راهکارهای مؤثر برای درمان بیقراری سالمندان: بهبود کیفیت زندگی در سنین بالا
در این مقاله، به بررسی علائم و عوامل بیقراری، راه‌های درمان بیقراری سالمندان و راهکارهای مدیریت علائم بیقراری سالمندان بپردازیم.
درمان بیقراری سالمندان، اهمیت زیادی برای حفظ آرامش روانی و جسمی و سلامت عمومی این عزیزان دارد. اگر فکر می‌کنید شما یا سالمند عزیزی که از او مراقبت می‌کنید، بیش‌از حدّ معمول بی‌قرار هستید و متوجه نمی‌شوید که دلیل آن چیست، باید بدانید که بیقراری در سالمندان، یک مشکل رایج و معمولاً پاسخ طبیعی بدن به کیفیت زندگی است؛ اما گاهی‌اوقات، می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای باشد. راه‌های مختلفی برای درمان بیقراری سالمندان یا مدیریت این مشکل، وجود دارد. تحت هر شرایطی، بهتر است ذهن و بدن یک سالمند، همیشه آرام باشند. بنابراین، با ما همراه باشید تا در این مقاله، به بررسی علائم و عوامل بیقراری، راه‌های درمان بیقراری سالمندان و راهکارهای مدیریت علائم بیقراری سالمندان بپردازیم.
بیقراری سالمندان چیست؟
بیقراری (Restlessness) حالتی است که باعث می‌شود فرد سالمند، نتواند آرام باشد و استراحت کند.
بیقراری، انواع مختلفی دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از بیقراری روانی-حرکتی (Agitation) و بیقراری حرکتی (Akathisia).
- بیقراری روانی-حرکتی، عبارت است از هیجانات ناشی‌از عصبی‌شدن که به‌شکل میل درونی به حرکت مداوم و بی‌هدف، تکان‌دادن دست و پا، قدم‌زدن سریع، تغییر مکان، غلت‌زدن در رختخواب و حتی خروج بی‌هدف از منزل، بروز می‌یابد.
- بیقراری حرکتی، یک اختلال حرکتی است که به‌شکل حرکت مداوم اعضای بدن، خصوصاً پایین‌تنه و ناتوانی از ماندن در یک وضعیت، ظاهر می‌شود.
عامل ایجاد بیقراری در سالمندان، هنوز به‌خوبی مشخص نشده است؛ اما به‌طور کلی، عواملی چندوجهی شامل ژنتیک، بیماریهای جسمی، تغییرات مغز، نیازهای برآورده‌نشده و درد درمان‌نشده، در ایجاد آن نقش دارند.
باوجودی‌که نمی‌توان همۀ موارد بیقراری سالمندان را به آلزایمر نسبت داد، اما این بیماری از شایع‌ترین دلایل بیقراری مداوم است. بیقراری (به‌ویژه بیقراری روانی-حرکتی)، در سالمندان مبتلا به آلزایمر، رواج زیادی دارد و حدود ۸۰درصد این سالمندان که با علائم عصبی-روانی، به پزشک مراجعه می‌کنند، از آن رنج می‌برند.
سالمندان مبتلا به زوال عقل، ممکن است به‌دلیل کاهش مهارت‌های ارتباطی، در پاسخ به مجموعه‌ای از عوامل زمینه‌ای که به‌راحتی قابل تشخیص نیستند و به‌واسطۀ ناامیدی ناشی‌از عدم رفع این عوامل، نشانه‌های بیقراری را بروز دهند.
چرا درمان بیقراری سالمندان، اهمیت دارد؟
بیقراری، اگر زیاد تکرار شود یا با مشکلات دیگری مثل استرس همراه باشد، علاوه بر ایجاد اختلال در زندگی روزمره و سلب آرامش روانی و جسمی سالمند، می‌تواند باعث پرخاشگری و افزایش خطر خودکشی شود.
در سالمندان مبتلا به آلزایمر، بیقراری، احتمال آسیب جسمی و خروج بی‌هدف از منزل را افزایش می‌دهد. بسیاری از سالمندان مبتلا به آلزایمر، هنگام پوشیدن لباس، بستن دکمه‌ها یا سر و کلّه‌زدن با هر چیز کوچک دیگری، عصبی میشوند.
این موضوع که اغلب به‌شکل دست بی‌قرار ظاهر می‌شود، در برخی موارد، می‌تواند خطرناک باشد؛ زیرا برخی سالمندان، درهنگام بیقراری، شروع به کندن پوست صورت یا بدن خود می‌کنند که باعث ایجاد زخم و آسیب پوستی می‌شود. خروج بی‌هدف از منزل نیز می‌تواند هم برای خود فرد – به‌دلیل ممانعت اطرافیان از بیرون‌رفتن – و هم برای اطرافیان که نگران سلامت فرد هستند، آزاردهنده باشد.
بنابراین، شناسایی زودهنگام، بررسی علل بیقراری، درمان بیقراری سالمندان و استفاده از راهکارهای مناسب برای مدیریت علائم بیقراری در سالمندان، از اهمیت زیادی برخوردار است.
تأثیرات بیقراری بر کیفیت زندگی و سلامت عمومی و روانی سالمندان
بیقراری، کیفیت زندگی سالمندان و مراقبانشان را کاهش می‌دهد و می‌تواند یکی از عوامل مؤثر در تصمیم خانواده برای بستری‌کردن سالمند در خانه‌های سالمندان باشد.
همچنین، بیقراری می‌تواند باعث آسیب فیزیکی فرد سالمند، شود. به‌‌عنوان مثال، فردی که دست بی‌قرار دارد ممکن است صورت خود را زخمی کند و سالمندی که سریع قدم می‌زند، ممکن است زمین بخورد.
بیقراری در موارد شدید، ممکن است مجربه ترک منزل و سرگردانی، پرخاشگری و حتی افزایش خطر خودکشی سالمند، شود.
عواملی که موجب بیقراری سالمندان میشوند
بسیار مهم است که با زیرنظرگرفتن علائم رفتاری، بفهمید که چه چیزی باعث بیقراری شده است. عوامل متعددی در ایجاد انواع بیقراری سالمندان، نقش دارند که در ادامه به بیان برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
| عوامل بیقراری | توضیح |
| آلزایمر و سایر انواع زوال عقل: باتغییر الگوهای خواب، باعث کاهش توانایی فرد برای حفظ آرامش در بلندمدت می‌شود. در افراد مبتلا به آلزایمر، به‌دلیل کاهش مهارت‌های ارتباطی، بیان ناراحتی‌ها سخت می‌شود و این ناراحتی‌ها درقالب بیقراری، بروز می‌یابند. | * گرسنگی یا تشنگی * گرما یا سرمای بیش‌ازحد محیط * درد، عفونت، یبوست یا مشکلات دهان و دندان * نیاز به اجابت مزاج * عوامل آزارندۀ محیطی مثل سر و صدای ناشی‌از کارهای ساختمانی یا بوی شدید غذا |
| مشکلات روانشناختی | * اضطراب * استرس * افسردگی |
| آشفتگی و هیجان عصبی: ممکن است سالمند، موقعیت‌های محیط اطراف را به‌اشتباه تفسیر کند و آن‌ها را تهدیدی برای خود بداند. گاهی هم تلاش برای درک تغییرات، باعث گیجی و سردرگمی او می‌شود. این موضوع، می‌تواند منجربه خستگی و ترسی شود که به‌صورت بیقراری، بروز می‌یابد. | * نقل مکان به یک محل سکونت جدید * هرگونه تغییر قابل‌توجه در محیط مانند مبلمان منزل * تغییر مراقبان * تغییر رویّۀ معمول زندگی، مثل زمان غذاخوردن یا نوع غذا |
| بی‌حوصلکی: سالمندانی که در فعالیت‌های مُحرّک ذهن و بدن، شرکت ندارند، ممکن است احساس بیقراری کنند. | * بازنشستگی * مشکلات حرکتی * کاهش روابط اجتماعی به‌دلیل دغدغه‌های سلامتی |
| برخی بیماریهای زمینه‌ای | * کم‌خونی (به‌ویژه فقر آهن) * پرکاری تیروئید * پارکینسون * آسیب مغزی * التهاب مغز |
| داروها، الکل و مُخدّرها | * مسمومیت به‌دلیل مصرف بیش‌ازحد * مشکلات ناشی‌از قطع ناگهانی مصرف |
| عوارض داروهای مصرفی برای برخی بیماری‌ها | * داروهای ضدروان‌پریشی * داروهای ضدافسردگی * برخی دیگر از داروها مانند آنتی‌بیوتیک آزیترومایسین |
شناخت علائم و نشانه‌های بیقراری در سالمندان
نمی‌توان علائم بیقراری را کاملاً مشخص کرد. زیرا ممکن است هر سالمند، درهنگام احساس بیقراری، رفتار متفاوتی داشته باشد. با این‌حال، برخی از علائم رایج بیقراری سالمندان، عبارتند از:
- مشکل در به‌خواب‌رفتن یا درخواب‌ماندن
- غلط‌زدن مداوم در رختخواب
- سندرم پای بی‌قرار (حرکت‌دادن یا تکان‌دادن مداوم پاها)
- دست بی‌قرار (مالیدن و فشاردادن دست‌ها به هم، به لباس یا ملحفه و چنگ‌زدن لباس و ملحفه یا پوست صورت و بدن)
- مشکل در یک‌جانشستن یا ماندن طولانی‌مدت در یک مکان
- عصبی‌شدن درهنگام لباس‌پوشیدن (مثلاً بستن دکمه‌ها)
- قدم‌زدن سریع و عصبی
- این‌پا و آن‌پاشدن
- حرکت مداوم به جلو و عقب یا چپ و راست
- احساس تنش یا ناراحتی
- احساس اضطراب یا آشفتگی
- افزایش تحریک‌پذیری یا بدخلقی
و در موارد شدیدتر:
- رفتار تکانشی
- افکار خودکشی
درمان بیقراری سالمندان
اگرچه بهتر است درمان بیقراری سالمندان با روشهای غیردارویی، انجام شود؛ اما در بسیاری از موارد، از داروهای ضدروان‌پریشی و ضدافسردگی، آرم‌بخش‌ها و مُسکّن‌ها برای این کار، استفاده می‌شود. مهم است که پزشک، دراین‌باره تصمیم بگیرد و انتخاب داروها با توجه به تغییرات فیزیولوژیکی پیری و توانایی بیمار برای تحمل داروها انجام شود.
برای درمان بیقراری حرکتی ناشی‌از مصرف داروها، تغییر داروی مصرفی یا دوز دارو لازم است که باید با تصمیم پزشک، انجام شود. بیقراری حرکتی ناشی‌از بیماری‌ها درمان مشخصی ندارد. اما داروهایی برای کاهش علائم آن، وجود دارد. مصرف ویتامین ب۶ هم می‌تواند کمک‌کننده باشد.
استفاده از روشهای طب مکمل مانند طب سوزنی و همچنین، تکنیک‌های فردی آرامش مانند تنفس عمیق و مدیتیشن، می‌تواند برای بهبود بیقراری، مفید باشد. اصلاح سبک زندگی و به‌ویژه تعاملات اجتماعی و ورزش و فعالیت بدنی نیز در جلوگیری از بیقراری سالمندان، نقش دارد.
راهکارهای مدیریت بیقراری در سالمندان
مدیریت علائم بیقراری، برای مراقبان خانگی، بسیار دشوار است. این علائم، معمولاً با درد حاد یا مزمن درمان‌نشده، همراه هستند و ممکن است در پاسخ به یک بیماری زمینه‌ای، ایجاد شوند که به‌راحتی قابل تشخیص نباشد. با افزایش سن، شیوع دردهای ناشی‌از بیماریهای مختلف اسکلتی-عضلانی، اختلالات نوروپاتیک، سرطان، بیماریهای عروقی و زخم‌های مزمن، افزایش می‌یابد.
مراقبان سالمند، باید براساس مشاهدۀ رفتار غیرکلامی و تغییرات فیزیولوژیکی او؛ ازجمله تغییر حالت چهره، علائم حیاتی، الگوهای خواب، اشتها، رفتار تدافعی و عرق‌کردن، به ارزیابی میزان درد بپردازند تا بتوانند به شناسایی تظاهرات درد موجود در بیماران مبتلا به زوال عقل و تشخیص بیماری زمینه‌ای احتمالی که باعث بیقراری شده است، کمک کنند.
حذف مسائل تشدیدکنندۀ بیقراری مانند درد، عفونت و ناراحتی‌های فیزیکی، بههمریختگی محیط و بی‌تحرکی، می‌تواند به پیشگیری و درمان بیقراری سالمندان، کمک کند.
بیشتر بخوانید: درمان زوال عقل در سالمندان
چه تغییراتی در سبک زندگی، می‌تواند به پیشگیری و درمان بیقراری سالمندان، کمک کند؟
تغییرات زیر در سبک زندگی، میتوانند بیقراری را بهبود دهند یا از آن، جلوگیری کنند:
| تغییرات سبک زندگی برای پیشگیری و بهبود بیقراری سالمندان | |
| بررسی منظم سلامتی و درمان بیماریهای احتمالی | رفع درد و عفونت احتمالی به جلوگیری از بیقراری کمک می‌کند. |
| حضور در گروه‌های اجتماعی سالمندان | خیلی اوقات، بیحوصلگی و تنهایی باعث بیقراری می‌شود. کمک می‌کند تا سالمند، سرگرم شود و دوستانی پیدا کند. |
| ورزش و فعالیت بدنی | بی‌تحرکی، یکی از عوامل اصلی ایجاد و تشدید بیقراری در سالمندان است. |
| نظم و ترتیب و برنامۀ روتین روزانه | بههمریختگی محیط اطراف و جابه‌جایی برنامه‌های روزانه مثل زمان صرف غذا و استحمام، می‌تواند باعث بیقراری سالمند شود. |
| به‌کاربردن تکنیک‌های آرامش | فعالیت‌هایی مثل تنفس عمیق و مدیتیشن میتوانند باعث آرام‌شدن سالمند، شوند. برای گوش‌دادن فایل تن‌آرامی، اینجا کلیک کنید. |
نقش خانواده و مراقبین در مدیریت بیقراری سالمندان
اعضای خانواده و مراقبین، میتوانند اقدامات مفیدی برای کمک به درمان بیقراری سالمندان، انجام دهند. ازجمله:
- عصبانیت و بی‌تفاوتی درقبال بیقراری سالمند، می‌تواند اوضاع را بدتر کند. درعوض، سعی کنید با پرسیدن سؤالات آرامش‌بخش و گفتگوی ملایم، او را آرام کنید و به او اطمینان بدهید که امنیت دارد و تا زمانی که احساس بهتری داشته باشد، در کنارش هستید. نشستن درکنار سالمند و گرفتن دست او می‌تواند باعث اطمینان‌خاطرش شود. ماساژ ملایم دست نیز، تسکین‌دهنده است.
- از سالمند بخواهید هرگونه حس ترس یا تهدید را برایتان توصیف کند. سعی کنید احساسات او را دربارۀ گرسنگی، تشنگی، نیاز به توالت، یبوست، خستگی یا عوامل تحریک‌کننده مانند دمای ناخوشایند محیط (اگر لازم شد، از روی نشانه‌های غیرکلامی) درک و مشکلاتش را برطرف کنید.
- همواره سلامت جسمی سالمند را بررسی کنید تا از وجود درد یا عفونت احتمالی و همینطور، اضطراب، استرس و افسردگی، آگاه شوید و درصورت لزوم به پزشک مراجعه کنید.
- اطمینان حاصل کنید که سالمند، داروهای تجویزشده را درست و به‌موقع، مصرف می‌کند.
- سعی کنید عوامل استرس‌زا را از محیط اطراف سالمند، حذف کنید. سر و صدا یا سایر عوامل محیطی آزارنده را کاهش دهید. مراقب میزان کافئین مصرفی باشید. کافئین در قهوه، چای و نوشیدنی‌های گازدار مانند کوکاکولا و همچنین، در شکلات وجود دارد. اگر در محیط ناآشنا هستید، سعی کنید به جایی برگردید که احساس راحتی کند و اگر نمی‌توانید، یک محل خلوت‌تر برایش پیدا کنید.گاهی اوقات ساده‌کردن برنامه‌های روزمره نیز می‌تواند سالمندان را آرام کند.
- سالمند را درگیر فعالیت‌هایی کنید که برایش لذتبخش هستند، تا ذهنش آرام شود. راه‌هایی برای تخلیۀ انرژی عصبی پیدا کنید تا جایگزین رفتار بی‌قرار شود. حتی می‌توانید از این موضوع، برای تحریک مغز و جسم سالمند، بهره ببرید.
برخی از روشهای این کار عبارتند از:
۱. ورزش. ورزش‌های ساده مثل پیاده‌روی و باغبانی از بهترین راه‌ها برای بهبود و درمان بیقراری سالمندان هستند.
۲. موسیقی موردعلاقۀ سالمند را پخش کنید، آواز بخوانید، با هم فیلم تماشا کنید یا به عکس‌های قدیمی نگاه کنید.
موسیقی موردعلاقۀ سالمند را پخش کنید، آواز بخوانید، با هم فیلم تماشا کنید یا به عکس‌های قدیمی نگاه کنید.
۴. استفاده از ابزار حسی. ابزار حسی، اشیایی هستند که معمولاً از بافتنی یا پارچه‌های نرم و پُف‌دار تهیه شده و با مقدار زیادی بند، روبان، دکمه، زیپ و چیزهای کوچک دیگر، تزئین شده‌اند تا بتوانند توجه سالمند مبتلا به آلزایمر را به‌خود معطوف کنند و دست‌ها و ذهن او را مشغول نگه دارند تا کمتر بی‌قرار شود. اگرامکان خرید این ابزار را ندارید، می‌توانید با استفاده از اشیاء کوچک مورد علاقۀ سالمند، یکی بسازید یا حتی از یک پتوی نرم ساده یا یک تسبیح قدیمی برای این کار استفاده کنید.
برخی از ابزار حسی عبارتند از:
- دستکش لوله‌ای (توئیدل ماف)
- پتوی حسی
- بالش حسی
- پیش‌بند حسی
- اسباب‌بازی‌های حسی
درنهایت، اگر از اقدامات فوق، نتیجه مطلوبی حاصل نشد، لازم است سالمند را نزد پزشک ببرید تا امکان وجود مشکلات جسمی یا روانی زمینه‌ای، بررسی شود.
چه زمانی سالمند باید به پزشک مراجعه کند؟
اگر بیقراری شدید یا مداوم باشد و در زندگی روزمره، اختلال ایجاد کند، مهم است که به روانپزشک یا متخصص اعصاب و روان، مراجعه کنید تا وجود هرگونه بیماری زمینه‌ای، بررسی شود و براساس آن، گزینه‌های درمانی مناسب و اختصاصی، تعیین شوند.
خدمات پناه
بیقراری سالمندان معمولاً ناشی‌از زوال عقل، دلیریوم یا مشکلات روانشناختی مانند افسردگی است و احتمال آسیب فیزیکی، پرخاشگری، ترک منزل و سرگردانی و حتی خودکشی را درپی دارد. بنابراین لازم است این مشکل، درمان و مدیریت شود. شما می‌توانید با ثبت‌نام در سایت پناه از ویزیت آنلاین مشاور، روانشناس و درصورت لزوم، روانپزشک بهره‌مند شوید. پرستاران حرفه‌ای پناه نیز میتوانند با ارائه خدمات مراقبت در منزل، به کاهش فشار مراقبتی واردشده به خانواده‌ها کمک کنند.
سخن پایانی
بیقراری سالمندان، آرامش و آسایش این عزیزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اگر شدید و ادامه‌دار باشد، کیفیت زندگی آنان و همینطور خانواده و مراقبانشان را کاهش خواهد داد. پساگر بی‌قرار هستید یا یکی از اعضای عزیز خانوادۀ شما با بیقراری مداوم، دست‌وپنجه نرم می‌کند، منتظر نمانید تا اوضاع بدتر شود و همین حالا برای درمان، اقدام کنید. در این مقاله، عوامل و علائم بیقراری سالمندان را بررسی کردیم و به بیان روشهای مدیریت و درمان بیقراری سالمندان پرداختیم.
روشهای مختلف درمان بیقراری سالمندان، کدامند؟
بهتر است از روشهای غیردارویی مثل اصلاح سبک زندگی، مدیریت استرس و علائم بیقراری و طب سوزنی برای درمان بیقراری سالمندان، استفاده شود. اما میتوان برای درمان، با تجویز پزشک، از دارو نیز استفاده کرد.
چه عواملی باعث بیقراری سالمندان میشوند؟
انواع زوال عقل، ازجمله آلزایمر؛ بیماریهای مختلف جسمی و روانشناختی مانند پرکاری تیروئید، پارکینسون، آسیبهای مغزی و افسردگی؛ بیحوصلگی، مصرف یا قطع مصرف برخی داروها و هیجانات عصبی ناشی از تغییرات شدید و بههمریختگی محیط اطراف، میتوانند باعث بیقراری شوند.
چه تغییراتی در سبک زندگی برای درمان بیقراری سالمندان، مفید هستند؟
رسیدگی منظم به وضعیت سلامتی، فعالیت بدنی، تعاملات اجتماعی، نظم و ترتیب و حفظ برنامۀ روتین روزانه و استفاده از تکنیک‌های فردی آرامش، میتوانند به پیشگیری و درمان بیقراری سالمندان، کمک کنند.
