تشخیص زودهنگام و اقدام فوری برای درمان گال سالمندان، بهدلیل شدت مُسری‌بودن این بیماری و عوارض خطرناک آن برای سالمندان، بسیار مهم و ضروری است. شاید فکر کنید بیماری پوستی گال، محدود به کشورهای پرجمعیت و فقیر است که بهداشت در آن‌ها به‌خوبی رعایت نمی‌شود. یا شاید تصور کنید این بیماری، در گذشته مانده و با پیشرفت‌های بهداشتی و درمانی، در دنیای امروز کمتر دیده میشود. اما این تصور اشتباه است! گال، در دنیا و در ایران، رواج نسبتاً زیادی دارد و ابتلابه آن، لزوماً ناشی از عدم رعایت بهداشت نیست. عوارض گال، صرفاً محدود به علائم پوستی مانند خارش نیستند و می‌توانند تهدیدکننده سلامت عمومی سالمندان باشند. به‌همین دلیل، شناخت علائم برای درمان جرب سالمندان اهمیت زیادی دارد.
در این مقاله، هرچه را که باید درباره عوامل، علائم و عوارض گال بدانید، با هم مرور می‌کنیم و سپس، به بررسی راه‌های پیشگیری و درمان خارشک سالمندان می‌پردازیم. با ما بمانید!
گال چیست و چگونه بر سالمندان تأثیر می‌گذارد؟
گال (Scabies) که در فارسی به‌نام جَرَب، خارشک یا گَری شناخته میشود، یک بیماری پوستی انگلی است که باعث خارش شدید و ایجاد ضایعات پوستی میشود. عامل گال، یک انگل از نوع مایت‌ها یا هیره‌ها (از خانواده کنه‌ها؛ اما در ابعاد میکروسکوپی) با نام هیره خارشی انسانی است.
این بیماری در مناطق گرم و مرطوب و مکان‌های پرجمعیت، مثل خانه‌های سالمندان بیشتر دیده میشود. احتمال ابتلای بچه‌ها و سالمندان به گال، بیشتر از سایر گروه‌های سنی است.
در آغاز قرن ۲۱، آمار ابتلابه گال افزایش یافته و به‌گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود ۲۰۰ میلیون نفر را در جهان مبتلا می‌کند. در ایران نیز، گال در اکثر استان‌ها وجود دارد و با افزایش تعداد مهاجران غیرقانونی و گردشگرانی که از کشورهای عربی وارد کشور می‌شوند، آمار ابتلابه آن افزایش یافته و به تهدیدی جدی برای بهداشت عمومی تبدیل شده است.
عامل بیماری گال
انگل گال با چشم غیرمسلّح دیده نمی‌شود. ابعاد بدن هیره ماده که بزرگتر از هیره نر است، حدود ۰.۳ در ۰.۴ میلی‌متر است. اما می‌توان با میکروسکوپ، انگل، تخم‌ها و ذرات مدفوع آن‌را در یک نمونه پوست مشاهده کرد.
گال بیشتر کدام قسمت‌های بدن سالمندان را درگیر می‌کند؟
گال اغلب در چین‌های پوستی دیده میشود. اندام‌های دیگری که معمولاً درگیر می‌شوند، عبارتند از:
- بین انگشتان، چین مچ دست و داخل آرنج؛
- زیربغل، اطراف اندام تناسلی، کشاله ران و روی باسن؛
- بین انگشتان، قوزک و کف پا و داخل زانو؛
- روی سینه، اطراف ناف و دور کمر؛
- سر، صورت، گردن، کف دست و پاشنه پا (در سالمندان).
چرخه عمر انگل گال و نحوه ایجاد بیماری
انگل ماده برای تخم‌گذاری و ادامه زندگی، کانال‌هایی در لایه شاخی روپوست حفر می‌کند و در هر ماه، حدود ۹۰ تخم می‌گذارد که فقط ۱۰ درصدشان بالغ می‌شوند. لارو هیره، به سطح پوست برمیگردد تا در آنجا بالغ شود و جفت‌گیری کند.
بیماری گال، نتیجه واکنش آلرژیک سیستم ایمنی بدن به تخم‌ها، آب دهان و مدفوع انگل است که باعث تحریک و خارش پوست و ایجاد ضایعات پوستی میشود.
نحوه انتقال انگل گال
گال به‌شدت مُسری است و اگر یکی از افراد خانواده به آن مبتلا شود، خیلی زود، همه مبتلا می‌شوند. بنابراین، به‌محض مشاهده علامت بیماری (حتی با احتمال ۵۰ درصد)، باید برای جلوگیری از انتشار و بازگشت بیماری، درمان گال سالمندان و همه افرادی که با آن‌ها در تماس بودهاند (با یا بدون علامت)، آغاز شود.
انگل گال معمولاً ازطریق تماس مستقیم و طولانی با پوست یک انسان مبتلابه گال منتقل میشود. ازآنجا که این انگل قادر به پرواز یا پرش نیست و به‌کُندی می‌خزد، درتماس پوستی کوتاه‌مدت مثل دست‌دادن، احتمال انتقال آن کم است. انگل به‌طور غیرمستقیم نیز با استفاده مشترک از رختخواب، لباس و سایر اشیاء آلوده قابل انتقال است و در خارج از بدن انسان، ۲ تا ۳ روز زنده می‌ماند. احتمال انتقال غیرمستقیم انگل در بیماری گال پوسته‌ای بیشتر است.
حیوانات هم به گَری مبتلا می‌شوند؛ اما انگل عامل آن با گال انسانی متفاوت است. نوع حیوانی انگل، باعث بیماری انسان نمی‌شود. در موارد نادر، تماس با حیوان آلوده، باعث واکنش آلرژیک خفیف و کوتاه‌مدتی میشود که خودبه‌خود، بهبود می‌یابد.
عوارض گال در سالمندان و علائم هریک از آن‌ها
عدم درمان گال سالمندان، میتواند باعث تبدیل گال معمولی به سایر انواع گال شود که به‌نوعی، عوارض بیماری محسوب می‌شوند. علائم گال در افرادی که قبلاً مبتلا شده‌اند، ظرف یک تا چند روز و در افرادی که برای نخستین بار آلوده شده‌اند، ظرف ۳ تا ۶ هفته ظاهر می‌شوند. اما از چند ساعت پساز آلودگی، فرد (حتی بدون علامت) ناقل انگل است.
نشانه اصلی انواع گال، خارش بسیار شدید است که شب‌ها و پساز استحمام با آب داغ بدتر میشود. خارش معمولاً از یک نقطه (معمولاً کف دست‌ها) آغاز میشود و به تمام بدن (حتی جاهایی که انگل وجود ندارد)، گسترش می‌یابد. معمولاً خارش در اطراف ناف و کشاله ران شدیدتر است.
انواع گال و سایر علائم آن‌ها به‌غیر از خارش، عبارتند از:
| نوع گال | علائم | محل ظهور علائم | توضیح |
| گال کلاسیک | کانال‌های حفرشده توسط انگل، به‌صورت خطوط موج‌دار ظریف و برجسته به‌طول نیم تا یک سانتی‌متر | چین مچ وکف دست، پاشنه، اطراف ناف، داخل آرنج و زانو | معمولاً سر و صورت را درگیر نمی‌کند؛ اما در سالمندان، احتمال ان هست. پوست فرد مبتلا، حاوی ۱۰ تا ۱۵ انگل است |
| خوشه‌های دانه‌های خارش‌دار ریز و برجسته | داخل ران، باسن، شکم، زیربغل، روی سینه‌ها | به‌راحتی با مصرف داروهای تجویزی بهبود می‌یابد. | |
| گال پوسته‌ای | کانال‌های بسیار زیاد؛ بدون خارش یا با خارش ملایم | چین‌های پوستی، مچ و کف دست، بین انگشتان، قوزک، پاشنه پا، کشاله ران، سینه‌ها | ناشی از افزایش تعداد هیره‌ها (هزاران یا حتی میلیون‌ها)؛ به‌شدت مُسری با احتمال بالای عفونت |
| پوست ضخیم، پوسته‌پوسته و فلس‌مانند (احتمال دارد پوست سر هم درگیر شود) | بین انگشت‌ها، زیر ناخن‌ها، به‌صورت پراکنده در کف دست‌ها و پاها، آرنج و زانو | احتمال بالاتر ابتلا در سالمندان و افرادی با سوءتغذیه، ضعف ایمنی، اختلال حرکتی یا مشکلات عصبی و شناختی | |
| گال گره‌ای | گره‌ها یا توده‌های سفت، برجسته، ملتهب و بسیار خارش‌دار که کوچک‌تر از ۲ سانتی‌متر هستند | نواحی تناسلی، کشاله ران و زیربغل، گاهی باسن و ران | ناشی از تأخیر درمان گال سالمندان یا تجمع هیره‌های مرده؛ ممکن است تا مدت‌ها پساز درمان، گره‌ها باقی بمانند. |
| گال پیچیده | تاول‌ها یا زخم‌های عفونی با ترشحات زردرنگ و پوست متورم، داغ و دردناک | هریک از انواع گال که همراه‌با عفونت پوستی (معمولاً زردزخم) یا سایر مشکلات پوستی مانند اگزما یا کهیر باشد؛ عفونت پوست میتواند منجربه عوارض خطرناک‌تری مانند مسمومیت خونی و نارسایی قلبی و کلیوی شود. | |
نحوه پیشگیری از ابتلای سالمندان به گال
جلوگیری از انتشار گال، شامل اقدامات گسترده برای ازبین‌بردن انگل و تخم‌های آن در بدن و محیط زندگی و به‌حداقل‌رساندن تماس نزدیک با دیگران است:
- خودداری از تماس نزدیک: تا زمانی که درمان گال سالمندان تکمیل نشده، سالمند باید از تماس نزدیک با دیگران (مانند در آغوش گرفتن، کمک‌گرفتن برای استحمام و استفاده مشترک از ملحفه) خودداری کند.
- اجتناب از به‌اشتراک‌گذاری وسایل شخصی: انگل میتواند چند روز، روی این اشیا زنده بماند.
- اجتناب از تأخیر در درمان گال سالمندان: گال هرگز خودبه‌خود برطرف نمی‌شود. به‌محض مشاهده علائم، برای درمان گال سالمندان، به پزشک متخصص پوست مراجعه کرده و درمان را به‌دقت دنبال کنید.
- اجتناب از خودتشخیصی و خوددرمانی: گاهی گال با سایر بیماری‌های پوستی مثل اگزما اشتباه گرفته میشود. استفاده از داروهای مؤثر برای درمان این بیماری‌ها میتواند موقتاً علائم بیماری را بپوشاند و باعث تأخیر در تشخیص و درمان گال سالمندان شود. حتماً برای تأیید وجود گال و دریافت درمان مناسب، به پزشک متخصص پوست مراجعه کنید.
- اتکانکردن به درمان‌های طبیعی: برخی درمان‌های خانگی، به‌طور موقت خارش را تسکین می‌دهند؛ اما تأثیری بر انگلها ندارند. استحمام روزانه، شستشو با صابون و کیسه‌کشیدن نیز کمکی به ازبین‌بردن انگل نمی‌کنند.
تشخیص گال در سالمندان
پزشک متخصص پوست، با معاینه و بررسی سابقه پزشکی سالمند، قادر به تشخیص گال است. اقدامات تکمیلی عبارتند از:
- بررسی نمونه پوست با میکروسکوپ
- تست جوهر: جوهر در کانال حفرشده توسط انگل نفوذ کرده و پساز پاک‌کردن آن، کانال دیده میشود.
بیشتر بخوانید: درمان خشکی پوست سالمندان
روش‌های درمان گال سالمندان
داروهای مورد استفاده برای درمان گال سالمندان، اغلب عبارتند از:
- محصولات موضعی، شامل کرم‌ها، لوسیون‌ها و اسپری‌ها:
- کرم پِرمِترین (پرمترین، کامترین، لایسترین، نیکسامل): داروی خط اول درمان گال سالمندان که باعث فلج و مرگ انگل میشود. باید ۸ تا ۱۴ ساعت روی پوست بماند. برای سالمندان بی‌خطر است؛ اما درصورت حساسیت سالمند، می‌توان از جایگزین‌های زیر استفاده کرد.
- اسپری مالاتیون: باید ۸ تا ۱۴ ساعت روی پوست بماند؛
- کرم گوگرد (سولفودرم): باید ۵ شب متوالی، روی پوست مالیده شده و صبح شسته شود؛کرم بنزوئیل‌بنزوات: باید ۲۴ ساعت روی پوست بماند و سپس با آب گرم و صابون شسته شود؛
- لوسیون لیندان: باعث تشنج و مرگ انگل میشود (برای سالمندان توصیه نمی‌شود).
- قرص ایورمکتین (استرومکتول): اگر کرم‌ها کارایی نداشته باشند، به‌ویژه برای درمان گال پوسته‌ای یا گال سالمندانی با سیستم ایمنی ضعیف تجویز میشود. در گال پوسته‌ای، باید همزمان با کرم‌ها مصرف شود. در درمان گال کلاسیک، یک نوبت مصرف میشود و یک هفته بعد تکرار میشود.
- درمان گال پیچیده همراه‌با عفونت: آنتی‌بیوتیک‌ها
- درمان گال گره‌ای: کرم هیدروکورتیزون روزی ۲ تا ۳ بار، به‌مدت ۲ تا ۳ هفته یا تزریق کورتون به پوست
- درمان گال پوسته‌ای: فرایندی زمان‌بر و پیچیده، شامل:
- استفاده از کرم‌ها و قرص‌ها برای چند روز متوالی، طبق تجویز پزشک؛
- اجتناب از تماس نزدیک با دیگران، در تمام دوره درمان؛
- پاکسازی مرتب محیط زندگی، تا پایان دوره درمان.
چگونه با خارش و التهاب ناشی از گال مقابله کنیم؟
درمان گال سالمندان، انگل و تخم‌های آن را ازبین میبرد؛ اما بهدلیل واکنش آلرژیک سیستم ایمنی به حضور طولانی‌مدت انگل در بدن و تحریک پوستی ناشی از داروهای گال، ممکن است خارش و دانه‌های پوستی، تا یک ماه ادامه یابند. می‌توان برای تسکین خارش سالمند، به‌ویژه درهنگام خواب شبانه، از داروهای ذیل استفاده کرد:
- انواع کرم‌ها، پمادها و لوسیون‌ها شامل:
- کرم‌های نرم‌کننده و مرطوب‌کننده (خصوصاً منتول با اثر خنک‌کننده)؛
- پماد یا لوسیون کالامین: با خاصیت ضدخارش؛
- کرم یا لوسیون کروتامیتون: با خواص تسکین‌دهنده که ممکن است به ازبین‌بردن انگلها نیز کمک کند (۲ تا ۳ بار در روز)؛
- کرم هیدروکورتیزون: با کاهش التهاب، خارش را تسکین می‌دهد؛ اما میتواند با تغییر ظاهر علائم پوستی، تشخیص گال را دشوارتر کند. بهتر است پساز تأیید گال، استفاده شود (یک یا ۲ بار در روز، حداکثر تا یک هفته).
- آنتی‌هیستامین: به‌طور مستقیم خارش را کاهش نمی‌دهد، اما بهدلیل خواب‌آوربودن، به خواب شبانه سالمند کمک می‌کند. بهتر است سالمندان از آنتی‌هیستامین‌های نسل دوم مانند لوراتادین یا دوز پایین گاباپنتین استفاده کنند.
نکاتی پیرامون نحوه انجام مؤثر درمان گال سالمندان
رعایت نکات زیر هنگام درمان گال سالمندان و اطرافیان و نزدیکان آن‌ها، به جلوگیری از انتشار یا بازگشت بیماری کمک می‌کند:
۱. برای استفاده از داروهای موضعی، این نکات را رعایت کنید:
- بهتر است داروهای موضعی گال، شب و قبل‌از خواب استفاده شوند؛
- تمام لباس‌ها را درآورید و بدن سالمند را با آب خنک (نه داغ) بشویید و مطمئن شوید که چین و چروک‌های پوست و زیر ناخن‌ها کاملاً تمیزند؛
- کرم را روی پوست تمیز، خنک و خشک در سرتاسر بدن بمالید. برخی نواحی نیاز به مالیدن لایه ضخیم‌تری از کرم دارند. ازجمله:
- پوست بین انگشتان، زیر ناخن‌ها و کف دست و پا: بهتر است ناخن‌ها را کوتاه کنید و برای اطمینان از رسیدن دارو به زیر ناخن، از یک مسواک نرم استفاده کنید.
- ناحیه تناسلی، کشاله ران، روی سینه‌ها، زیربغل، داخل آرنج و زانو، پشت گوش و دور ناف
- پساز مالیدن کرم، ۱۰ تا ۱۵ دقیقه صبر کنید تا خشک شود و سپس، پوست را بپوشانید تا کرم پاک نشود؛
- کرم باید حداقل ۱۲ ساعت (یا طبق دستور پزشک) روی پوست بماند. تکرار کرم‌زدن پساز ۱۲ ساعت، به موفقیت بیشتر درمان گال سالمندان کمک می‌کند؛
- اگر پوست قسمتی از بدن (مثلاً دست‌ها) در این مدت شسته شود، کرم باید دوباره استفاده شود؛
- پساز مدت‌زمان توصیه‌شده، پوست را فقط با آب بشویید و پساز دوش‌گرفتن کامل، از صابون استفاده کنید؛
- پساز خشک‌کردن پوست، از کرم‌های مرطوب‌کننده یا نرم‌کننده استفاده کنید.
۲. پساز گذشتن ۲۴ ساعت از زمان استفاده از کرم یا قرص، می‌توانید به فعالیت‌های روزمره بازگردید. اما قبل‌از آن، از تماس نزدیک با دیگران اجتناب کنید.
۳. برای اطمینان از نابودی همه هیره‌ها و تخم‌هایشان، درمان با کرم یا قرص، باید ۷ روز بعد تکرار شود.
چگونه از بازگشت گال در افراد سالمند جلوگیری کنیم؟
احتمال بازگشت گال در سالمندان، بهدلیل ضعف سیستم ایمنی بسیار زیاد است. برای جلوگیری از بازگشت بیماری، نکات زیر را رعایت کنید:
- همزمان با درمان، اقدامات زیر را برای حذف همه انگلها از محیط زندگی سالمند انجام دهید:
- همه ملحفه‌ها، لباس‌ها، روکش مبل‌ها و هرچیز قابل شستشو را با آب داغ (۵۰ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر) بشویید و در حرارت بالا خشک کنید؛
- هرچیزی را که قابل شستشو نیست، ۳ روز در کیسه‌های دربسته قرار دهید تا انگلها کشته شوند؛
- تمام مبلمان و فرش‌های منزل را به‌دقت با جاروبرقی تمیز کنید.
- مهم‌ترین نکته برای جلوگیری از انتشار و بازگشت گال سالمندان، درمان همزمان همه افرادی است که در تماس نزدیک با بیمار بودهاند.
نقش تغذیه و مراقبت‌های بهداشتی در کاهش خطر گال
تغذیه نقشی در پیشگیری یا درمان گال ندارد؛ اما ازآنجاکه سوءتغذیه، از عوامل تبدیل گال کلاسیک به گال پوسته‌ای است، رژیم غذایی مّغذّی میتواند با تقویت قوای بدنی و سیستم ایمنی سالمند و بهبود عملکرد سدّ پوستی، به جلوگیری از تشدید بیماری گال کمک کند. البته برخی منابع، به پیروی از رژیم غذایی صرفاً شامل مرکبات اشاره کرده‌اند که منطقی به‌نظر نمی‌رسد.
رعایت بهداشت نیز، باوجودی‌که باعث بهبود سلامت عمومی سالمندان میشود، نقش چندانی در جلوگیری از ابتلای آن‌ها به گال ندارد؛ زیرا گال یک بیماری به‌شدت مُسری است که به‌راحتی میتواند هرکسی را مبتلا کند.
راهکارهای خانگی برای کمک به درمان گال سالمندان
راهکارهای خانگی نقشی در ازبین‌بردن انگلها ندارند، اما می‌توانند به بهبود علائم گال کمک کنند. برخی داروهای گیاهی که در منابع علمی به آن‌ها اشاره شده و برای درمان موضعی گال به‌کار می‌روند، عبارتند از:
- روغن درخت چای؛
- خمیر میوه چریش؛
- خمیر زردچوبه؛
- عصاره چای سرخ (رویبوس).
چه زمانی باید برای درمان گال سالمندان به پزشک مراجعه کرد؟
بهدلیل شدت مُسری‌بودن گال، لازم است به‌محض مشاهده علائمی مثل دانه‌های پوستی و خارش شدید، به پزشک متخصص پوست مراجعه شود. پزشک با معاینه سالمند و بررسی علائم، قادر است گال را تشخیص داده و از سایر بیماری‌های پوستی دارای علائم مشابه مانند اگزما متمایز کند. درمان گال سالمندان و سایر افرادی که با آن‌ها در تماس بودهاند، باید فوراً و به‌طور همزمان انجام شود.
خدمات پناه
گال یک بیماری انگلی به‌شدت مُسری است که عدم تشخیص و درمان سریع آن میتواند باعث پیچیده‌ترشدن بیماری و عفونت پوست شود. بنابراین بهتر است به‌محض مشاهده هرگونه علامت پوستی، ازخودتشخیصی و خوددرمانی خودداری کرده و از پزشک کمک بگیرید.
در این صورت، می‌توانید با ثبت‌نام در سایت پناه، از خدمات ویزیت در منزل توسط پزشک، برای تشخیص و درمان گال بهره‌مند شوید. مراقبت‌های بهداشتی و رعایت اصولی مراحل درمان گال، اهمیت زیادی برای درمان گال سالمندان و جلوگیری از بازگشت آن دارد.
خدمات مراقبت در منزل که توسط پرستاران حاذق پناه ارائه می‌شوند، می‌توانند برای سالمندانی که قادر به مراقبت مناسب از خود نیستند، مفید باشند. همچنین، می‌توانید ازطریق مشاوره آنلاین با متخصص تغذیه، رژیم غذایی مناسب برای حفظ سلامتی و تقویت قوای جسمانی سالمندان را دریافت کنید.
سخن پایانی
با توجه به مُسری بودن گال و امکان ایجاد عفونت پوستی، لازم است درمان جرب سالمندان و همه اطرافیانشان جدی گرفته شود. این موضوع، خصوصاً برای سالمندان مقیم خانه‌های سالمندان اهمیت زیادی دارد. در این مقاله، عامل ایجاد گال را معرفی کردیم و به بیان علائم و روش‌های درمان گال سالمندان و جلوگیری از عود آن پرداختیم. امیدواریم مطالعه این مقاله برای شما مفید بوده باشد.
آیا گال ناشی از عدم رعایت بهداشت شخصی است؟
خیر! عامل بیماری، ازطریق تماس پوستی با فرد آلوده منتقل میشود و هرکسی، ممکن است به آن مبتلا شود.
پساز آغاز درمان گال سالمندان، چه کارهایی ضرورت دارند؟
لازم است تمام اشیایی که با پوست سالمند در تماس بودهاند، با آب داغ شسته شده و با حرارت بالا خشک شوند. اشیاء غیرقابل شستشو باید در کیسه پلاستیکی، چند روز در جایی دور از مسیر رفتوآمد قرار بگیرند تا همه انگلها کشته شوند.
آیا گال برای سالمندان خطرناک است؟
بله!عدم درمان گال سالمندان، میتواند بهدلیل خراش ناشی از خاراندن و ضعف سیستم ایمنی، باعث عفونت پوستی شود.
