بررسی علل و راهکارهای درمان لرزش سالمندان

درمان لرزش سالمندان، برای حفظ کیفیت زندگی این عزیزان، ضرورت دارد و علاوه بر بهبود سلامتی، تصویری را که آنها از خود در ذهن دارند، بهبود داده و مانع از گوشهگیری آنها میشود. لرزش سالمندان، یک مشکل رایج است که معمولاً خطر جانی ندارد؛ اما میتواند باعث آزار و ناراحتی و مانع از انجام فعالیتهای روزمره مانند غذا خوردن، نوشیدن آب از لیوان و لباس پوشیدن شود و سالمند را از حضور در اجتماع، بازدارد. در این مقاله به بررسی علل و عوامل لرزش در سالمندان پرداخته و سپس، شیوههای پیشگیری، مدیریت و درمان لرزش سالمندان را مورد بررسی قرار خواهیم داد. با ما همراه باشید!
لرزش در سالمندان چیست؟
لرزش (Tremor) در سالمندان، شایعترین اختلال حرکتی است که باعث لرزیدن (رعشه) غیرارادی، ریتمدار و تکرارشوندۀ قسمتهایی از بدن مانند دست، بازو، سر و چانه، تارهای صوتی یا سایر قسمتهای بدن میشود؛ اما اغلب در سر یا دستها، بهخصوص درهنگام انجام کارهای سادهای مانند آب نوشیدن از لیوان یا بستن بند کفش، دیده میشود.
هر کسی در هر سنی، ممکن است دچار لرزش شود. مثلاً اُفت قندخون ناشیاز گرسنگی یا پرکاری تیروئید درمان نشده، میتوانند باعث لرزیدن دستها شوند. اما این مشکل، در سالمندان، بهدلیل افزایش بیماریها و مشکلات زمینهای، بیشتر دیده میشود.
لرزش ناگهانی و غیرقابل کنترل سالمندان، میتواند ناشیاز مشکلات سادهای که خودبهخود برطرف میشوند یا بیماریهای زمینهای مستلزم درمان باشد. لرزش معمولاً وضعیت خطرناکی نیست، اما احتمالاً با گذر زمان بدتر میشود.
انواع لرزش در سالمندان
لرزش پاتولوژیک، لرزشی است که عملکرد بیمار را مختل میکند و معمولاً به دو دستۀ اصلی ذیل، طبقهبندی میشود:
- لرزش درحال استراحت: فارغ از اینکه درحال انجام کار خاصی باشید یا دستان شما ثابت باشند، بروز مییابد و میتواند نشاندهندۀ وجود یک اختلال عصبی، بهویژه بیماری پارکینسون باشد.
- لرزش درحین انجام کار: هنگام تلاش برای انجام یک کار خاص مثل نوشتن رخ میدهد. این نوع لرزش، معمولاً لرزش فیزیولوژیک تشدیدشده است و معمولاً نشانۀ اختلال عصبی نیست.
- لرزش وضعیتی: در وضعیتهایی مثل دراز کردن دست به جلو که مجبور به مقابله با جاذبۀ زمین هستیم.
- لرزش انقباضی: در حرکات ایزومتریک مانند مشت کردن دستها که نیازی به مقابله با جاذبۀ زمین ندارند.
- لرزش در حرکت هدفدار: در حرکات ارادی که با هدف خاص انجام شوند. مثل تلاش برای خاراندن بینی.

دلایل لرزش سالمندان چیست؟
علل بالقوۀ زیادی برای لرزش سالمندان وجود دارد که در ادامه، به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:
علل لرزش | عوامل |
لرزش فیزیولوژیک | لرزش عادی |
لرزش تشدیدشده | |
لرزش پارکینسونی | پارکینسون ایدیوپاتیک |
پارکینسون ثانویه | |
اختلالات ناهمگن با ویژگی پارکینسونی | |
لرزش اساسی | لرزش همراه با نوروپاتی (التهاب اعصاب) محیطی |
لرزش همراه با سایر اختلالات حرکتی | |
سایر عوامل | |
لرزش مخچهای | ضایعات مخچه |
بیماریها | |
مسمومیت |
لرزش فیزیولوژیک
این لرزش، در افراد عادی دیده میشود و علامت خاصی ندارد. معمولاً در مواردی مثل سوزن نخ کردن، متوجه آن میشویم. برای تشخیص آن میتوان در وضعیت ایستاده، روی دستهایی که به جلو دراز شدهاند، یک ورق کاغذ قرار داد و لرزش را مشاهده کرد. این نوع لرزش، بیشتر تحت تأثیر عوامل محیطی قرار دارد. در ادامه، به برخی از عوامل تشدیدکنندۀ لرزش فیزیولوژیک، میپردازیم.
لرزش فیزیولوژیک به دو دسته تقسیم میشود که هریک علل مختص خود را دارند:
- لرزش فیزیولوژیک عادی
- اُفت قند خون بهدلیل گرسنگی
- عدم تعادل الکترولیتهای بدن بهدلیل کمآبی
- لرزش فیزیولوژیک تشدیدشده
- بیماریهای متابولیک مثل تیروئید پرکار و دیابت
- اختلالات روانشناختی مثل لرزش اضطرابی و استرس ناشیاز اضطراب، ترس یا خستگی
- سوءمصرف یا ترک مواد مخدر و الکل یا مصرف بیشازحد کافئین (قهوه) که بهدلیل افزایش ترشح آدرنالین، گاهی باعث اضطراب و لرزش میشود.
- مسمومیت با موادی مثل جیوه، سرب، مونوکسیدکربن، آرسنیک
- عوارض مصرف داروهایی مثل
- اپینفرین (آدرنالین)، هورمون تیروئید، داروی دیابت و فشارخون
- برخی آنتیبیوتیکها و ضدویروسها، داروهای آسم و برونشیت، سرکوبکنندههای سیستم ایمنی
- داروهای ضدپارکینسون، ضدتشنج، ضدجنون و شیزوفرنی، لیتیوم، داروهای ضدافسردگی سهحلقهای، آمفتامینها
لرزشهای ناشیاز بیماریهای عصبی
لرزشهای ناشیاز بیماریهای عصبی، انواع مختلفی دارند که در ادامه، برخی از رایجترین آنها مورد بررسی قرار میگیرند:
لرزش پارکینسونی
از شایعترین دلایل لرزش در سالمندان که بیشتر در افراد بالای ۶۰ سال دیده میشود و ناشیاز تحلیل سلولهای عصبی مغز است که باعث اُفت عملکرد گیرندههای دوپامین و کاهش کنترل بر عضلات میشود. این نوع لرزش، معمولاً یک طرف بدن را درگیر میکند اما با پیشرفت بیماری، ممکن است تمام بدن درگیر شود. معمولاً لرزش درحین استراحت رخ میدهد و پس از حرکت، ازبین میرود.
عوامل لرزش پارکینسونی به سه دسته تقسیم میشود:
- پارکینسون ایدیوپاتیک که دلایل آن شناختهشده نیستند.
- پارکینسون ثانویه
- التهاب مغزی (آنسفالیت)، تومور، تروما (ضربه به سر) یا مشکلات عروقی
- مسمومیت با برخی داروها و مواد شیمیایی
- اختلالات متابولیک (پاراتیروئید پرکار)
- اختلالات ناهمگن با ویژگی پارکینسونی
- آتروفی سیستم چندگانه
- فلج فوق هستهای پیشرونده
- برخی بیماریها
- هیدروسفالی فشار طبیعی
لرزش اساسی
این نوع لرزش که لرزش ذاتی یا خانوادگی هم نامیده میشود، شایعترین نوع لرزش است که حدود ۵ درصد جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار میدهد و بیشتر در افراد بالای ۶۵ سال دیده میشود. این اختلال باعث لرزیدن ریتمدار و غیرارادی دستها، سر، تارهای صوتی، تنه یا پاها شده و میتواند انجام کارهای روزانه مانند خوردن و آشامیدن را دشوار کند. زیرا به محض شروع حرکت، لرزش آغاز شده و با ادامۀ حرکت، تشدید میشود. عواملی تشدیدکنندۀ لرزش فیزیولوژیک، لرزش اساسی را تقویت یا آشکار میکنند.
لرزش اساسی به سه دسته تقسیم میشود:
- لرزش همراه با نوروپاتی (التهاب اعصاب) محیطی
- لرزش همراهبا سایر اختلالات حرکتی مثل انواع دیستونی (اختلالی که باعث پیچش غیرعادی عضلات میشود)
- لرزش ناشی از وراثت و سالخوردگی
لرزش مخچهای
لرزش مخچهای، لرزشی ریتمدار و نوسانی است که طی حرکت ارادی به سمت یک هدف (مثل لمس نوک بینی با انگشت)، ایجاد شده و تا قبل از رسیدن به هدف، به طور یکنواخت، بدتر میشود. این نوع لرزش، ناشیاز اختلال عملکرد مخچه است که نقش هماهنگی حرکات را برعهده دارد و میتواند بر توانایی انجام کارهای ظریف و دقیق مثل نوشتن و بستن دکمۀ لباس، تأثیر بگذارد.
عوامل لرزش مخچهای به سه دسته تقسیم میشود:
- آتروفی و ضایعات مخچه و سکتۀ مغزی
- بیماریهایی مثل اِماِس
- مسمومیت با داروهایی مثل لیتیم و داروهای شیمیدرمانی یا موادی مثل جیوه و الکل
چگونه از بروز لرزش در سالمندان پیشگیری کنیم؟
معمولاً لرزش سالمندان، قابل پیشگیری نیست؛ اما میتوان با اقدامات ذیل، بروز آن را به تأخیر انداخت یا علائم آن را بهبود داد:
- محدود کردن یا اجتناب از مصرف محرکها. سیگار نکشید. الکل را ترک کنید و نوشیدن قهوه را محدود کنید.

- مدیریت استرس. از تکنیکهای آرامش مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و یوگا استفاده کنید.

- خواب کافی و با کیفیت. خستگی میتواند باعث ایجاد یا تشدید لرزش شود.

- رژیم غذایی متعادل. سبزیجات برگدار، توتها و تمشکها، ماهیهای چرب و گردو را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

- ورزش. فعالیت فیزیکی میتواند باعث شادابی و رفع خستگی شود و خواب خوبی را به دنبال داشته باشد.
- بررسی منظم سلامت جسمی و روانی. بیماریهایی مثل دیابت، فشار خون و تیروئید پرکار و همچنین، اختلالات روانشناختی مثل اضطراب، افسردگی و استرس میتوانند باعث لرزش شوند.

انواع لرزش در سالمندان، چه علائمی دارند؟
لازم است روش درمان لرزش سالمندان، براساس علل ایجادکنندۀ لرزش، انتخاب شود. انواع مختلف لرزش، علائم مختلفی دارند که به شناسایی آنها از یکدیگر کمک میکند:
نوع لرزش | علامت |
لرزش فیزیولوژیک | در شرایطی مثل مصرف قهوۀ زیاد، پرکاری تیروئید و استرس، تشدید میشود. معمولاً با فعالیت، شدید میشود و میتواند باعث لرزیدن دست و پا و حتی صورت شود. |
لرزش پارکینسونی | لرزش شدید درحال استراحت که با فعالیت ارادی، بهتر میشود. با مشکلات عصبی دیگری مثل کُندشدن حرکت و عدم تعادل، همراه است. معمولاً از یک دست شروع میشود و بهتدریج، دست دیگر، پا و بهندرت، صورت را درگیر میکند. |
لرزش اساسی | لرزش درحین انجام کار در هر دو دست که با ادامۀ حرکت، تشدید میشود. معمولاً پاها را درگیر نمیکند. اما ممکن است باعث لرزش سر و همینطور، صدا شود. معمولاً با علائم عصبی دیگری همراه نیست؛ اما پیشرفت میکند و میتواند بسیار شدید شود. |
لرزش مخچهای | لرزش در حرکات هدفدار مثل خاراندن بینی که هرچه دست به بینی نزدیکتر شود، شدیدتر میشود. شاید با سایر مشکلات مخچهای مانند اختلال در گام برداشتن یا مشکل تکلم همراه باشد. |
روشهای تشخیص لرزش سالمندان
اتخاذ راهکار مناسب برای درمان لرزش سالمندان، مستلزم تشخیص درست نوع لرزش است. برای تشخیص نوع لرزش، پزشک مغز و اعصاب، اقدامات ذیل را انجام میدهد و درصورت رد سایر گزینهها، تشخیص لرزش اساسی خواهد داد.
روشهای تشخیص لرزش | توضیح |
معاینه بالینی و بررسی سیستم عصبی | رفلکس تاندونها و قدرت و انقباضات عضلانی تواناییهای حواس پنجگانه راه رفتن و وضعیت بدن و هماهنگی آن |
ازمایش خون | بیماری تیروئید و سایر مشکلات متابولیک عوارض مصرف داروها سطوح برخی مواد شیمیایی که ممکن است باعث لرزش شوند |
تستهای عملکردی برای ارزیابی لرزش | آب نوشیدن از لیوان درازکردن و صاف نگهداشتن دستها نوشتن و ترسیم مارپیچ لمس نوک بینی با انگشت |
اسکن انتقالدهندۀ دوپامین | برای تشخیص تفاوت بین دو نوع لرزش پارکینسونی و اساسی |
الکترومیوگرافی | برای تشخیص پاسخ عضلات به تحریک عصبی |
بیشتر بخوانید: درمان پارکینسون در سالمندان

انواع لرزش، بهمیزان متفاوتی در لرزشهای ناشیاز علل مختلف، بروز مییابند که میتوان براساس آنها به تشخیص بهتری از نوع لرزشی که سالمند با آن درگیر است رسید.
انواع لرزش | لرزش در استراحت | لرزش وضعیتی (با مقاومت دربرابر جاذبه) | لرزش انقباضی (بدون مقاومت دربرابر جاذبه) | لرزش در حرکت هدفدار |
لرزش فیزیولوژیک | خفیف | خیلی شدید | متوسط | متوسط |
لرزش پارکینسونی | خیلی شدید | متوسط | خفیف | متوسط |
لرزش اساسی | خفیف | شدید | خیلی شدید | متوسط |
لرزش مخچهای | خفیف | شدید | متوسط | خیلی شدید |
روشهای درمان لرزش سالمندان
اگرچه درمان کامل لرزش سالمندان، سخت و گاهی غیر ممکن است؛ اما بسته به نوع لرزش، روشهای مختلفی برای درمان لرزش سالمندان و مدیریت مؤثر علائم آن وجود دارد. شیوههای مختلف درمان انواع لرزش سالمندان، عبارتند از.
درمان لرزش فیزیولوژیک
درمان پزشکی | شناسایی و درمان یا رفع عوامل زمینهای مثل پرکاری تیروئید یا مصرف قهوه تغییر نوع یا دوز مصرف داروهای عامل لرزش |
اصلاح سبک زندگی | کاهش مصرف کافئین (قهوه) و اجتناب از الکل مدیریت استرس و استراحت کافی |
درمان لرزش پارکینسونی
درمان پزشکی | داروها: لوودوپا که در مغز به دوپامین تبدیل میشود و آگونیستهای دوپامین که اثرات دوپامین را تقلید میکنند. مداخلات جراحی: تحریک عمقی مغز |
درمان غیرپزشکی | فیزیوتراپی و تمرینات متمرکز بر قدرت، انعطافپذیری و تعادل کاردرمانی برای کمک به کارهای روزانه و ارتقاء استقلال |
اصلاح سبک زندگی | مدیریت استرس رژیم غذایی متعادل ورزش منظم |
اقدامات حمایتی | حمایت کادر درمان و کمک مراقبان حضور در گروههای حمایتی |
درمان لرزش اساسی
درمان پزشکی | داروها: بتابلوکرها (پروپرانولول) و داروهای ضد تشنج (پریمیدون) مداخلات جراحی: تحریک عمقی مغز یا تالاموتومی اولتراسوند متمرکز |
درمان غیرپزشکی | کاردرمانی راهکارهای مقابلهای مثل استفاده از ظروف و ابزار سنگینتر |
اصلاح سبک زندگی | مدیریت استرس اجتناب از کافئین و سایر محرکها |
درمان لرزش اساسی
درمان پزشکی | داروهایی برای مدیریت بیماری زمینهای مثل اِماِس جراحی برای برداشتن تومورها و ضایعات عامل لرزش |
درمان غیرپزشکی | فیزیوتراپی و تمرینات متمرکز بر قدرت، هماهنگی و تعادل عضلانی کاردرمانی برای کمک به انجام امور روزانه، بهبود استقلال و کیفیت زندگی استفاده از وسایل تطبیقی مثل وزنههای مچ دست |
اصلاح سبک زندگی | مدیریت استرس به حداقل رساندن فعالیتهای محرک لرزش |
درمانهای غیردارویی لرزش سالمندان
درکنار مصرف دارو، میتوان از شیوههای مکمل برای درمان لرزش سالمندان و مدیریت علائم آن بهره برد:
کاردرمانی و فیزیوتراپی
کارشناسان فیزیوتراپی میتوانند تمریناتی را برای بهبود قدرت، کنترل و هماهنگی عضلات به سالمندان آموزش دهند و به آنها کمک کنند تا با زندگی همراه با لرزش، سازگار شوند.
کاردرمانگران هم برای کاهش اثر لرزش بر فعالیتهای روزانۀ سالمند، تغییراتی را در ابزار مورد استفاده، پیشنهاد میدهند؛ از جمله:
- استفاده از لیوانها و ظروف سنگینتر که هنگام نگهداشتن آنها لرزش دست، کمتر است.
- استفاده از وزنههای مچ دست
- استفاده از ابزار (مثل خودکار، عینک، قیچی) بزرگتر و سنگینتر
تزریق بوتاکس
بهتازگی درمان جدیدی برای لرزش اساسی سر همراه با دیستونی گردن سالمندان، معرفی شده است و براساس آن، ادعا میشود تزریق بوتاکس برای بهبود لرزش سر و گاهی لرزش صدای سالمندان، مفید است و میتواند لرزش را تا ۳ ماه بهبود بخشد. اما ممکن است باعث خشنشدن صدا و مشکل در بلع شود. استفاده از بوتاکس برای لرزش دست، باعث ضعف انگشتان، میشود.

دستگاههای تحریک اعصاب محیطی
اخیراً یک دستگاه الکترونیکی پوشیدنی برای تحریک اعصاب محیطی با نام کالاتریو (Cala Trio) برای درمان لرزش اساسی سالمندان به بازار آمده که با تحریک اعصاب محیطی، به ایجاد واکنشهای عضلانی لازم برای کاهش لرزش، کمک میکند.

چه زمانی لرزش در سالمندان نیاز به جراحی دارد؟
اگر لرزش، شدید و ناتوانکننده باشد و سایر شیوههای درمان لرزش سالمندان، کارساز نباشند، جراحی انجام میشود. درحال حاضر، دو روش جراحی برای درمان لرزش وجود دارد.
روشهای جراحی | توضیح |
تحریک عمقی مغز | رایجترین نوع جراحی برای درمان لرزش سالمندان یک دستگاه تحریک عصبی قرارگرفته در زیر استخوان ترقوه، پالسهای الکتریکی را به نواحی خاصی از مغز میفرستد تا به عملکرد طبیعیتر مغز و کاهش علائم لرزش کمک کند. |
تالاموتومی (جراحی غیرتهاجمی) | با استفاده از گرمای تولیدشده توسط امواج صوتی متمرکز (از روی پوست سر)، بافت مغز در ناحیۀ خاصی از تالاموس، از بینمیرود تا لرزش، متوقف شود. برای تعیین ناحیۀ درست مغز و اطمینان از تولید گرمای کافی، از دستگاه اِمآرآی استفاده میشود. تالاموتومی در یک طرف مغز انجام میشود و لرزش را در طرف دیگر بدن، بهبود میدهد. |
درمانهای طبیعی و خانگی لرزش در سالمندان
استرس، یکی از عوامل محرک لرزش است. بنابراین، استفاده از گیاهان آرامبخش میتواند برای بهبود لرزش سالمندان، مفید باشد:
- گل ساعتی
- اسطخودوس
- گلگاوزبان
- سنبلطیب
اصلاحات محیط خانه برای سالمندان مبتلا به لرزش
میتوان با راهنمایی یک کاردرمانگر، تغییرات ذیل را برای افزایش آسایش سالمند، در خانه اِعمال کرد:
- اضافهکردن نرده و دستگیره برای کمک به حرکت ایمن در خانه
- جابهجایی وسایل مورد نیاز سالمند، برای کاهش مسیرهای حرکت او در خانه
تغییرات سبک زندگی برای درمان لرزش سالمندان
اقدامات زیر میتواند تا حد زیادی به بهبود علائم لرزش سالمندان، کمک کند.
- اجتناب از کافئین و الکل. کافئین (قهوه) و سایر محرکها میتوانند لرزش را افزایش دهند.
- استراحت کافی. استرس و اضطراب باعث تشدید لرزش میشوند. با تکنیکهای آرامش، استرس خود را کاهش دهید.
- رژیم غذایی سرشار از امگا۳، منیزیم و ویتامینهای ب، کلسیم و ویتامین د برای تقویت مغز و استخوانها (سبزیجات برگدار، ماهیهای چرب، آجیل و دانهها و میوههای قرمزرنگ)
- ورزش. تمرینات ورزشی قدرتی، استقامتی و تعادلی به شما کمک میکنند تا لرزش خود را کاهش دهید.
- استفاده از روشهای جدید برای انجام کارها. با دستی که کمتر میلرزد، کار کنید. از تکنولوژیهایی مثل شمارهگیر صوتی و ابزار و لوازم (مثلاً لیوان، قیچی، عینک، خودکار، لوازم آشپزی) سنگینتر و ایمنتر استفاده کنید.
- شرکت در گروههای سالمندان. پیوستن به گروههای افرادی با مشکل مشابه، میتواند مفید باشد. ملاقات با مشاور نیز میتواند به شما کمک کند تا با چالشهای ناشیاز لرزش در زندگی، روبرو شوید.

چه زمانی برای درمان لرزش سالمندان به پزشک مراجعه کنیم؟
در موارد ذیل، ممکن است لرزش سالمندان، نشانۀ یک مشکل زمینهای باشد:
- ایجاد اختلال در کارهای روزانه مانند غذا خوردن
- عدم بهبود لرزش، پس از مدت طولانی
در این شرایط، لازم است به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا احتمال وجود مشکلات عصبی بررسی شود.
خدمات پناه
سایت پناه با حذف ترددهای شهری و زمان طولانی صرفشده در مطبها و بیمارستانها، پزشکان را به خانه شما میآورد تا با بررسی منظم وضعیت سلامت جسمی و روحی-روانی سالمندان و درمان بیماریهای زمینهای، تغییر داروهای محرک لرزش و گاهی تجویز برخی داروها به پیشگیری، درمان یا کاهش لرزش دست سالمندان بپردازند یا با تشخیص نوع لرزش، بیمار را به پزشک مربوطه ارجاع دهند.
متخصصان فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی نیز میتوانند در منزل شما حرکات ورزشی مناسب برای تقویت عضلات، افزایش تعادل و انعطافپذیری را به سالمندان آموزش دهند. گاهی مدیریت لرزش سالمندان، نیاز به بکارگیری ظروف و ابزار تطبیقی (ابزار سنگینتر و بزرگتر)، وسایل کمکی برای پوشیدن لباس و وزنههای مچ دست دارد که در سایت پناه، امکان تهیه آنها برای شما فراهم شده است.
سخن پایانی
لرزش سالمندان، بهشدت بر انجام کارهای روزمره تأثیر میگذارد و اگر شدید و ادامهدار باشد، میتواند ناتوانکننده شود. پساگر شما یا یکی از اعضای عزیز خانوادۀ شما دچار لرزش هستید، منتظر بهبود خودبهخود آن نمانید و همین حالا برای درمان لرزش سالمندان، اقدام کنید. در این مقاله، عوامل و علائم لرزش در سالمندان را بررسی کردیم و به بیان روشهای پیشگیری، مدیریت و درمان لرزش سالمندان پرداختیم.
رایج ترین داروها در درمان لرزش سالمندان، کدامند؟
مسدودکنندههای بتا مانند پروپرانولول و داروی ضدتشنج پریمیدون.
آیا میتوان از لرزش سالمندان، پیشگیری کرد؟
خیر. اما میتوان با اجتناب از عوامل محرک مانند سیگار، الکل و قهوه، تا حد زیادی مانع بروز یا تشدید علائم لرزش شد.
آیا لرزش سالمندان، ارثی است؟
بله. خصوصاً لرزش اساسی، میتواند از والدین به فرزند، انتقال یابد.