت کنید. امکان انجام برخی اقدامات محدود دندانپزشکی مانند ترمیم دندان مصنوعی شکسته، قالب‌گیری و ساخت دندان مصنوعی در منزل سالمند نیز از درگاه سایت پناه فراهم شده است.
سخن پایانی
سالمندان به‌دلیل روند پیری فیزیولوژیک بافت‌های بدن و از جمله دهان و ضعف سیستم ایمنی، بیشتر درمعرض عوارض زخمهای دهان و ابتلابه سرطان دهان قرار دارند و درد و ناراحتی بیشتری را نیز متحمل می‌شوند. بنابراین اقدام به‌موقع برای درمان زخم دهان سالمندان اهمیت زیادی دارد. در این مقاله به بررسی کامل این موضوع پرداختیم. کارشناسان پناه در هر لحظه از شبانه‌روز آماده پاسخگویی به سوالات شما هستند. در صورتی که با سوالی مواجه هستید، کافی است از بخش دیدگاه‌ها سوالات خود را با سایر دوستانتان به اشتراک بگذارید.
دلیل اصلی آفت چیست؟
دلیل قطعی مشخص نیست؛ اما ممکن است از نقص سیستم ایمنی، نوعی واکنش حساسیتی یا کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ناشی شود.
آیا آفت و تبخال یکی هستند؟
خیر! آفت داخل دهان ایجاد میشود و دلیل آن مشخص نیست. تبخال معمولاً روی لبها ایجاد میشود و عامل ویروسی دارد.
آیا زخم دهان سالمندان حتماً باید درمان شود؟
بله!اغلب زخمهای دهان خودبهخود بهبود مییابند؛ اما در سالمندان، احتمال سرطانیبودن یا سرطانیبودن زخمهای طولانیمدت زیاد است و باید بررسی و درمان شود.
